Կանացի հմայիչ ժպիտը, մեղմ շարժուձևը Ծովինար Նազարյանին չեն խանգարում արտահայտելու քաղաքացիական ամուր դիրքորոշումները, պայքարելու դրանց համար, ապացուցելու, որ Հայաստանում բարեփոխումների հիմնաքարը դնելու են հենց քաղաքացիական հասարակության համար պայքարողները:

Անարդարություններին մասին արտահայտվում է զուսպ ու հանգիստ, սակայն հստակ ներկայացնում է դրանց լուծման ուղիները: Եղբոր` Արտակ Նազարյանի մահից հետո կարծրացել է, պայքարողի իր տեսակով հաստատվել:

«Քարի պես ուժեղ եմ դարձել, ամենակարևորը արդարության վերականգնումն է»,-ասում է 36-ամյա Ծովինար Նազարյանը:

Հեռուստացույցի ձայնը բարձր է, իսկ բուխարու մի անկյունում կուչ եկած թմբլիկ կատուն ճպճպացնում է աչքերը: Սլավոնական դիմագծերով կինը մի կողմ է տանում սեղանին շարված գրքերը ու ընդառաջ գալիս.

«Բարով եք եկել,- վարժ հայերենով ներս է հրավիրում նա, մինչ կատուն, առիթից օգտվելով, սկսում է ակտիվորեն ցաքուցրիվ անել բազմոցին դրված թղթերը: - Ոնց որ պարող փիղը, այնպես էլ հայերեն խոսող լիտվուհին, գիտեմ, տարօրինակ է, բայց իմ սերը Սասունցի Դավիթն է, իսկ հայերենն ինձ համար` իսկական երաժշտություն»,- ժպտում է նա:

«Մարդ կա` խմելուց ա հաճույք ստանում, մարդ կա` էս անմեղ կենդանիներին պահելուց»,- ասում է Արմեն Հարությունյանն ու մեծ թիթեղյա տուփից մի բուռ ցորեն շաղ տալիս գետնին:

Տարբեր գույնի ու ցեղատեսակի աղավնիները, թևերը թափահարելով, հարևանի կտուրից թռչում են ներքև ու սկսում կտցել ցորենի հատիկները: Արմենը հատ-հատ ճանաչում է իր 200 աղավնիներին, գիտի բոլորի բնավորությունն ու նախասիրությունը. «Ղուշ կա` 7 ժամ թռնել ա սիրում, ղուշ կա` թամբալ ա»:

Նա իր 200 աղունիկներից յուրաքանչյուրի ոտքերին ունի հագցրած պղնձե կամ արծաթե հատուկ նախշազարդ օղակ` պատրաստել է տալիս ոսկերիչի մոտ:

Իսկ եվրոպատուհաններով ու հատուկ աղավնիների համար պատվիրված կահույքով աղավնանոցի դռանը կախել է մեծ աչքի ուլունք, որ աչքով չտան իր սիրելիներին:

Կուբացի Ջորդանո Օ'Դուբերգերը՝ ուսին մեծ ձայնարկիչ մտնում է պարասրահ, զգեստափոխվում է եւ սպասում իր սաներին, որոնց ամեն օր երեկոյան ժամերին կուբայական պարեր է ուսանում:

Մեկ, երկու, երեք եւ պարասրահում կուբայական հնչյունների ներքո 3 շարքով հավասար կանգնած 15 աղջիկ մեծ ոգեւորությամբ եւ ժպիտով շարունակում են Ջորդանոյի մարմնի ճկուն եւ հմուտ շարժումներին՝ ակընթարթորեն տեղափոխվելով կուբայական մշակույթի աշխարհ:

35-ամյա Ջորդանոն շուրջ 2 տարի է, ինչ ապրում եւ պարում է Հայաստանում՝ հետաքրքրվողներին եւս հաղորդակից դարձնելով իր երկրի ռիթմերին եւ երաժշտությանը, նա նաեւ կուբայական պարերի փարթիներ է կազմակերպում երեւանյան ակումբներից մեկում:

Զորդանոն խոստովանում է, որ չնայած բարձրագույն կրթություն է ստացել Հավանայի համալսարանում, սակայն վաղ մանկուց մինչ հիմա պարն է իր կյանքի սերը:

«Ես սովորեցնում եմ սոցիալական պարեր, օրինակ՝ չաչա, սալսա, որոնք հենց կուբայական պարեր են: Պարելիս պետք է հիշես, որ քո միտքը քո մարմինն է եւ առաջին հեթին լինես լիարժեք հանգիստ»,- ասում է Ջորդանոն:

Ֆիլիպինցի Սոտերո Ռամոս Բուկատան արդեն 4 տարի է, ինչ աշխատում է Հայաստանում և տիրապետում է ճապոնական ուտեստների պատրաստման ու մատուցման գաղտնիքներին:

Ֆիլիպինների մայրաքաղաք Մանիլայում շուրջ 6 տարվա խոհարարական փորձից հետո նա որոշում է ընկերների հետ տեղափոխվել Հայաստան ու աշխատել տեղի ճապոնական ռեստորաններից մեկում:

Ֆիլմերից ու գրականությունից, մի քիչ էլ` կյանքից մեր ականջին ու աչքին ոչ անճանաչ բառ կա՝ փալանդուզ (փալանտուզ, փալանճի), համետագործ, ասել է թե` գրաստի՝ ավանակի, ջորու, ձիու համար փալան, համետ կարող մարդ: Գորիսի ենթամարզում հիմա այդ արհեստով զբաղվող մատների վրա հաշված մարդիկ կան:

Ժամանակների հետ գրեթե անհետացող այս փեշակ-զբաղմունքի վարպետին կարելի է հանդիպել Քարահունջ գյուղում:

Գորիսից 6 կմ հարավ գտնվող Քարահունջ գյուղն արդեն վաղուց, օղուց հետո ու օղուն զուգահեռ, սկսել է հիշատակվել անկանխատեսելի սողանքներով, փլուզվող տներով, գյուղի հիմնական բնակատեղիի աստիճանական դատարկմամբ: Բայց Քարահունջ բառն առաջին հերթին նույնացվում է հանրահայտ թթի օղու հետ: Ասվում է՝ Քարահունջի օղի, և մեկնաբանություններն այլևս ավելորդ են:

Իսկ գյուղի Ավան Աղբյուր թաղամասում կարելի է հանդիպել Քարահունջի միակ փալանդուզ, հովիվ Մուշեղի ու Ոսկեհատի որդի Մամիկոնին:

Կանաչաչյա, գանգրահեր արգենտինահայ Վալերիա Չերեքյանը բարձրանում է բեմ, ժպտում հանդիսատեսին և, մեկ վայրկյանում ասես կերպարանափոխվելով, լիովին խորասուզվում արգենտինյան տանգոյի ռիթմերի, խորության և իր կատարած երգի բառերի մեջ:

Նրա ձայնի ելևէջները խախտում են սրահի ողջ լռությունը` լցնելով տարածությունը, խոր զգացմունքայնությամբ արտահայտելով մերթ թախիծ, մերթ ուրախություն ու երջանկություն, մարդկային զգացմունքների ողջ երանգապնակը:

Մեկ ամսից ավելի Հայաստանում անցկացնելով՝ արգենտինահայ երգչուհի Վալերիան արդեն արգենտինյան տանգոյի մի քանի համերգ է տվել երևանյան տարբեր ակումբներում:

Ոսկեգույն զարդանախշերով կարմիր տարազը, գույնզգույն գուլպաները, ռեզինե կոշիկներն ու 6 մետրանոց երկաթե փայտը 21-ամյա Մամիկոնի ամենասիրելի իրերն են:

Նա 5 տարեկանից զբաղվում է լարախաղացությամբ եւ Հայաստանի վերջին լարախաղացներից է, որ դեռ ելույթներ է ունենում:

Լարախաղությամբ շրջել է Ռուսաստանի տարբեր քաղաքներում, եղել Սոչիում, Հայաստանի բոլոր մարզերում, ինչպես նաեւ Լեռնային Ղարաբաղում:

Մամիկոն Պապիկյանը պատմում է, որ հորեղբայրն է իրեն փոքրուց սովորեցրել լարախաղացություն, ով նույնպես եղել է լարախաղաց:

«Սա ավելի շատ մշակույթ է, քան ապրելամիջոց, քանի որ կապված է պարի ու երգի հետ: Լարախաղացությունը հին պատմություն ունի՝ մեկ դարից ավել: Եկել է Արեւմտյան Հայաստանից՝ Մուշից ու Կարսից, սա տիպիկ կովկասյան մշակույթ է: Եւ մեկը մեկին նայելով, իրար սովորեցնելով փոխանցվել է»,- ասում է Մամիկոնը:

Դեռ տաս 10 տարի առաջ լարախաղացությունը Հայաստանում շատ տարածված էր: «Փահլեւան է եկել, փահլեւան է եկել»,- այս բացականչություններով մարդիկ հավաքվում էին դիտելու: Այն բակային ուրախություն էր ու զվարճանք, որ թե քաղաքում, թե հեռավոր գյուղերում համախմբում էր իր շուրջը փոքրից մինչեւ մեծ:

Երաժիշտները նվագում էին, լարախաղացը փայտը ձեռքին բարձրանում էր 2 երկաթե սյուների վրա կապված լարին ու տարբեր բարդության համարներ ներկայացնում: Իսկ ծաղրածուն շրջում էր մարդկանց մեջ ու գումար հավաքում:

Շուրջ մեկ տարի առաջ Թուրքիայում, իսկ հետո արդեն Հայաստանում և ողջ սփյուռքում իր թովիչ երգի շնորհիվ մեծ ճանաչում ստացած պոլսահայ երգչուհի Սիբիլ Փեքթորոսօղլուն այս կիրակի իր երկրպագուների հետ կհանդիպի արդեն Երևանում` «Սիբիլ» ալբոմի շնորհանդեսի ժամանակ:

«Շատ ուրախ ու հուզված կգամ Հայաստան: Վերջին այցելությունս եղավ ապրիլ ամսվան վերջ, երբ մասնակցեցա Ազգային երաժշտական մրցանակաբաշխության հանդիսությանը: Հինգ ամիս եղեր է, բայց ես շատ կարոտցա թե´ Հայաստանը և թե´ բարեկամներիս»,- «Մեդիալաբին» ասում է Սիբիլ Փեքթորոսօղլուն:

Ալբոմի շնորհանդեսը նախատեսված է սեպտեմբերի 24-ին` ժամը 18:00-ին, «Մոսկվա» կինոթատրոնում: Երգչուհին ասում է, որ թեև սկավառակի համար հստակ գին սահմանված չէ, և յուրաքանչյուր ոք վճարելու է այնքան, որքան կամենում է, այնուամենայնիվ նշում է, որ ալբոմի վաճառքից գոյացած գումարը ինքը տրամադրելու է երեխաներին:

«Որքան ունեմ սեր երաժշտության հանդեպ, նույնքան ալ` երեխաներու: Խորհեցա, որ Աստված զիս ուրախացուց, իմ երազներս իրականացուց, ես ալ ուզեցի մեր ապագան կերտելիս երեխաներուն ձեռքես եկածն ընել: Կարևորը գումարը չէ, CD-ներուն սահմանած գումար չկա… Կարևորը ժողովրդին նվիրատվություն կատարելու մղելն է: Եթե մենք օգնենք զիրար, սիրենք, իրարու, կապված ազգ մը ըլլանք` այսպիսով աշխարհը մեր ազգի համար շատ ավելի վարդագույն կ’ըլլա»,- ասում է նա:

Հայերի հյուրասիրությամբ հիացած 29-ամյա դիվանագետ և միջազգային վերլուծաբան, ամերիկացի Մարկ Դիցենն աշխատում է ղարաբաղյան խնդրին նվիրված իր հաջորդ հոդվածի վրա:

Վերջին 2 տարվա ընթացքում նա  հրապարակել է վերլուծական հոդվածներ ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի, հայ-ադրբեջանական, այնպես էլ հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին: Նրա աշխատությունների նյութը տարածաշրջանային խնդիրներն են:

Դեռևս 2006-2008 թթ. Մարկն ապրել է Արարատի մարզի Փոքր Վեդի գյուղում և կամավորական սկզբունքով աշխատել տեղի դպրոցում որպես անգլերենի ուսուցիչ:

34-ամյա Լուսինեն խոսելուց ձեռքով փակում է բերանը, որպեսզի թաքցնի ջարդուփշուր եղած անհավասար ատամները: Ձեռքերի ու պարանոցի երակները ուռած են, իսկ անցյալի մասին խոսելիս արցունքներն անխնա շաղ են գալիս նրա դառնացած այտերի վրայով:

«Բռնում էր մազերիցս երեսս խփում պատերին, բռունցքները հարվածում դեմքիս… լրիվ կապտուկների մեջ էի: Քթիցս, բերանիցս արյունը քցում էր` նույն րոպեին գրկում էր, ոնց որ երեխուն, տանում լվացացնում սառը ջրով, բերում` պառկեցնում, սկսում շոյել, սիրել, համբուրել ու ասել`համբերի ազիզ կանցնի, ոչինչ, կանցնի, մի քիչ էլ դիմացի: Ոնց որ գիժ ու ես հավատում էի որ կփոխվի»,-պատմում է Լուսինեն /անունը փոխված է/:

Լոռեցի 62-ամյա Արամ Նազարյանը հանրապետությունում առաջինն է, ում տնամերձ հողամասում ավանդական լոլիկի ու կարտոֆիլի կողքին իրենց արմատներն են ձգել աշխարհի տարբեր երկրներից բերված բուսատեսակները:

«Հայաստանում ես առաջինն եմ այս բույսերի աճեցմամբ զբաղվել, հիմա արդեն ուրիշներն էլ կլինեն, բայց նրանց թիվը մեծ չէ»,- ասում է նա:

Քնարիկն ասում է, որ իրեն ծեծել են դեռ մանկուց` ամեն ինչի համար: Սկզբում հայրը, հետո` խորթ մայրը, հետո` այն տղամարդիկ, որոնց հետ կապվել է:

«Հայրս ծեծում էր ու ասում` սիրուն ես, մի քսվի: Խորթ մայրս գլխիս մազերը պոկում էր, խփում էր քստիկով ու լապատկայով, իսկ տղամարդիկ ծեծում էին, որ հետները լինեմ»,- պատմում է արդեն երկու երեխաների մայրը: Նա ասում է, որ ատում է հորը:

Քնարիկին բռնաբարել է հայրը, որն էլ հետագայում աղջկան դրդել է մարմնավաճառությամբ զբաղվել:

«Հարսնաքար» ռեստորանում դաժան ծեծից մահացած զինվորական բժիշկ Վահե Ավետյանի թաղման ժամանակ մի անծանոթ մարդ, ծնկի իջած, մինչեւ վերջ ձեռքով հող է լցրել Վահեի գերեզմանին: Հարազատներն ու ընկերները հարցուփորձ անելուց հետո պարզել են, որ այդ մարդը մի հասարակ զինվորի հայր է, որի որդուն վիրահատել ու նրա կյանքը փրկել է բժիշկ Վահե Ավետյանը:

Ցմահ դատապարտյալ Մհեր Ենոքյանը, որին շատերը արդեն տեւական ժամանակ է ճանաչում են ի շնորհիվ «Նուբարաշենի կլոր գերեզմանոցից» գրած անկեղծ, հուզիչ նամակների, իրավաշտպանների ու հասարակական գործիչների եւ հասարակ քաղաքացիների ստացած աջակցության, նոր նամակ է գրել, որտեղ պատմում է, թե ինչ է իրականում տեղի ունեցել, որի համար լրիվ անհիմն դատապարտվել է ինքը:

Նամակն ամբողջությամբ ներկայացնում ենք ստորեւ:

«Հարգելիներս, ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչներ, ովքեր պարբերաբար լուսաբանում են իմ քրեական գործի հետ կապված մանրամասներ, քաղաքացիաներ, ովքեր անտարբեր չեն ՄԱՐԴՈՒ ու Հայաստանում արդարադատության իրականացման նկատմամբ

Դուք իրավացիորեն հարցնում եք` ո՞րն էր 1996 թ-ի հուլիսի 12-ի ողբերգության դրդապատճառը, քանի որ հասկանում եք, որ Իոսիֆ Աղաջանովի սպանությունը չի ունեցել շահադիտական բնույթ: Դա են ապացուցում բազմաթիվ փաստեր, որոնք կան հենց քրեական գործում: Իսկ ամենաակնառուն այն է, որ ոչ մեկը որևէ գումար չի պահանջել նրա հարազատներից: Ավելին` չեն վերցվել Իոսիֆի պարանոցի ոսկե խաչը շղթայով ու դրամապանակը: Իսկ դեպքից հաշված ժամեր անց մենք` Արամը և ես ներկայացել ենք Ոստիկանություն:

Ստեփանակերտի թիվ 8 դպրոցում ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի Ալմազ Սաբիրի Կասումովան թեև ամուսնու ազգանունն է կրում` Անտոնովա, սակայն բոլորը նրան որպես Ալմազ Սաբիրովնա են ճանաչում: Ալմազ Սաբիրովայի կապտականաչավուն աչքերն ամեն անգամ կարոտով ու թախիծով են լցվում, երբ հիշում է ընտանիքի անդամներին:

«Մամաս հայուհի էր, պապաս` ադրբեջանցի, բայց ես ծնվել ու ապրել եմ Ստեփանակերտում, բնիկ էստեղից եմ»,- ասում է նա ու խուսափում քույրերի ու եղբայրների անունները տալուց:

58 ամյա Ալմազն ասում է, որ մանկուց երազել է ռուսաց լեզվի ուսուցչուհի դառնալ և երջանիկ է իր աշխատանքով, ընտանիքով ու թոռներով, սակայն նրա համար կյանքը բաժանվում է երկու շրջանի` մինչև հակամարտությունն ու դրանից առաջ:

69-ամյա Թոֆիկ Ալիևը հուսահատ է: Նա այլևս չի պատկերացնում, որ կյանքի մնացած տարիներին հնարավորություն կունենա հանդիպելու իր ինը եղբայրներին ու քույրերին, որոնց չի տեսել արդեն մոտ քսան տարի: Վերջին անգամ նա հայրենի գյուղում` հայրական տանը, եղել է պատերազմից առաջ:

Նրա աչքերը թրջվեցին, երբ սկսեց մեծից փոքր թվարկել իր եղբայրներին ու քույրերին`Միրզա, Ֆազիլա, Աղամիրզա, Միրզաաղա, Հագիգաթ, Ռաֆիկ, Թահիր, Ռովշան, Ֆարհադ: Հետո սկսեց ավելի բարձր լացել, երբ հարցրեցի, թե երազում տեսնո՞ւմ է իր հարազատներին:

«Տեսնում եմ Միրզային, հորս ու մորս»,- կոկորդում խեղդելով զգացմունքները` ասաց նա` շարունակելով թեյ լցնել ապակե թափանցիկ բաժակների մեջ, որով սովորաբար թեյ խմում են մահմեդական Արևելքում:

Լեռնային Ղարաբաղի Մարտունու շրջանի Սարուշեն գյուղում է ապրում Գյուլիզար Կասըմովա Մուսա գըզըն, ում գյուղում ճանաչում են որպես Գյուլիզար Գրիգորյան. ամուսնու` Սլավիկ Գրիգորյանի ազգանունն է վերցրել:

Սարուշեն գյուղում Գյուլիզարենց տունը հեշտ է գտնել. փողոցում ում էլ հարցնես` միանգամից ցույց են տալիս ադրբեջանցի կնոջ տունը: Ավելին` իմանալով, որ իրենց գյուղ եկած հյուրն այցելում է Գյուլիզարին, հետաքրքրվում են` կարո՞ղ է դուք նրա բարեկամներից եք:

43-ամյա Գյուլիզարի հարազատները վերջակետ են դրել բոլոր տեսակի հարաբերություններին այն բանից հետո, երբ կինը, դեմ գնալով բարեկամներին, ազգությամբ հայի հետ է ամուսնացել:

Բրազիլացի ֆուտբոլիստ Ալեքս Էյրիկի դա Սյուվը, ով 6 տարի է, ինչ ապրում է Հայաստանում և խաղում «Միկա» ֆուտբոլային ակումբում, ասում է` ցանկություն չունի հետ վերադառնալու Բրազիլիա` մշտական բնակության:

Բրազիլացի կնոջ և 3-ամյա որդու հետ ապրող Ալեքսը նշում է, որ լիարժեք ինտեգրվել է հայկական միջավայրին: Առաջին անգամ եկել է Հայաստան 2006-ին հայտնի հայ ֆուտբոլիստ Արկադի Անդրեասյանի հրավերով, ով հանդիպել է նրան Բրազիլիայում ֆուտբոլային խաղի ժամանակ:

Մեղմ դիմագծերով Սիրանույշ Նազանյանը եթերային մետաքսե ճերմակի վրա կարմիր, կանաչ, դեղին ու կապույտ գույներով տրամադրություններ է նկարում, որոնք դառնում են թաշկինակներ, շարվում իրար վրա ու նրան կյանքի չորրորդ տասնամյակում ուրախություն և հոգու ազատություն պարգևում:

«Շատ էի սիրում նրան, էնքան շատ, որ ուզում էի ամեն ինչով սերս ցույց տալ, նույնիսկ ճաշ պատրաստելիս բանջարեղենով գրում էի` սիրում եմ քեզ»,- պատմում է Սիրանույշը, ով տարիներ շարունակ իր նվիրումի ու սիրո դիմաց ամուսնուց ի պատասխան դավաճանության, խաբեության, երեխաների ներկայությամբ ծեծի ու ստորացման է արժանացել:

«Միշտ խմում էր, օրերով տուն չէր գալիս ու անընդհատ ինձնից փող էր ուզում: Ծնողներս չէին ուզում, որ նրա հետ ամուսնանայի, ասում էին` չե՞ս զգում՝ ինքը քեզ խաբում ա: Բայց ես շատ էի սիրում նրան ու սկզբում շատ վստահում, հավատում էի…»