«ԵՄ ներկայությունը հույսեր է արթնացնում, որ սահմանազատման գործընթացը կլինի իրավական հիմքի վրա, ինչը ձեռնտու է հայկական կողմին». Արեգ Քոչինյան

 «Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանը

Պարո՛ն Քոչինյան, բրյուսելյան երկկողմ, ապա եռակողմ հանդիպումներն ինչպե՞ս եք գնահատում: Ի՞նչ արդյունք տվեց այդ հանդիպումը, ու ի՞նչ ակնկալիքներ կարող ենք ունենալ դրանցից:

– Արձանագրենք, որ ինքնին հանդիպման փաստն արդեն բավականին կարևոր է: Դա, ըստ էության, առաջին անգամն էր պատերազմից հետո, երբ եռակողմ բանաձևին զուգահեռ որևէ գործնական, լուրջ ինչ-որ միջոցառում է կազմակերպվում ոչ Ռուսաստանի կողմից, ինչը շատ կարևոր է:

Ցավոք սրտի, բրյուսելյան հանդիպումը չունեցավ որևէ գրավոր արձանագրում, ինչպես, օրինակ, Սոչիի, Մոսկվայի հանդիպումների պարագայում էր: Կարևոր էր, որ սահմանագծման ու սահմանազատման աշխատանքներում նշվեց ԵՄ փորձագետների անհրաժեշտության մասին: Քանի որ արձանագրվել է, որ սահմանների ճշգրտման գործընթացը լինելու է երկկողմ, այսինքն՝ լինելու են Հայաստանն ու Ադրբեջանը, իսկ Ռուսաստանն ունենալու է փորձագիտական ներգրավվածություն, հիմա ճիշտ աշխատանքի ու Արևմուտքի բավարար շահագրգռվածության դեպքում մենք կունենանք հնարավորություն թույլ չտալու, որպեսզի այս գործընթացում լինի միայն, այսպես ասած, ռուսական արբիտրաժը, այլ լինի և՛ Եվրամիության, և՛ ռուսական խորհրդատվական ներկայություն:

Ինչո՞ւ է դա կարևոր, որովհետև ԵՄ ներկայությունը հույսեր է արթնացնում, որ այդ գործընթացը կլինի իրավական հիմքի վրա, որը ձեռնտու է հայկական կողմին, քանի որ իրավական բոլոր հիմքերը հօգուտ մեզ են, իսկ եթե միայն ռուսական խորհրդատվությունը կամ «արբիտրաժը» լիներ, մեծ կասկածներ ունեմ, որ գործընթացն իրավական հունով ընթանար, շատ հավանական է, որ ամեն բան կգնար քաղաքական հունով:

Իլհամ Ալիևի հայտարարությունը Զանգեզուրի միջանցքի մասով, ձեր գնահատմամբ՝ ի՞նչ էր՝ սպառնալի՞ք էր հայկական կողմին, որ հակառակ դեպքում կփակի Լաչինի ճանապարհը:

– Նրա առաջ քաշած պայմաններին հակադրվելու շատ փաստեր կան. առաջինն այն է, որ Նախիջևանն անկլավ չէ ու ունի արտաքին սահմաններ, մինչդեռ Ղարաբաղը չունի:

Երկրորդ՝ նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունում Լաչինի պարագայում հստակ գրված է «միջանցք» բառը, իսկ 9-րդ կետում, որտեղ նշված է ճանապարհների ապաշրջափակման մասին, թեև բովանդակային առումով այն շատ մոտ է միջանցքին, բայց այդ բառը գործածված չէ:

Այդ իսկ պատճառով, ըստ էության, Ալիևը հետ է կանգնում նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 9-րդ կետից, ու դա պետք է ունենա հետևանքներ Ադրբեջանի համար: Եթե դիտարկում ենք կողմերի առանձին հայտարարությունները, գալիս ենք եզրակացության, որ Ադրբեջանը, հնարավոր է՝ գնա նոր սրացումների ու փորձի Սյունիքում ճանապարհի բացմանը զուգահեռ, երբ ու եթե այնտեղ տեղադրվեն հայկական մաքսակետեր, նույնն անել Լաչինում:

Իսկ փակելու մասով չեմ կարծում, որովհետև նրա սպառնալիքը մաքսակետերին էր վերաբերում, ու եթե դա զուտ հայտարարություն չէր, ապա տրամաբանական գործողությունը կլինի այն, որ եթե հայկական կողմը մաքսակետեր տեղադրի, ինքը նույնը կանի Լաչինում, բայց դա կլինի նոյեմբերի 9-ի հայտարարության խախտում, ու ես հույս ունեմ, որ դա կունենա հետևանքներ:

 – Հետևանքներին ուղղված քայլերն ակնկալում եք Ռուսաստանի Դաշնությունի՞ց, պարո՛ն Քոչինյան:

– Այո՛, որպես այդ համաձայնագրի երրորդ կողմ ու հրադադարի երաշխավոր:

 – Ձեր դիտարկմամբ՝ անկախ հանգամանքից Սյունիքում բացվող ճանապարհին կլինի անցակետ, թե չի լինի, որքանո՞վ է Հայաստանին ձեռնտու այդ ճանապարհի բացումը:

– Եկեք հստակեցնենք, որ խոսքն այս փուլում միայն երկաթուղային հաղորդակցության մասին է, եթե այն բացվում է ընդհանուր տարածաշրջանային ենթակառուցվածքների ապաշրջափակման համատեքստում, բնականաբար բխում է մեր շահերից: Բայց եթե այն բացվում է հենց այն ձևաչափով, որը գրված է 9-րդ կետում, այսինքն՝ ռուսական վերահսկողություն և անխոչընդոտ ապրանքաշրջանառություն, ապա, իհարկե, մեզ ձեռնտու չէ, որովհետև դա իրավական առումով գուցեև միջանցք չէ, բայց գործնականում միջանցք է:

Եթե մենք չունենք արդյունավետ վերահսկողության գործիք, եթե մեր տարածքում ուրիշ պետություն է վերահսկողություն իրականացնելու, եթե այդ ճանապարհով լինելու է անխոչընդոտ ապրանքաշրջանառություն, ապա դա հենց միջանցքն է: Միջանցքը պոզով-պոչով չի լինում:

Բայց այստեղ խնդիրը դետալների մեջ է. արդյոք այդ ճանապարհին մաքսակետ կլինի՞, թե՞ չի լինի, ռուսական ներկայությունն այդ ճանապարհի վրա կունենա՞ ժամկետ, որովհետև Արցախում տեղակայված խաղաղապահների վրա կա դրված ժամկետ, իսկ այստեղ չկա:

Եթե այս բոլոր դետալներով հայկական կողմը կարողանա որոշակի հաջողության հասնել, ապա այս ճանապարհի մեջ, բովանդակային առումով, միջանցքի տարրը դուրս կգա, ինչում շատ խիստ կասկածում եմ:

– Պարո՛ն Քոչինյան, Բրյուսելում տեղի ունեցած հանդիպման վերաբերյալ, ըստ ձեզ, ՌԴ-ն ի՞նչ դիրքորոշում է ունեցել:

– Բնական է, որ եթե ամեն բան լիներ ՌԴ-ի որոշելով՝ այս հանդիպումը չէր լինի, բայց տարածաշրջանը չի գտնվում Ռուսաստանի հարյուրտոկոսանոց վերահսկողության տակ: Ռուսաստանը ստիպված է հաշվի նստել որոշակի գործընթացների հետ, բայց, միևնույն ժամանակ, պետք է արձանագրել, որ այս հանդիպումը որևէ կերպ չխախտեց եռակողմ գործընթացի բովանդակությունը:

Էլի քաղաքական առաջնորդությունը պատկանում է Ռուսաստանին, էլի եռակողմ գործընթացը հիմնական պլատֆորմն է: Այսինքն՝ Բրյուսելն ունեցավ մուտքային որոշակի տրամաբանություն այս գործընթացներում, այն ավելին էր, քան զուտ հումանիտար հարցերի քննարկումը, բայց որևէ կերպ չփոխեց եռակողմ ձևաչափի բովանդակային դրվածքը:

– Կարծո՞ւմ եք նմանատիպ հանդիպումներ էլի՞ կլինեն, որոնք կկազմակերպի Եվրամիությունը:

– Հուսով եմ, որ կլինեն, ու մեր շահերից մաքսիմալ բխում է, որ լինեն, որովհետև որպես առաջին քայլ այն դրական էր, ու եթե սրան հաջորդեն որոշակի գործընթաց, Արևմուտքի ակտիվություն, ապա ավելի լավ կլինի:

Եռակողմ ձևաչափը կասեցնելու, դրա արդյունքների վրա որոշակի ազդեցություն ունենալու համար մեզ ծայրահեղ անհրաժեշտ են դաշնակիցներ, ու հենց այդպիսի դաշնակից կարող է լինել հավաքական Արևմուտքը, իսկ այս հանդիպումը քայլ էր այդ ուղղությամբ: Հուսանք, որ այս ուղղությամբ արվող քայլերը կշարունակվեն:

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am