Սիրիահայ Րաֆֆի Թաշչյանն երկար ժամանակ է՝ չի տեսել Հալեպում մնացած ծնողներին և երկու մեծ եղբայրներին: Սիրիայում տիրող պատերազմական իրավիճակի պատճառով ծնողները չեն կարողանում Հայաստան գալ: Իսկ Րաֆֆին չի կարող մեկնել Սիրիա ընտանիքի մոտ:

Այս հոդվածը նվիրված է Սերժ Սամոնյանցին` Լոս Անջելեսում լույս տեսնող «Ասպարեզ» թերթի անգլերեն բաժնում 10 տարի աշխատած նախկին խմբագրին, և «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթում վերջին 25 տարիների ներկայիս խմբագրին:

«Բարև», «ո՞նց ես», «գնանք», «լավ եմ», «հաջող». 27-ամյա թաիլանդուհի Փաուինա Սոնգկարինը թվարկում է այն բոլոր հայերեն բառերը, որոնք սովորել է Հայաստանում ապրելու վերջին ամիսների ընթացքում:

Բժիշկների ընտանիքում մեծացած 22-ամյա հնդիկ Ռոհիթ Չոդրին արդեն 4 տարի է` ապրում է Երևանում, սովորում է բժշկություն, զբաղվում դիջեյությամբ, սիրում է հայկական ավանդական ուտեստներ, գնահատում հայ աղջիկների գեղեցկությունն ու զմայլվում Երևանով երեկոյան զբոսանքներին

Անվավոր չմուշկներով անաղմուկ ու սահուն անցնելով` մայրաքաղաքին հարազատ ու սիրելի դարձած երևանյան կերպարներից մեկը` ալեհեր մազերով, մարզական հագուկապով Լևոն Աբգարյանը շարունակում է լցնել քաղաքի օրը` ԱՄՆ-ից տարիներ առաջ Հայաստան տեղափոխվելուց հետո:

Գայանե Վարդանյանը, չնայած երիտասարդ տարիքին, հասցրել է շատ դառնություններ ճաշակել կյանքում: Այսօր էլ նա վախով է հիշում անցյալը, ամուսնու բռնություններն ու ոչ վաղ անցյալում կիսաքաղց անցկացրած օրերը: Գայանեն Տավուշի մարզի Ոսկեվան գյուղից 2002-ին հարս էր գնացել հարևան գյուղ՝ Կոթի: 

Կյանքի 104-րդ տարին բոլորած Մովսես պապը` ձեռնափայտը ձեռքին, առավոտյան դուրս է գալիս տան բակ, նստում ծառի քոթուկին ու միայնության մեջ ընկնում անցած օրերի հիշողության գիրկը:

«Ուղղակի նայի՛ր վերև, գնա՛, բացի՛ր պատուհանն ու նայի՛ր վերև, այնտեղ ընկեր կա, նա քեզ ամեն ինչ կասի, մի՛ փնթփնթա, մի՛ բողոքիր, դու այն ես, ինչ կաս, նա քեզ այդպիսին է ստեղծել, ուրեմն՝ քո լավագույն տարբերակն ես...»

ԱՄՍՏԵՐԴԱՄ. – 2013թ. մարտ-ապրիլ ամիսներին նիդեռլանդական տարբեր լրատվամիջոցների ուշադրության կենտրոնում էին տեղեկություններն երկրի ամենատարեց բնակիչների մասին։

Մարտի 16-ին հաղորդվեց, որ մահացել է ամենատարեց հոլանդացին՝ 107-ամյա Արի Ֆերմյուլեն: Այդ օրվանից մինչև ապրիլի 1 ամենատարեց հոլանդացիների ցուցակը գլխավորեց Թեերդ Եփեման:

Սգո ծաղիկները դրսում, երիտասարդ գեղեցկուհի Մարոն` նուրբ մատները կապտած, դագաղի մեջ: Գունաթափ ու աղքատիկ հյուրասենյակի ճնշող պատերի անկյուններում ողբացող կանայք, Մարոյի երկվորյակ եղբայրը` գլուխը Մարոյի գլխին նստած: Ակնթարթ, որը պատմում է կյանքի ու մահվան, ցավի, ցասման բռնության և կյանքի պատմությունը` հայտնի ֆոտոլրագրող Անահիտ Հայրապետյանի «Արքայադստերից` ստրուկ» ֆոտոպատմության մեջ:

«Քանդակագործ Հերիքնազ Գալստյանը, երբ խոսում էինք, ասաց, որ ամեն հայ աղջիկ, երբ ծնվում է, լինում է փոքրիկ արքայադուստր, որովհետև հայրն այդպիսին է նրան ընկալում: Հետո արքայադուստրը մեծանում է, ամուսնանում ու դառնում է այդ տան նոքարը, հետո բռնությունների է ենթարկվում՝ հոգեբանական, ֆիզիկական, անգամ մահվան ելքով բռնության»,- ֆոտոնախագծի «Արքայադուստրից` ստրուկ» խորագրի ընտրությունն է բացատրում լուսանկարիչը:

Գերմանուհի Քաթարինա Անդերը ցույց է տալիս սեղանին դրված Հովհաննես Թումանյանի գիրքը ու պատմում, որ ուզում էր գալ հետխորհրդային երկիր՝ Հայաստան, ռուսերեն սովորելու համար, այնինչ արդյունքում հայերեն սովորեց:

Նա արդեն 7 ամիս է, ապրում է Հայաստանում և կամավորական ծրագրով աշխատում Ուրծաձոր գյուղում:

«Ուրծաձորում ոչ մեկն անգլերեն չի խոսում, բացի դպրոցի ուսուցչուհուց, ես էլ անընդհատ հայերեն լսելով` սովորեցի: Շատ հաճախ մարդկանց հետ խոսում էի ժեստերով: Այդպես հեշտ էր շփվել, խոսել, ու մենք հասկանում էինք իրար: Հետո սկսեցի հայերեն բառեր գրել մոտս, ինչ որ լսում էի, ու սովորել»,- ասում է 23-ամյա Քաթարինան:

Նա նշում է, որ հայերենում շատ բարդ բառեր կան, որոնք դժվար է թե´ լսել և թե´ արտաբերել: Այնուամենայնիվ դա չի խոչընդոտել նրան հայերեն սովորել, կարդալ և խոսել:

«Ես 2008-ին ունեցել եմ այն միտքը, թե ինչո՞ւ ինչ-որ մեկը դահլիճից վեր չի կենում ու ասում միջազգային դիտորդներին, որ դուք սուտ եք խոսում, որ ընտրությունները կեղծվել են: Հինգ տարի հետո ես այդ հարցը ինձ էլ չտվեցի, ինքս արեցի դա»,- «Մեդիալաբին» պատմում է ընտրություններից հետո յուրահատուկ քայլով իր բողոքն արտահայտած Լենա Նազարյանը` անդրադառնալով բողոքի ակցիայի օրվան:

Փետրվարի 19-ին, մինչ Հայաստանում նախագահական ընտրություններից մեկ օր անց ԵԱՀԿ/ԺՀՄԻԳ միջազգային դիտորդական առաքելության ներկայացուցիչները

տեղական և միջազգային լրագրողների հետ խոսում էին հերթական «քայլ առաջ» ընտրությունների մասին, մի քանի երիտասարդներ «Բեկում» ակումբի նախաձեռնությամբ անսպասելիորեն մտան մամուլի սրահ:

Չնայած խոչընդոտներին` ուղերձը ձեռքին՝ 29-ամյա Լենա Նազարյանը, համարձակ ու հաստատակամ, կանգնում է տեղական, միջազգային լրատվամիջոցների ու դիտորդների առջև և բարձրաձայնում այն, ինչը շատերը չէին էլ պատկերացնում, որ հնարավոր է անել:

Կիսամութ սենյակի հնացած, դեղնավուն պատերի մի կողմում հարազատների սև ու սպիտակ լուսանկարներն են, մյուսում` հոր գեղանկար բնապատկերները: Խունացած և անցյալով բուրող տան մի անկյունում գարնան օրերին տոնածառի փայլփլուն ներկայությունն է և տանտիրուհու ըմբոստ, գույներով, կոլորիտային ամբողջականությունը:

Մասնագիտությամբ ճարտարապետ, ինչպես ինքն է ասում`ծնված օրվանից նաև դիզայներ 65-ամյա Լենա Աթոյանը երիտասարդ տարիներից մինչև հիմա տարբերվել է բոլորից:

Ակոսված աչքերով, չնայած տարիքին` ուրախ ու ժպտերես, դեմքը կնճիռներով պատված, ծերությունից մի բուռ դարձած 99-ամյա Համասփյուռ Ազիզյանի կողքով են անցնելու նախագահական ընտրությունները. տեղյակ չէ, որ փետրվարի 18-ին Հայաստանում նախագահ են ընտրելու, չգիտի՝ ովքե´ր են մասնակցում ընտրություններին:

Իսկ եթե մի պահ էլ հեռուստացույցով տեղեկանում է քաղաքական անցուդարձին, ապա անմիջապես էլ մոռանում է. այս մեծահասակ կնոջ միակ խնդիրը հիշողության կորուստն է:

Հարազատներն արդեն հարմարվել են ու չեն նեղանում, որ Համասփյուռ տատն իրենց անունները չի հիշում, կարող է չհիշել նաև, թե ո´վ է, ասենք, իրեն երկար ժամանակ խնամող տիկին Սիրանույշը: Հիշում է, որ երկու թոռ ունի, բայց անունները դժվարությամբ է հիշում: Գիտի, որ այստեղ չեն, բայց դրսից զանգում են, հետաքրքրվում տատի առողջությամբ:

Վերջին մեկ տարին Հայաստանն ուսումնասիրող Ալեքս Թարվերդիի սիրած զբաղմունքը լուսանկարչությունն է, ավելի ստույգ` կենդանիների և բնության մեջ ներդաշնակության պահեր գտնելը:

Մասնագիտությամբ աշխարհագրագետ, սիրած զբաղմունքով` լուսանկարիչ 23-ամյա Ալեքսը ծնվել և ապրել է Լոնդոնում`լոնդոնահայերի ընտանիքում: Սակայն ուրախությամբ է պատմում է, որ մեկ տարի է, ինչ «Դեպի Հայք» հիմնադրամի կամավորական ծրագրով տեղափոխվել է Հայաստան և ապրում է Երևանում:

«2011-ին երկու շաբաթով արձակուրդ էի եկել Հայաստան և դրանից հետո արդեն մտածում էի, որ ուզում եմ տեղափոխվել այստեղ»,- պատմում է Ալեքսը:

Ստեփանակերտում ծնված Արտակ Բեգլարյանը վեց տարեկան էր, երբ ականի պայթյունից կորցրեց տեսողությունը, իսկ Ղարաբաղյան պատերազմում կորցնելով հորը՝ մնաց երկու ավագ եղբայրների ու մոր հոգածության տակ:

«Հաշմանդամություն ունեցող մարդը պետք է համարձակ լինի էդ խոչընդոտները հաղթահարելու»,- ասում է 24-ամյա Արտակը:

Կուրանալուց հետո իր դժվարին օրերին սեփական կամքի նկատմամբ հավատը ժամանակի ընթացքում նրան դարձնում է ավելի ամուր և ուժեղ, և Արտակը սկսում է ապրել`պայքարելով իր երազանքների ու նպատակների համար:

«Եթե հաշմանդամություն ունեցող անձը մտածի, որ ինքը պետք է բաց լինի, պետք է շփվի մյուսների հետ, տանը չնստի, մի քիչ էլ իրեն նեղություն տա և ոչ թե բողոքի, ասի` բոլոր պայմանները թող ստեղծեն, ապա հաշմանդամը քայլող գովազդ կդառնա այդ պահին: Նա հասարակությանը ցույց կտա, որ կարող է ավելի շատ բան անել, ինչը շատերը չեն կարող»,- ասում է Արտակ Բեգլարյանը:

Խոստովանում է, որ միշտ այդ գիտակցությամբ է ապրել և 8-9 տարեկանից իր անկախությամբ և համարձակությամբ աչքի ընկել:

Իր 30 տարվա աշխատանքային գործունեության ընթացքում 2013-ի հունվարի 12-ը բորտուղեկցորդուհի Հասմիկի համար կմնա ամենադժվար, սակայն նաև ամենապայծառ և անմոռանալի օրերից մեկը: Նա ասում է, որ ամեն անգամ մտքով հետ գնալով` հուզմունքով և մեծ ուրախությամբ է հիշում այդ օրը:

«Երբեք չեմ մոռանա այդ հրաշքը»,- ասում է 48-ամյա ավագ բորտուղեկցորդուհի Հասմիկ Ղևոնդյանը և պատմում, թե ինչպես իրեն հաջողվեց մի քանի օր առաջ ինքնաթիռում ծնունդ ընդունել, լսել ձեռքերում գտնվող նորածնի առաջին ճիչը, երբ վայրէջքին ընդամենը 45 րոպե էր մնացել:

«Արմավիա» ավիաընկերության U8 -992 ինքնաթիռում 5 ժամ 10 րոպե տևողության Նովոսիբիրսկ-Երևան չվերթի ժամանակ բորտուղեկցորդուհու օգնությամբ Արմինե Բաբայանը ծննդաբերեց իր երրորդ երեխային՝ երկնքում ծնված փոքրիկ աղջկան:

Զարուհի Հովհաննիսյանն իր կյանքը նմանեցնում է փազլի, որի վերջնական պատկերը գեղեցիկ ու իմաստալից է դառնում, երբ հավաքում է բոլոր կտորները:

«Ու հաճույք է պատճառում էդ վիճակը, որ դու տարբեր ես, շատ տարբեր տեղերում ես և միևնույն ժամանակ լցված ես կյանքով»,- ասում է մասնագիտությամբ ջութակահար ու լրագրող, հայտնի քաղաքացիական ակտիվիստ Զարուհի Հովհաննիսյանը:

Նա ասում է, որ իր ցանկությունն է ապագա Հայաստանը տեսնել «մտքով ու հոգով ազատագրված», իսկ կարգախոսը` «Գոյություն չունի հայ ժողովուրդ, գոյություն ունի ՀՀ քաղաքացի»:

38-ամյա նրբակազմ Զարուհին, թվում է, ամենուր է` նախագահական նստավայրի, ԱԺ-ի, կառավարության, գլխավոր դատախազության շենքերի առջև, որտեղ հավաքվում են քաղաքացիական տարբեր խմբեր` բողոքի ձայն բարձրացնելու և պայքարելու այս կամ այն խնդրի կամ անարդարության դեմ: Ջութակով Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի շենքի դիմաց` դաս տալու հայտնի օլիգարխ Ռուբեն Հայրապետյանին` նրան պատկանող «Հարսնաքար» ռեստորանում տեղի ունեցած վայրագ դեպքից` ռազմական բժիշկ Վահե Ավետյանի դաժան ծեծից և մահից հետո:

Մեկուկես մետր երկարություն ունեցող փոքրիկ քարանձավի մեջտեղում մրոտ վառարանն է, մի անկյունում` հին ու կեղտոտ ներքնակներից պատրաստված անկողինը, կողքին տախտակից սեղանը` վրան շարած ուտելիքներ, իսկ անկյունում կանաչիների ու լոլիկի ջերմոցը:

Բնության ամեն մի քար ու թփից «հարմարություն» ստեղծող 41-ամյա Գարիկ Կուրղինյանն արդեն 10 ամիս է` ապրում է Երևանյան լճի մերձակայքում գտնվող քարանձավներից մեկում:

«Դուռ» ,ավտոմեքենաների դիմապակիներից պատուհաններ, աստիճաններ, խողովակով խմելու ջուր, ձմռան վառելիք փայտ… Քարանձավում նա ստեղծել է հնարավոր բոլոր հարմարությունները գոյատևելու համար:

«Լճից շինարարական աղբ եմ հանում, էս փետերն էլ եմ հանել լճից ու վառում եմ, վառում, չի պրծնում, էնքան շատ ա: Ստեղ այգի էլ ունեի, պոմիդոր, կանաչի էի աճացնում իմ ապրելու համար, դե, արդեն չորացել ա, ներսն եմ տեղափոխել մի մասը»,- պատմում է Գարիկ Կուրղինյանը:

Բանտի խցի ցուրտ ու խոնավ նամշահոտ հատակը, գետնին անգիտակից պառկած` գլխի մոտ առնետների ու մկների խլվլալը, գլխին ու մարմնին ոտքերով պարբերաբար անխնա հարվածները, չորացած կես բուռ հացն ու երեխաների կարոտը:

59-ամյա Գրետա Հարությունյանը երկար տարիներ անց էլ չի կարողանում մոռանալ այն կտտանքները, որին ենթարկվել է Բաքվի բանտում եղած երկու ամիսների ընթացքում, իր տունը Բաքվում, քրոջ մատնությունը:

Ադրբեջանից բռնի տեղահանվածներին օթևանած Երևանի հյուրանոցներից մեկի փոքրիկ իր սենյակում նա մտովին թերթում իր կյանքի դառը էջերը, տխուր նայում հնամաշ պատերից կախված` երեխաներից միակ հուշ մնացած և արդեն խունացած սև-սպիտակ լուսանկարներին: