Ղահրամանյանների կացարանը գտնելը երկար չտևեց. հետևելով դրսում լվացքը պարզաջրող հարևանի խորհրդին` քայլեցի բակով հոսող ջրի ուղղությամբ. այն ուղիղ տանում էր փնտրածս բնակարանի պատուհանի տակ` ներծծվելով պատերից ներս:

Այս ամենը բավական է հասկանալու համար, որ այդ կացարանը չի կարելի անվանել բնակարան, քանի որ դա նկուղ է, որտեղ կատարյալ խոնավություն է, և որում չկան ամենատարրական կենցաղային պայմաններ` խոհանոց, սանհանգույց…

10 տարի է արդեն, որ քսաներեքամյա Անահիտն իր մայրիկի հետ ապրում է երկմաս նկուղի մի սենյակում, որտեղ, ի տարբերություն մյուսի, գոնե երբեմն-երբեմն ցերեկային լուսավորություն է լինում:

Երեք որդիներին կորցրած Իգոր Սարգսյանն ամեն երեկո նստում է փայտի վառարանի կողքին, ձեռքն առնում մի փոքրիկ ծոցատետր, թերթում այն և թաքուն արտասվում` ժամանակ առ ժամանակ զգուշությամբ սրբելով թերթերի վրայի արցունքի կաթիլները, որոնք չորանալով` կարող են լղոզել թանկ ձեռագիրը...

Այդ ծոցատետրը Իգորի որդի Անդրանիկինն է, ով սեպտեմբեր ամսին զոհվել է ԼՂՀ Պաշտպանության բանակի առաջնագծերից մեկում`ադրբեջանցի դիպուկահարի կրակոցից:

Ծոցատետրում Անդրանիկը գրառել է իր ամենօրյա տպավորությունները. որ բանակն իրեն օգնում է կայանալ որպես տղամարդ, հասկանալ պատանեկության տարիների սխալները, գնահատել ծնողների վաստակը, մեկ առ մեկ հիշել և շնորհավորել մայրիկի, քույրիկների, փոքրիկ եղբոր, հոր, ընկերների ծնունդները:

Գրասեղանի՝ իրար վրա դրված թղթերն ու գրքերը, անկյունի գրապահարանը, սեղանի հետևում պահ մտած համակարգիչն ու անցյալի հիշողություններով «ամփոփված» փոքրիկ արկղիկն ամբողջացնում են սենյակի տեսքը, որի՝ ննջարան լինելու մասին լուռ վկայում են, թերևս, միայն մահճակալները:

Սոֆյա Քալանթարյանի ստեղծած անկյունն է՝ իր նման պարզ ու հետաքրքիր: Ինչքան նուրբ է ու կանացի, այնքան էլ ուժ ու պայքար կա մեջը:

2008-ի նախագահական ընտրությունների օրը անկախությունից հետո բոլոր ընտրություններին մասնակցած 61-ամյա վանաձորցի Սոֆյա Քալանթարյանն ընտրատեղամասից միայնակ դուրս չեկավ:

Երկու ոստիկան, թևանցուկ անելով կնոջը, հեռացրին տեղամասից:

Հորը ձեռքը բռնած` Նոր տարվա գնումներ կատարելիս: Եղանակը սառն էր, գետնին` ձյան բարակ շերտ: Երկու տարի առաջ էր, երբ վերջին անգամ Զոյան ու Զարուհին Ամանորի տոները նշեցին ջերմ ընտանեկան հարկի տակ` ծնողների հետ:

2009-ին առողջական լուրջ խնդիրների պատճառով քույրերի ծնողները մահացան. հայրը գլխի ուռուցք ուներ, մայրը` հիվանդ սիրտ:

Մեկուկես ամիս բարեկամների տներում, այստեղ-այնտեղ ապրելուց հետո Զոյան և Զարուհին հայտնվեցին Վանաձորի մանկատանը` տասնյակ տարբեր տխուր ճակատագրերի արժանացած երեխաների կողքին:

Փոքր թվային խցիկը «բռնացրել» էր Ծոմակին ու Մարիային` քնից նոր արթնացած, Բանգլադեշի խուլ անկյունները` ողողված բազմագույն գիշերային լույսերով, Իջևանի չկառուցված ճոպանուղու մոդեռնիստական կմախքը, այլ պատկերներ Հայաստանից:

«Այստեղ շատ անգամ եմ զգացել. Հա´, սա նման է Բելգիային, միայն թե շատ ավելի խեղճ, բայց հետո ուրիշ բան կպատահեր, ու կհասկանայի. «WOW! սա շատ տարբեր է»: Օրինակ` մենք սովոր չենք անծանոթներից կամ նույնիսկ ծանոթներից ու ընկերներից եկող ագրեսիային»,- ասում է Թրուի Հանուլեն:

Դիզայներ, ճանապարհորդ և լուսանկարիչ Թրուի Հանուլեն (1960) Բելգիայից է և իր մոտոցիկլով «ներխուժել» է տասնյակ երկրներ ու քաղաքակրթություններ:

Փոքրիկ Մոնիկան նայում է պատին փակցված երգչուհի Սիրուշոյի փայլփլուն նկարին ու ուրախ թափահարում թաթիկները: Նա կարծում է, թե երգչուհին իր մորաքույրն է:

Փոքր ու անշուք սենյակի, կարիքի և զրկանքների մեջ Մոնիկայի մայրը` Լուսինեն, աղջկան ցույց է տալիս իր սիրած երգչուհու ժպտադեմ լուսանկարը և փոքրիկին ասում. «Սիրուշո մորքուրն ա»:

Լուսանկարը` լավ կյանքի մի կադր գորշ իրականության մեջ:

Դժվարությունների, սննդի, հագուստի պակասի, հիվանդությունների դեմ ամենօրյա պայքարում 35-ամյա միայնակ մայր Լուսինե Սիմոնյանը չի կորցնում լավատեսությունը:

Երբ երկու տարի առաջ Սրբուհի Հարությունյանն ամուսնուն ասաց իր` գյուղապետ դառնալու մտադրության մասին, չնայած մերժում չստացավ, բայց հասկացավ, որ կյանքը հեշտ չի լինելու:

«Դու գիտես, մտածի՛ր, էգուց չասես` դժվար է, ինչո´ւ սենց արեցի»,-պատասխանեց ամուսինը:

Սակայն Լոռու մարզի Բազում գյուղի ներկայիս գյուղապետ Սրբուհի Հարությունյանը չի տրտնջում, որ դժվար է, չի զղջում իր որոշման համար:

«Հասկացա, որ կյանքիս այդ շրջանի դժվարությունն էլ պետք է հաղթահարեմ, որ դժվար քայլ չկա, ուղղակի պետք է այդ քայլն անեմ, այն հաղթահարելու ուղին գտնեմ ու առաջ անցնեմ»,- իր «տղամարդկային» գործն սկսելու նախապատմությունն է անում ծնունդով մեղրուտցի Սրբուհի Հարությունյանը:

Ժամանակի հեռավորությունից նա ժպիտով է հիշում, թե առաջին անգամ որպես գյուղապետ մարզկենտրոն նիստի ինչպես գնաց:

Այսօր ամփոփվել են «Հույսի կամուրջ» և «Առաքելություն Արևելք» կազմակերպությունների` ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության հետ համատեղ հայտարարած «Հավասար հնարավորություններ» խորագրով հաշմանդամության թեմայով լավագույն հրապարակման ութերորդ մրցույթի արդյունքները, որում «Մեդիալաբն» արժանացել է իր առաջին մրցանակին:

Արդեն ավանդական դարձած «Արևածաղիկ» անվանումը կրող ամենամյա մրցույթին, որի նպատակը հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց համար հավասար հնարավորություններ ապահովելու գաղափար քարոզելն է, ներկայացվել են 19 տպագիր, 3 ռադիո և 7 հեռուստատեսային նյութեր մայրաքաղաքից և մարզերից:

Հաղթանդամ, սպիտակ գլխարկով ինքնավստահ խոհարարի տեսքն անգամ հույս է ներշնչում, որ ուտելիքը համեղ է լինելու: Նա հանգիստ քայլերով դուրս է գալիս խոհանոցից և ժպտադեմ շրջում սեղանից սեղան, լսում հաճախորդների կարծիքը և բարի ախորժակ մաղթում ճաշատեսակները համտեսողներին:

«Մեր իրականության մեջ ռեստորաններում` որպես ազգային կերակրատեսակ, առաջարկում են խորոված, ճուտ, քյաբաբ: Սա նույնն ա, որ մեր ազգային երաժշտությունը ներկայացնենք Թաթուլով, Սպիտակցի Հայկոյով, Թաթայով»,- ասում է 47-ամյա խոհարար Գրիշա Անտինյանը:

Նրա խոհարարական հագուստին հայկական զինանշանն ու դրոշն է, անուն-ազգանունն ու «Հայ խոհարարական ավանդույթների պահպանման և զարգացման» հասարակական կազմակերպության անունը, որի փոխնախագահն է:

Սամվել Առաքելյանն իր կյանքում այնքան շատ կուժ է հավաքել, որ եթե կողք կողքի շարի, դրանք կձգվեն 500 մետր: Տեսականին բազմազան է` ամենամեծ կուժը 1,5 մետր բարձրություն ունի, ամենափոքրը 3 սմ է:

48-ամյա վանաձորցին դեռ մանկությունից հնաոճ իրերի նկատմամբ անտարբեր չի եղել. շատ է սիրել խեցեղեն աշխատանքներ, կժեր, նման իրերը պահել-փայփայել է, դեն չի գցել:

«Իմ կյանքն առանց հին իրերի, գեղեցիկի չեմ պատկերացնում, ասես կյանքիս իմաստն են դարձել»,- ասում է նա:

Հիշում է՝ երբ փոքր տղա էր, հոր ձեռքը բռնած թանգարաններ էր այցելում, խոշոր ու զարմանքով լի աչքերը գցում էր այս կամ այն հնաոճ իրին և երկար-երկար նայում:

«Երբ ինձ հարցնում են` ի՞նչ անենք, որ ամուսնանանք, ասում եմ` CD ձայնագրեք, ամուսինը ճամփա կընկնի»,- ծիծաղում է ՀՀ վաստակավոր երգչուհի Հասմիկ Հարությունյանը և պատմում իր սիրո ռոմանտիկ ու անսովոր պատմությունը, թե ինչպես է ամուսինը 10 տարի առաջ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում լսել իր երգերը և ճամփա ընկել` յուրահատուկ ձայնով երգչուհուն գտնելու:

«Ինձ նման խենթ է´լ չկա»,- ծիծաղում է ամուսինը` Անդրանիկ Միքայելյանը, ով իր թավ բեղերով, հետաքրքիր ակցենտով և ձայնի հնչեղ տեմբրով հիշեցնում է Ուիլյամ Սարոյանին. մեծ գրողի մորաքրոջ թոռն է Անդրանիկը:

Անդրանիկի նախնիները մինչև Մեծ Եղեռնը Սեբաստիայից գաղթել են ԱՄՆ և հնարավորություն են ունեցել «էրգրից» իրենց հետ տանելու պետքական իրեր: Այդ իրերից մի քանի զույգ բրդե նախշուն, լավ պահպանված գուլպաներ զարդարում են Հասմիկի և Անդրանիկի ազգային ոճով կահավորված հյուրընկալ բնակարանը:

«Մեռնելն ամոթ ա»,- ասում է Մարիամ Սուխուդյանն ու ապրում օգնելու, պաշտպանելու համար երեխաներին, ծառերին, կենդանիներին:

Փխրուն, մանրիկ, երազկոտ Մարիամը նվիրված է իր ընտրած ուղուն, որը մեր իրականության մեջ պարտադրում է լինել ուժեղ, ինքնասածի, համառ:

Առավոտյան աչքերը բանալուց  ու ձգվելուց հետո Մարիամն ինքն իրեն հարցնում է` արթո՞ւն ես,  զինվո´ր:

Իսկ վհատ ժամանակ «լիանալու, լուսավորվելու, ուժեղանալու»  համար Մասիվի իրենց տնից իջնում է բուսաբանական  այգի, հավաքում թափված շշեր, տոպրակներ  ու պառկում խոտին:

Նրանք հաճախ վիճում են, բամբասում, երբեմն սիրահարվում ու ամուսնանում: Ամեն մեկը` իր ցավով, հիվանդություններով, ուրախությամբ, բայց բոլորին միավորում ու կապում է մի բան. կարոտը դեպի անցյալը, դեպի հարազատները, տունը, շրջապատը:

Երևանի թիվ 1 տուն-ինտերնատում 275 ծեր է ապրում: Շենքի խնամված բակում ծաղիկներ կան, տաղավարներ ու նոր ներկված կանաչ նստարաններ:

Երկրորդ հարկում ապրող 73-ամյա Վոլոդյա Աղամալյանը երազում է ԱՄՆ վերադառնալ. հինգ տարի ապրել է, բայց դուրը չի եկել ու հայրենիք է վերադարձել. «Էշ էի, էշ»,- ասում է նա: Ամերիկայում բնակվող երեխաների ու կնոջ մասին խոսելիս աչքերը լցնում է, բայց ամոթ է, ախր, հուզվել չի կարելի. փոխում է խոսակցության թեման ու պատմում Լաս Վեգասում անցկացրած երջանիկ օրերի մասին. «Օր էր լինում` 300 դոլար կես ժամում տարվում էի»:

Սրընթաց մեքենաների արանքներով, առանց այս ու այն կողմ նայելու, նա արագորեն կտրում-անցնում է մայրուղին ու քայլերն ուղղում դեպի իրենց թաղամասը: Փոքրիկ տուն մտնելու համար զգուշորեն հետ է տանում մետաղական լարերը, ապա ճռռոցով բացում երկաթյա ձողերով դարպասը:

Նեղլիկ արահետի երկու կողմերում ծառեր են, վերջում` տունն ու տան պատին հենված հին սեղանը` մորից հիշատակ մնացած բույսերով, որոնցից մեկը` մանրիկ, նուրբ վարդագույն ծաղիկներով: Ծաղիկները նա առանձնակի հոգատարությամբ է խնամում, տերևներից շոշափելով սրբում է փոշին, մշակում և ջրում:

«Մամաս ինձ միշտ ոգևորում էր,- ասում է 27-ամյա Վաչե Գրիգորյանը,- ոսկի ձեռքեր ուներ, ընտիր ասեղնագործում էր»:

Երեկոյան երբ վառվում են լույսերը, եւ ռեստորանի ոսկեգույնի մեջ հաճախորդների թիվը գնալով մեծանում է, խոհանոցը լցվում է ուտեստների նուրբ բույրով, իսկ մարդկանց ձայները խառնվելով մեղմ երաժշտությանն տարածվում են սրահով մեկ. ընթրիքի ժամն է:

Խոհանոցում կանգնած սպիտակ գլխարկով, ժպտերես հաղթանդամ խոհարարը աչքի պոչով հետեւում է գործի ընթացքին: Հաճախորդներից ոմանք ճանաչում են նրան` բարեւում, ոմանք էլ զարմացած նայում. «կարծես ֆիլմից լինի»: Բազմամյա փորձ ունեցող հայտնի խոհարարի` Սեդրակ Մամուլյանի ճանաչումը ոչ միայն համեղ պատրաստելու եւ յուրօրինակ բաղադրատոմսերին տիրապետելու, այլեւ հայկական խոհանոցի նրբություններին տիրապետելու եւ բացահայտելու մեջ է:

«Քո հաղթանակը մեր հաղթանակն է», «Հպարտ ենք, որ դու կաս», «Միշտ օրինակ եղիր բոլորին», «Դու մեր պարծանքն ես»` նման բազմաթիվ գրություններով և մաղթանքներով անցյալ շաբաթվանից հեղեղվեցին սոցիալական կայքերը, լրատվամիջոցները, ինչպես նաև հայկական բլոգ ոլորտը, երբ ամիսներ տևած աղմկահարույց քրեական գործն ընդդեմ հայ հասարակական ակտիվիստ, երիտասարդ բնապահպան հայտնի Մարիամ Սուխուդյանի դեմ կարճվեց:

«Իմ մեջ շատ խոր վիրավորանք կա, և ես չեմ կարծում, թե պայքարն այս գործով ավարտված է, և նաև չեմ կիսում այն միտքը, որ սա հաղթանակ է, թեև միևնույն ժամանակ ուզում եմ իմ սրտի շնորհակալությունն ասել իմ բազմաթիվ աջակիցներին,- «Մեդիալաբին» ասում է Մարիամ Սուխուդյանը: - Գործը կարճվել է, և մենք դեռևս պիտի պատասխանատվության կանչենք այն մարդկանց, որոնց պատճառով ամիսներ շարունակ լարվածության և ստորացումների միջով անցել ենք»: