Ակոսված աչքերով, չնայած տարիքին` ուրախ ու ժպտերես, դեմքը կնճիռներով պատված, ծերությունից մի բուռ դարձած 99-ամյա Համասփյուռ Ազիզյանի կողքով են անցնելու նախագահական ընտրությունները. տեղյակ չէ, որ փետրվարի 18-ին Հայաստանում նախագահ են ընտրելու, չգիտի՝ ովքե´ր են մասնակցում ընտրություններին:

Իսկ եթե մի պահ էլ հեռուստացույցով տեղեկանում է քաղաքական անցուդարձին, ապա անմիջապես էլ մոռանում է. այս մեծահասակ կնոջ միակ խնդիրը հիշողության կորուստն է:

Հարազատներն արդեն հարմարվել են ու չեն նեղանում, որ Համասփյուռ տատն իրենց անունները չի հիշում, կարող է չհիշել նաև, թե ո´վ է, ասենք, իրեն երկար ժամանակ խնամող տիկին Սիրանույշը: Հիշում է, որ երկու թոռ ունի, բայց անունները դժվարությամբ է հիշում: Գիտի, որ այստեղ չեն, բայց դրսից զանգում են, հետաքրքրվում տատի առողջությամբ:

Վերջին մեկ տարին Հայաստանն ուսումնասիրող Ալեքս Թարվերդիի սիրած զբաղմունքը լուսանկարչությունն է, ավելի ստույգ` կենդանիների և բնության մեջ ներդաշնակության պահեր գտնելը:

Մասնագիտությամբ աշխարհագրագետ, սիրած զբաղմունքով` լուսանկարիչ 23-ամյա Ալեքսը ծնվել և ապրել է Լոնդոնում`լոնդոնահայերի ընտանիքում: Սակայն ուրախությամբ է պատմում է, որ մեկ տարի է, ինչ «Դեպի Հայք» հիմնադրամի կամավորական ծրագրով տեղափոխվել է Հայաստան և ապրում է Երևանում:

«2011-ին երկու շաբաթով արձակուրդ էի եկել Հայաստան և դրանից հետո արդեն մտածում էի, որ ուզում եմ տեղափոխվել այստեղ»,- պատմում է Ալեքսը:

Ստեփանակերտում ծնված Արտակ Բեգլարյանը վեց տարեկան էր, երբ ականի պայթյունից կորցրեց տեսողությունը, իսկ Ղարաբաղյան պատերազմում կորցնելով հորը՝ մնաց երկու ավագ եղբայրների ու մոր հոգածության տակ:

«Հաշմանդամություն ունեցող մարդը պետք է համարձակ լինի էդ խոչընդոտները հաղթահարելու»,- ասում է 24-ամյա Արտակը:

Կուրանալուց հետո իր դժվարին օրերին սեփական կամքի նկատմամբ հավատը ժամանակի ընթացքում նրան դարձնում է ավելի ամուր և ուժեղ, և Արտակը սկսում է ապրել`պայքարելով իր երազանքների ու նպատակների համար:

«Եթե հաշմանդամություն ունեցող անձը մտածի, որ ինքը պետք է բաց լինի, պետք է շփվի մյուսների հետ, տանը չնստի, մի քիչ էլ իրեն նեղություն տա և ոչ թե բողոքի, ասի` բոլոր պայմանները թող ստեղծեն, ապա հաշմանդամը քայլող գովազդ կդառնա այդ պահին: Նա հասարակությանը ցույց կտա, որ կարող է ավելի շատ բան անել, ինչը շատերը չեն կարող»,- ասում է Արտակ Բեգլարյանը:

Խոստովանում է, որ միշտ այդ գիտակցությամբ է ապրել և 8-9 տարեկանից իր անկախությամբ և համարձակությամբ աչքի ընկել:

Իր 30 տարվա աշխատանքային գործունեության ընթացքում 2013-ի հունվարի 12-ը բորտուղեկցորդուհի Հասմիկի համար կմնա ամենադժվար, սակայն նաև ամենապայծառ և անմոռանալի օրերից մեկը: Նա ասում է, որ ամեն անգամ մտքով հետ գնալով` հուզմունքով և մեծ ուրախությամբ է հիշում այդ օրը:

«Երբեք չեմ մոռանա այդ հրաշքը»,- ասում է 48-ամյա ավագ բորտուղեկցորդուհի Հասմիկ Ղևոնդյանը և պատմում, թե ինչպես իրեն հաջողվեց մի քանի օր առաջ ինքնաթիռում ծնունդ ընդունել, լսել ձեռքերում գտնվող նորածնի առաջին ճիչը, երբ վայրէջքին ընդամենը 45 րոպե էր մնացել:

«Արմավիա» ավիաընկերության U8 -992 ինքնաթիռում 5 ժամ 10 րոպե տևողության Նովոսիբիրսկ-Երևան չվերթի ժամանակ բորտուղեկցորդուհու օգնությամբ Արմինե Բաբայանը ծննդաբերեց իր երրորդ երեխային՝ երկնքում ծնված փոքրիկ աղջկան:

Զարուհի Հովհաննիսյանն իր կյանքը նմանեցնում է փազլի, որի վերջնական պատկերը գեղեցիկ ու իմաստալից է դառնում, երբ հավաքում է բոլոր կտորները:

«Ու հաճույք է պատճառում էդ վիճակը, որ դու տարբեր ես, շատ տարբեր տեղերում ես և միևնույն ժամանակ լցված ես կյանքով»,- ասում է մասնագիտությամբ ջութակահար ու լրագրող, հայտնի քաղաքացիական ակտիվիստ Զարուհի Հովհաննիսյանը:

Նա ասում է, որ իր ցանկությունն է ապագա Հայաստանը տեսնել «մտքով ու հոգով ազատագրված», իսկ կարգախոսը` «Գոյություն չունի հայ ժողովուրդ, գոյություն ունի ՀՀ քաղաքացի»:

38-ամյա նրբակազմ Զարուհին, թվում է, ամենուր է` նախագահական նստավայրի, ԱԺ-ի, կառավարության, գլխավոր դատախազության շենքերի առջև, որտեղ հավաքվում են քաղաքացիական տարբեր խմբեր` բողոքի ձայն բարձրացնելու և պայքարելու այս կամ այն խնդրի կամ անարդարության դեմ: Ջութակով Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի շենքի դիմաց` դաս տալու հայտնի օլիգարխ Ռուբեն Հայրապետյանին` նրան պատկանող «Հարսնաքար» ռեստորանում տեղի ունեցած վայրագ դեպքից` ռազմական բժիշկ Վահե Ավետյանի դաժան ծեծից և մահից հետո:

Մեկուկես մետր երկարություն ունեցող փոքրիկ քարանձավի մեջտեղում մրոտ վառարանն է, մի անկյունում` հին ու կեղտոտ ներքնակներից պատրաստված անկողինը, կողքին տախտակից սեղանը` վրան շարած ուտելիքներ, իսկ անկյունում կանաչիների ու լոլիկի ջերմոցը:

Բնության ամեն մի քար ու թփից «հարմարություն» ստեղծող 41-ամյա Գարիկ Կուրղինյանն արդեն 10 ամիս է` ապրում է Երևանյան լճի մերձակայքում գտնվող քարանձավներից մեկում:

«Դուռ» ,ավտոմեքենաների դիմապակիներից պատուհաններ, աստիճաններ, խողովակով խմելու ջուր, ձմռան վառելիք փայտ… Քարանձավում նա ստեղծել է հնարավոր բոլոր հարմարությունները գոյատևելու համար:

«Լճից շինարարական աղբ եմ հանում, էս փետերն էլ եմ հանել լճից ու վառում եմ, վառում, չի պրծնում, էնքան շատ ա: Ստեղ այգի էլ ունեի, պոմիդոր, կանաչի էի աճացնում իմ ապրելու համար, դե, արդեն չորացել ա, ներսն եմ տեղափոխել մի մասը»,- պատմում է Գարիկ Կուրղինյանը:

Բանտի խցի ցուրտ ու խոնավ նամշահոտ հատակը, գետնին անգիտակից պառկած` գլխի մոտ առնետների ու մկների խլվլալը, գլխին ու մարմնին ոտքերով պարբերաբար անխնա հարվածները, չորացած կես բուռ հացն ու երեխաների կարոտը:

59-ամյա Գրետա Հարությունյանը երկար տարիներ անց էլ չի կարողանում մոռանալ այն կտտանքները, որին ենթարկվել է Բաքվի բանտում եղած երկու ամիսների ընթացքում, իր տունը Բաքվում, քրոջ մատնությունը:

Ադրբեջանից բռնի տեղահանվածներին օթևանած Երևանի հյուրանոցներից մեկի փոքրիկ իր սենյակում նա մտովին թերթում իր կյանքի դառը էջերը, տխուր նայում հնամաշ պատերից կախված` երեխաներից միակ հուշ մնացած և արդեն խունացած սև-սպիտակ լուսանկարներին:

Շոտլանդական ազգային տարազով, կանաչ, կապույտ, կարմիր և դեղին զոլավոր զանկապաններով, վանդակավոր կիլտով (տղամարդու փեշ) և սև ազգային գլխարկով 49-ամյա շոտլանդացի Ջոնաթան Ֆերաբին հպարտ զբոսնում է Երևանի փողոցներում:

Նրա խրոխտ ու շոտլանդացի հին պատմական հերոսներին հիշեցնող կեցվածքը չի վրիպում ոչ մի անցորդի ուշադրությունից:

Ոմանք զարմանքով են նայում նրան, ոմանք ծիծաղում են կողքով անցնելիս, ոմանք էլ ժպտում են ու խնդրում լուսանկարվել իրենց հետ:

Շոտլանդացի Ջոնաթանը արդեն 3 ամիս է, ինչ ապրում է Երևանում: Առաջին անգամ է այցելել Հայաստան, եկել է ժամանակավորապես աշխատելու Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության երևանյան գրասենյակում (ԵԱՀԿ)՝ որպես ադմինիստրատոր:

Այս 3 ամիսների ընթացքում հասցրել է ոչ միայն ուսումնասիրել հայկական մշակույթն ու այցելել բազմաթիվ պատմամշակութային վայրեր, այլև մասնակցել տարբեր արշավների, իսկ պարապլաներիզմով զբաղվող հայ մի շարք երիտասարդների, խմբերի հետ էքստրեմալ օրեր անցկացնել:

Կանացի հմայիչ ժպիտը, մեղմ շարժուձևը Ծովինար Նազարյանին չեն խանգարում արտահայտելու քաղաքացիական ամուր դիրքորոշումները, պայքարելու դրանց համար, ապացուցելու, որ Հայաստանում բարեփոխումների հիմնաքարը դնելու են հենց քաղաքացիական հասարակության համար պայքարողները:

Անարդարություններին մասին արտահայտվում է զուսպ ու հանգիստ, սակայն հստակ ներկայացնում է դրանց լուծման ուղիները: Եղբոր` Արտակ Նազարյանի մահից հետո կարծրացել է, պայքարողի իր տեսակով հաստատվել:

«Քարի պես ուժեղ եմ դարձել, ամենակարևորը արդարության վերականգնումն է»,-ասում է 36-ամյա Ծովինար Նազարյանը:

Հեռուստացույցի ձայնը բարձր է, իսկ բուխարու մի անկյունում կուչ եկած թմբլիկ կատուն ճպճպացնում է աչքերը: Սլավոնական դիմագծերով կինը մի կողմ է տանում սեղանին շարված գրքերը ու ընդառաջ գալիս.

«Բարով եք եկել,- վարժ հայերենով ներս է հրավիրում նա, մինչ կատուն, առիթից օգտվելով, սկսում է ակտիվորեն ցաքուցրիվ անել բազմոցին դրված թղթերը: - Ոնց որ պարող փիղը, այնպես էլ հայերեն խոսող լիտվուհին, գիտեմ, տարօրինակ է, բայց իմ սերը Սասունցի Դավիթն է, իսկ հայերենն ինձ համար` իսկական երաժշտություն»,- ժպտում է նա:

«Մարդ կա` խմելուց ա հաճույք ստանում, մարդ կա` էս անմեղ կենդանիներին պահելուց»,- ասում է Արմեն Հարությունյանն ու մեծ թիթեղյա տուփից մի բուռ ցորեն շաղ տալիս գետնին:

Տարբեր գույնի ու ցեղատեսակի աղավնիները, թևերը թափահարելով, հարևանի կտուրից թռչում են ներքև ու սկսում կտցել ցորենի հատիկները: Արմենը հատ-հատ ճանաչում է իր 200 աղավնիներին, գիտի բոլորի բնավորությունն ու նախասիրությունը. «Ղուշ կա` 7 ժամ թռնել ա սիրում, ղուշ կա` թամբալ ա»:

Նա իր 200 աղունիկներից յուրաքանչյուրի ոտքերին ունի հագցրած պղնձե կամ արծաթե հատուկ նախշազարդ օղակ` պատրաստել է տալիս ոսկերիչի մոտ:

Իսկ եվրոպատուհաններով ու հատուկ աղավնիների համար պատվիրված կահույքով աղավնանոցի դռանը կախել է մեծ աչքի ուլունք, որ աչքով չտան իր սիրելիներին:

Կուբացի Ջորդանո Օ'Դուբերգերը՝ ուսին մեծ ձայնարկիչ մտնում է պարասրահ, զգեստափոխվում է եւ սպասում իր սաներին, որոնց ամեն օր երեկոյան ժամերին կուբայական պարեր է ուսանում:

Մեկ, երկու, երեք եւ պարասրահում կուբայական հնչյունների ներքո 3 շարքով հավասար կանգնած 15 աղջիկ մեծ ոգեւորությամբ եւ ժպիտով շարունակում են Ջորդանոյի մարմնի ճկուն եւ հմուտ շարժումներին՝ ակընթարթորեն տեղափոխվելով կուբայական մշակույթի աշխարհ:

35-ամյա Ջորդանոն շուրջ 2 տարի է, ինչ ապրում եւ պարում է Հայաստանում՝ հետաքրքրվողներին եւս հաղորդակից դարձնելով իր երկրի ռիթմերին եւ երաժշտությանը, նա նաեւ կուբայական պարերի փարթիներ է կազմակերպում երեւանյան ակումբներից մեկում:

Զորդանոն խոստովանում է, որ չնայած բարձրագույն կրթություն է ստացել Հավանայի համալսարանում, սակայն վաղ մանկուց մինչ հիմա պարն է իր կյանքի սերը:

«Ես սովորեցնում եմ սոցիալական պարեր, օրինակ՝ չաչա, սալսա, որոնք հենց կուբայական պարեր են: Պարելիս պետք է հիշես, որ քո միտքը քո մարմինն է եւ առաջին հեթին լինես լիարժեք հանգիստ»,- ասում է Ջորդանոն:

Ֆիլիպինցի Սոտերո Ռամոս Բուկատան արդեն 4 տարի է, ինչ աշխատում է Հայաստանում և տիրապետում է ճապոնական ուտեստների պատրաստման ու մատուցման գաղտնիքներին:

Ֆիլիպինների մայրաքաղաք Մանիլայում շուրջ 6 տարվա խոհարարական փորձից հետո նա որոշում է ընկերների հետ տեղափոխվել Հայաստան ու աշխատել տեղի ճապոնական ռեստորաններից մեկում:

Ֆիլմերից ու գրականությունից, մի քիչ էլ` կյանքից մեր ականջին ու աչքին ոչ անճանաչ բառ կա՝ փալանդուզ (փալանտուզ, փալանճի), համետագործ, ասել է թե` գրաստի՝ ավանակի, ջորու, ձիու համար փալան, համետ կարող մարդ: Գորիսի ենթամարզում հիմա այդ արհեստով զբաղվող մատների վրա հաշված մարդիկ կան:

Ժամանակների հետ գրեթե անհետացող այս փեշակ-զբաղմունքի վարպետին կարելի է հանդիպել Քարահունջ գյուղում:

Գորիսից 6 կմ հարավ գտնվող Քարահունջ գյուղն արդեն վաղուց, օղուց հետո ու օղուն զուգահեռ, սկսել է հիշատակվել անկանխատեսելի սողանքներով, փլուզվող տներով, գյուղի հիմնական բնակատեղիի աստիճանական դատարկմամբ: Բայց Քարահունջ բառն առաջին հերթին նույնացվում է հանրահայտ թթի օղու հետ: Ասվում է՝ Քարահունջի օղի, և մեկնաբանություններն այլևս ավելորդ են:

Իսկ գյուղի Ավան Աղբյուր թաղամասում կարելի է հանդիպել Քարահունջի միակ փալանդուզ, հովիվ Մուշեղի ու Ոսկեհատի որդի Մամիկոնին:

Կանաչաչյա, գանգրահեր արգենտինահայ Վալերիա Չերեքյանը բարձրանում է բեմ, ժպտում հանդիսատեսին և, մեկ վայրկյանում ասես կերպարանափոխվելով, լիովին խորասուզվում արգենտինյան տանգոյի ռիթմերի, խորության և իր կատարած երգի բառերի մեջ:

Նրա ձայնի ելևէջները խախտում են սրահի ողջ լռությունը` լցնելով տարածությունը, խոր զգացմունքայնությամբ արտահայտելով մերթ թախիծ, մերթ ուրախություն ու երջանկություն, մարդկային զգացմունքների ողջ երանգապնակը:

Մեկ ամսից ավելի Հայաստանում անցկացնելով՝ արգենտինահայ երգչուհի Վալերիան արդեն արգենտինյան տանգոյի մի քանի համերգ է տվել երևանյան տարբեր ակումբներում:

Ոսկեգույն զարդանախշերով կարմիր տարազը, գույնզգույն գուլպաները, ռեզինե կոշիկներն ու 6 մետրանոց երկաթե փայտը 21-ամյա Մամիկոնի ամենասիրելի իրերն են:

Նա 5 տարեկանից զբաղվում է լարախաղացությամբ եւ Հայաստանի վերջին լարախաղացներից է, որ դեռ ելույթներ է ունենում:

Լարախաղությամբ շրջել է Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում, եղել Սոչիում, Հայաստանի բոլոր մարզերում, ինչպես նաեւ Լեռնային Ղարաբաղում:

Մամիկոն Պապիկյանը պատմում է, որ հորեղբայրն է իրեն փոքրուց սովորեցրել լարախաղացություն, ով նույնպես եղել է լարախաղաց:

«Սա ավելի շատ մշակույթ է, քան ապրելամիջոց, քանի որ կապված է պարի ու երգի հետ: Լարախաղացությունը հին պատմություն ունի՝ մեկ դարից ավել: Եկել է Արեւմտյան Հայաստանից՝ Մուշից ու Կարսից, սա տիպիկ կովկասյան մշակույթ է: Եւ մեկը մեկին նայելով, իրար սովորեցնելով փոխանցվել է»,- ասում է Մամիկոնը:

Դեռ տաս 10 տարի առաջ լարախաղացությունը Հայաստանում շատ տարածված էր: «Փահլեւան է եկել, փահլեւան է եկել»,- այս բացականչություններով մարդիկ հավաքվում էին դիտելու: Այն բակային ուրախություն էր ու զվարճանք, որ թե քաղաքում, թե հեռավոր գյուղերում համախմբում էր իր շուրջը փոքրից մինչեւ մեծ:

Երաժիշտները նվագում էին, լարախաղացը փայտը ձեռքին բարձրանում էր 2 երկաթե սյուների վրա կապված լարին ու տարբեր բարդության համարներ ներկայացնում: Իսկ ծաղրածուն շրջում էր մարդկանց մեջ ու գումար հավաքում:

Շուրջ մեկ տարի առաջ Թուրքիայում, իսկ հետո արդեն Հայաստանում և ողջ սփյուռքում իր թովիչ երգի շնորհիվ մեծ ճանաչում ստացած պոլսահայ երգչուհի Սիբիլ Փեքթորոսօղլուն այս կիրակի իր երկրպագուների հետ կհանդիպի արդեն Երևանում` «Սիբիլ» ալբոմի շնորհանդեսի ժամանակ:

«Շատ ուրախ ու հուզված կգամ Հայաստան: Վերջին այցելությունս եղավ ապրիլ ամսվան վերջ, երբ մասնակցեցա Ազգային երաժշտական մրցանակաբաշխության հանդիսությանը: Հինգ ամիս եղեր է, բայց ես շատ կարոտցա թե´ Հայաստանը և թե´ բարեկամներիս»,- «Մեդիալաբին» ասում է Սիբիլ Փեքթորոսօղլուն:

Ալբոմի շնորհանդեսը նախատեսված է սեպտեմբերի 24-ին` ժամը 18:00-ին, «Մոսկվա» կինոթատրոնում: Երգչուհին ասում է, որ թեև սկավառակի համար հստակ գին սահմանված չէ, և յուրաքանչյուր ոք վճարելու է այնքան, որքան կամենում է, այնուամենայնիվ նշում է, որ ալբոմի վաճառքից գոյացած գումարը ինքը տրամադրելու է երեխաներին:

«Որքան ունեմ սեր երաժշտության հանդեպ, նույնքան ալ` երեխաներու: Խորհեցա, որ Աստված զիս ուրախացուց, իմ երազներս իրականացուց, ես ալ ուզեցի մեր ապագան կերտելիս երեխաներուն ձեռքես եկածն ընել: Կարևորը գումարը չէ, CD-ներուն սահմանած գումար չկա… Կարևորը ժողովրդին նվիրատվություն կատարելու մղելն է: Եթե մենք օգնենք զիրար, սիրենք, իրարու, կապված ազգ մը ըլլանք` այսպիսով աշխարհը մեր ազգի համար շատ ավելի վարդագույն կ’ըլլա»,- ասում է նա:

Հայերի հյուրասիրությամբ հիացած 29-ամյա դիվանագետ և միջազգային վերլուծաբան, ամերիկացի Մարկ Դիցենն աշխատում է ղարաբաղյան խնդրին նվիրված իր հաջորդ հոդվածի վրա:

Վերջին 2 տարվա ընթացքում նա  հրապարակել է վերլուծական հոդվածներ ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի, հայ-ադրբեջանական, այնպես էլ հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին: Նրա աշխատությունների նյութը տարածաշրջանային խնդիրներն են:

Դեռևս 2006-2008 թթ. Մարկն ապրել է Արարատի մարզի Փոքր Վեդի գյուղում և կամավորական սկզբունքով աշխատել տեղի դպրոցում որպես անգլերենի ուսուցիչ:

34-ամյա Լուսինեն խոսելուց ձեռքով փակում է բերանը, որպեսզի թաքցնի ջարդուփշուր եղած անհավասար ատամները: Ձեռքերի ու պարանոցի երակները ուռած են, իսկ անցյալի մասին խոսելիս արցունքներն անխնա շաղ են գալիս նրա դառնացած այտերի վրայով:

«Բռնում էր մազերիցս երեսս խփում պատերին, բռունցքները հարվածում դեմքիս… լրիվ կապտուկների մեջ էի: Քթիցս, բերանիցս արյունը քցում էր` նույն րոպեին գրկում էր, ոնց որ երեխուն, տանում լվացացնում սառը ջրով, բերում` պառկեցնում, սկսում շոյել, սիրել, համբուրել ու ասել`համբերի ազիզ կանցնի, ոչինչ, կանցնի, մի քիչ էլ դիմացի: Ոնց որ գիժ ու ես հավատում էի որ կփոխվի»,-պատմում է Լուսինեն /անունը փոխված է/:

Լոռեցի 62-ամյա Արամ Նազարյանը հանրապետությունում առաջինն է, ում տնամերձ հողամասում ավանդական լոլիկի ու կարտոֆիլի կողքին իրենց արմատներն են ձգել աշխարհի տարբեր երկրներից բերված բուսատեսակները:

«Հայաստանում ես առաջինն եմ այս բույսերի աճեցմամբ զբաղվել, հիմա արդեն ուրիշներն էլ կլինեն, բայց նրանց թիվը մեծ չէ»,- ասում է նա: