Այս տարի նոյեմբերյան հենց առաջին ցրտերի հետ մտքիս եկավ, թե բա խաշի սեզոնն է բացվել Հայաստանում, ու այդ օրից սկսած ֆեյսբուքյան էջս լցվեց ընկերներիս տեղադրած խաշի նկարներով։ Շատերն են խաշ սիրում, շատերը համարում են գաստրոնոմիկ աղետ։

Մինչև ամուսնանալս Փարիզում արդեն մի քանի անգամ եղել էի։ Առաջին անգամ Փարիզը անմոռանալի տպավորություն թողեց. անտանելի գորշ աշուն, հենց կայարանում վաղ առավոտյան սայթաքեցի աղբի վրա։

Տղաս, իմ փոքրիկ գազանիկը, վերջապես սկսեց մանկապարտեզ հաճախել։ Ես նրան գրանցել էի դեռ 1,5 տարի առաջ, և վերջապես մեր հերթը հասավ: Սա ինձ համար պատեհ առիթ էր մանկապարտեզին մոտիկից ծանոթանալու, որպես մանկավարժ, ինձ համար, իհարկե, շատ ուսանելի բան կար...

- Անկեղծ կասե՞ք` ինչի՞ եք եկել Ֆրանսիա, քաղաքական ապաստա՞ն խնդրելու:

Կանգառում սպասում եմ, ես եմ ու երկու ֆրանսիացի տատիկներ: Մոտեցավ երրորդ տատիկը ու սկսեց ֆրանսերեն բառեր կմկմալ:

Ե՞րբ պիտի պատժի արժանանան մարդիկ, ովքեր սնահավատության զոհ են դարձնում իրենց երեխաներին:

Հղիությունը երջանիկ և պատասխանատու շրջան է ցանկացած կնոջ կյանքում: Ես, իհարկե, բացառություն չէի, մեծագույն երջանկություն և միևնույն ժամանակ պատասխանատվություն և վախի զգացում ունեի, մանավանդ որ ուրիշ երկրում ես, ուրիշ աշխատելաոճ ունեցող բժիշկների հսկողության տակ: Վերջերս հարցում կազմակերպեցի` հայաստանաբնակ մայրիկներին խնդրեցի նկարագրել այն հիվանդանոցը և հիվանդասենյակը, որտեղ բալիկի հետ մնացել են իրենք ծննդաբերությունից հետո: Արդյունքը անսպասելի էր. գրեթե բոլորը մնացել էին լյուքս հիվանդասենյակներում, բնականաբար` վճարովի, իսկ ոմանք էլ` իսկապես արքայավայել` 3-սենյականոց «բնակարան» հենց հիվանդանոցում, մեկմետրանոց հեռուստացույցով, բազմոցով, խոհանոցով:

Հայկական ընտանիքներում անուն դնելը վեճերի, նեղանալու և անգամ բաժանության առիթ են երբեմն դառնում: Նոր սերունդը ավելի բաց է, կոսմոպոլիտ, ցանկանում է իրենց երեխաների համար ժամանակակից անուններ ընտրել, որի համար երիտասարդ ծնողները բախվում են տատիկ-պապիկների հանդիմանանքին.

Դեռ խորհրդային տարիներին «միահամուռ, միանման, մի գույնի համազգեստը» դպրոցում համարվում էր նորմա: Ոչ ոք չէր դժգոհում թերևս նրա համար, որ համազգեստը կոպեկներ արժեր, չինովնիկների երեխաներն էլ տարբերվում էին միայն գեղեցիկ և «իմպրտնի» կոշիկներով: 

Օգոստոսի երրորդ կիրակին Էլզասի Էուշո գյուղի բնակիչները տոնում են իրենց սիրելի գյուղի տոնը: Սիտլլերների ընտանիքի համար սա շատ կարևոր տոն է: Դեռ մեկ շաբաթ առաջ Ժերար պապն պատրաստվում է այդ օրվան: Թոռները, ծոռները և փեսաները պապին սիրով կոչում են պատրիարք, և նա հիրավի օրինակելի ընտանիքի նահապետ է: 83-ամյա Ժերարն ու 80-ամյա Իվոնն ամուսնացած են արդեն 60 տարի, ունեն հինգ երեխա` չորս աղջիկ և մեկ տղա, ովքեր իրենց հերթին ունեն երեխաներ և թոռներ: Երբ մեծ առիթներին ընտանիքը հավաքվում է, արդեն իսկ 50 հոգուց ավելի են լինում:

Երբ Ֆրանիայում ստացա առաջին փաստաթուղթս, L'OFII-ն ինձ անմիջապես ուղարկեց երկօրյա դասընթացների` Եվրամիության ստեղծման պատմության, եվրոպական արժեքների և մարդու իրավունքների մասին:

Լուիզան` բարի, խելացի, հանգիստ, մեղմաբարո 26-ամյա կին, որին հանդիպեցի Ֆրանսիայի էմիգրացիոն բյուրոյում: Բարձրահասակ, փարթամ կինը մոր հետ էր թևանցուկ կանգնած` գլուխը միշտ մի կողմ թեքած, աչքերը վար, ուսերը` կծկված: Հաճախ նույն գորշ ու խոնավ սենյակում հանդիպելը մտերմացրեց, անգամ ընկերացրեց մեզ: Լուիզան միշտ խոսում էր մեղմ ժպիտը դեմքին, ինչը տարբերում էր իր ազգակից չաղ ու ղժղժան չեչեն կանանցից, որոնցից, ինչ մեղքս թաքցնեմ, քաշվում ու վախենում էի:

- Առաջինը` դո՛ւ: 

- Ինչի՞ որ ես, հենա դո՛ւ փորձի:

Մեր ընտանիքում ոչ ոք չի խուսափել բանակ գնալուց, երևի թե էդ է պատճառը, որ չեմ մտածել, թե այդ ինչքան սարսափելի պիտի լինի այնտեղ, որ արտագաղթողների մի ստվար զանգված հենց բանակի պատճառով երկրից հեռանա, արտագաղթի:

Երբ տղաս առաջին ատամը հանեց ասեցի.

-Ուռա՜, ատամհատիկ անենք:

1992 ին, հազիվ 6 տարեկան էի, պապիս ձեռքը բռնած գնացի դպրոց։ Հենց մենակ նրա համար, որ պոեմներ էի անգիր անում (շատ ժամանակ իմաստը չհասկանալով ) պապս, մեծ տատիս գլխավորությամբ որոշել էին, որ ես «հրաշամանուկ» եմ, ու ուսուցիչները մեծ բան կկորցնեն, որ ես չգնամ դպրոց։ Դե բայց Էջմիածնում էդ կարծիքին չէին, ու կոլոտ, ճլեզ էրեխուն ասեցին, որ մյուս տարի գա։

Ֆրանսիայում հաճախ տեղի են ունենում բացօթյա տոնավաճառներ՝ մեր Վերնիսաժի նման, որտեղ մարդիկ վաճառում են իրենց հին իրերը։ Շատ հետաքրքիր իրեր կարող ես գտնել նման տոնավաճառներում։

Մակրոնը չհաղթեց ընկերներ, այլ Լը Պենը պարտվեց։ 

Դեռ մեկ- երկու շաբաթ  էր Ֆրանսիայում էի: Ինձ և մի քանի հայերի ուղարկեցին կազմակերպության գրասենյակ ` որոշ թղթերի հետևից: Հինգ հոգուց միայն ես գիտեի օտար լեզու, այն էլ անգլերեն, վստահ գլխավորեցի խումբը: Երբ հասանք տեղ, արդեն կեսօր էր:

Անթառամն՝ աջից առաջինը, սպիտակ ծաղիկներով

-Քահ, հայրիգ, սա դուն է թե ախոռ, անասուններն մարդու քովք կքնե՞ն։ 
-Անթառամ ջան, հետևիցդ կարմիր խնձոր էի՞նք ղրգել, որ վռազ մն հասար Հայաստան։