«Մինսկի խմբի գործունեության մասով Ալիևի հայտարարությունը Թուրքիայից մեսիջ է՝ ուղղված հիմնականում Ռուսաստանին». Արեգ Քոչինյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանը

Պարո՛ն Քոչինյան, Ադրբեջանի նախագահը տեղական լրատվամիջոցներին տված հարցազրույցում ասել է, որ ադրբեջանական կողմը խոչընդոտելու է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմամբ զբաղվող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությունը, քանի որ հակամարտությունը, ըստ նրա, լուծված է: Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում այս հայտարարությունը, ու ինչո՞ւ է Ալիևը նման հայտարարությամբ հանդես գալիս:

– Եթե հակամարտությունը ադրբեջանական կողմը համարում է լուծված, ապա կարիք չկա դրա մասին ամիսը մեկ անգամ հիշեցնել. եթե ինչ-որ հարց լուծված է, դրա մասին մեկ անգամ ասում ես ու այլևս չես անդրադառնում, եթե ամիսը մեկ անգամ խոսում ես այդ մասին՝ նշանակում է, որ ինչ-որ խնդիր կա, անգամ քո մտածողության մեջ այդ խնդիրը լուծված չէ:

44-օրյա պատերազմից հետո ընդհանրապես հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները պետք է դիտարկել ավելի լայն, այն է՝ ռուս-թուրքական հարաբերությունների համատեքստում: Հայ-ադրբեջանական հարաբերություններում յուրաքանչյուր լարում կապված է ռուս-թուրքական հարաբերությունների կոնյունկտուրայի հետ: Վերջին լարումները, ըստ էության, կապված են Միջին Ասիայում տեղի ունեցած գործողությունների, այսպես ասած՝ ղազախական կամպանիայի ու դրանցում Հայաստանի ավելորդ ակտիվ մասնակցության հետ: Սրանք պետք է դիտարկել Թուրքիայից ուղարկված մեսիջներ հիմնականում Ռուսաստանին:

Իսկ նմանօրինակ հայտարարությունները հետևանքներ կունենա՞ն Ադրբեջանի կամ Թուրքիայի համար, որոնք կստեղծվեն հենց համանախագահ երկրների ջանքերով:

– Մեծ հաշվով, մոտավորապես Կազանյան փաստաթղթից սկսած, Մինսկի խմբի համանախագահությունում Արևմուտքն էականորեն զիջել էր առաջնորդության իր դերը Ռուսաստանին, ու կարելի է ասել, որ Կազանից սկսած այդ ձևաչափում առաջնորդող դերը հիմնականում Ռուսաստանն ուներ: Եթե Արևմուտքը հիմա զգա, որ իր շահերից են բխում Մինսկի խմբի վերակենդանացումն ու այնտեղ որոշակի առաջատար դիրքի գրավումը, բնականաբար, կլինեն սրա արձագանքները, եթե նման ցանկություն ու կարիք Արևմուտքը չունենա, բնականաբար չի լինի:

Այստեղ շատ կարևոր է նաև հետևյալը. վաղը նախատեսվում է Թուրքիայի ու Հայաստանի հատուկ բանագնացների առաջին հանդիպումը: Պետական մակարդակով թմբկահարվեց, թե այն տեղի է ունենում առանց նախապայմանների, բայց Թուրքիան շատ հստակ նախապայման է ձևակերպել. Թուրքիայի արտգործնախարարն ասել է, որ այս գործընթացը պետք է ամբողջովին ընդունելի լինի Ադրբեջանի համար, ինչն ինքնին արդեն նախապայման է: Ու երբ Ադրբեջանի նախագահն անում է նման հայտարարություններ, դա գործիք է դառնում թուրքական կողմի համար, որ հայկական կողմին ասեն, թե մեր ադրբեջանցի բարեկամներն այսպիսի պահանջներ ունեն, որպեսզի այս բանակցությունների սկսմանը իրենք համաձայնեն, ու մենք էլ կարողանանք առաջ շարժվել:

Պարո՛ն Քոչինյան, եթե ասում եք, որ հայ-թուրքական բանակցությունների վերսկսման գործում կա նախապայման, մյուս կողմից էլ՝ Ադրբեջանի ղեկավարն ասում է, որ Հայաստանը պետք է ճանաչի Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, եթե ուզում է, որ տարածաշրջանում խաղաղություն լինի, այս պարագայում Հայաստանի քայլերը որո՞նք պետք է լինեն միջազգային հարաբերություններում:

– Այդ քայլերը պետք է հիմնված լինեն Հայաստանի տիրապետած ռեսուրսների վրա, այսինքն՝ Հայաստանը որքանո՞վ է կարողանում ապահովել սեփական անվտանգությունը, և որքանո՞վ է հնարավոր, որ Հայաստանը կարողանա ապահովել Արցախի բնակչության անվտանգությունը: Այս երկու հարցերի պատասխաններն ունենալուց հետո միայն մենք հնարավորություն կունենանք ասել, թե ինչ պետք է անել: Իսկ այդ անելիքների մասին մտածելու, հստակ հաշվարկներով առաջ գնալու օբյեկտիվ հնարավորություն ունի միայն ներկա պահի իշխանությունը: Ինքս շատ հոռետեսական եմ տրամադրված՝ տեսնելով մեր իշխանությունների ինտելեկտուալ կարողությունները, նրանց գործելաոճը:

Իսկ ձեր համոզմամբ՝ ճի՞շտ էր համաձայնել բանակցությունների մեկնարկին Թուրքիայի հետ, երբ, ինչպես նշեցիք, թուրքական նախապայմանն այնուամենայնիվ առաջադրված է:

– Ստեղծված պայմաններում Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորումը մեզ համար եթե ոչ ամենակարևոր ձեռքբերում, ապա ամենակարևորներից մեկը կլինի, որովհետև 44-օրյա պատերազմից հետո երկրաչափական պրոգրեսիայով Հայաստանում ավելանում է ռուսական ազդեցությունը, Ռուսաստանից ունեցած կախվածությունն աննախադեպ աճել է, ու այդ կախվածությունը մի գործընթաց է, որն ունի տրամաբանական ավարտ: Երբ այդ կախվածությունն անընդհատ աճում է, ինչ-որ պահից սկսած այն վերածվելու է այլ բանի, իսկ այդ այլ բանը, ըստ իս, միութենական պետությունն է:

Ինձ համար տեսադաշտում երևացող ամենամեծ սպառնալիքը ոչ թե սահմանների անվտանգությունն է, Արցախի կարգավիճակը կամ որևէ այլ բան, այլ միութենական պետությունը, որը միջնաժամկետ կտրվածքով վերածվելու է ԽՍՀՄ 2-ի, ու մեր բացարձակ գերակայությունը պետք է լինի այդ ապագայից խուսափելը:

Իսկ խուսափելու համար մեզ պետք է չեզոքացնել այն ռիսկերը, որոնց պատճառով մենք Ռուսաստանից անընդհատ կախվածության մեջ ենք գտնվում: Ամենամեծ ռիսկը, բնականաբար, Թուրքիան է ու նրա կողմից դոպինգ ստացած ադրբեջանական վտանգը, եթե կարողանանք դրանք չեզոքացնել՝ մեկ օրում որակապես կփոխվի մեր վիճակը, ու ռեալ հնարավորություն կստեղծվի խուսափել միութենական պետությանն անդամակցելուց:

Իսկ հարաբերությունների կարգավորումը կախված է մի շարք գործոններից՝ ինչպե՞ս կդրսևորենք մեզ բանակցությունների ժամանակ, աշխարհագրական քարտեզի վրա այդ բանակցություններում, ինչպես, օրինակ՝ Ղազախստանի դեպքերի ժամանակ գործիք եղանք այլ պետության համար, կշարունակե՞նք նույն տրամաբանությամբ աշխատել, թե՞ չենք շարունակի:

Ղազախստանի մասով՝ նկատի ունեք ՀԱՊԿ շրջանակներում այնտեղ խաղաղապահներ ուղարկե՞լը:

– Այսպես թե այնպես դա լինելու էր, բայց ինչո՞ւ էր պետք, որ մեր վարչապետը դրա մասին հայտարարություններ տարածեր, այդ ամենը միջազգային ահաբեկչություն անվաներ: Նախագահող երկրի ղեկավարը հայտարարություն տարածելու որևէ պարտավորություն չունի, դրա համար կա ՀԱՊԿ-ի գլխավոր քարտուղարը: Եվ սահմանի կրակոցները որոշ մասով դրա հետևանքն էին ու Թուրքիայի պատասխանը Ռուսաստանին ու մեզ:

Վերջացնելով միտքս Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման գործընթացի մասով. այդ կարգավորման ընթացքում ի՞նչ պահանջներ մեզ կներկայացվեն, կամ ի՞նչ բովանդակություն դրանք կունենան՝ մեծագույն չափով կախված է մեզանից:

Պարո՛ն Քոչինյան, ձեր միտքը ճի՞շտ հասկացա, որ եթե չհաջողվի հայ-թուրքական բանակցությունների ժամանակ դրական արդյունք ապահովել, ապա շատ հավանական է, որ Հայաստանը դառնա միութենական պետության անդա՞մ:

– Այո՛, եթե այս բանակցությունները տապալվեն, ու մենք որևէ այլ միջոց չգտնենք մեր կախվածությունը Ռուսաստանից նվազեցնելու, այո՛, մեր ապագան դա է: Մանավանդ երբ տեսնում ենք գլոբալ գործընթացները՝ Ռուսաստանի ու Արևմուտքի միջև աննախադեպ լարումը, չեմ բացառում, որ ապագայում մենք կտեսնենք երկաթյա վարագույրի կրկնությունը, ու մտահոգությունս այն է, որ կրկին հայտնվելու ենք այդ վարագույրից ներս:

Մոտ ապագայում Ռուսաստան-Թուրքիա հարաբերություններում լարվածության նվազում ակնկալո՞ւմ եք:

– Այդ հարաբերություններն անընդհատ հերթափոխով կոնֆլիկտային-համագործակցային են ու մշտապես էլ լինելու են մրցակցային: Մեր խնդիրը պետք է լինի այն, որ մենք վերջապես կարողանանք այդ հարաբերությունների արանքից դուրս գալ: Վերջին 200 տարվա մեջ մեր բոլոր աշխարհաքաղաքական աղետները հետևանք են նրա, որ մենք ռուս-թուրքական հարաբերությունների արանքում ենք, այդ հարաբերությունների կարգավորումները, որպես կանոն, լինում են մեր հաշվին:

Այս պահին տեսնո՞ւմ եք այն հիմքերը, որ կարող ենք դուրս գալ Ռուսաստանի ու Թուրքիայի հարաբերությունների արանքից:

– Հիմքերը միշտ կան, ու այս պահին դրանք կոչվում են հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց, իսկ թե ինչպես դա կավարտվի՝ կախված է մեզնից:

Բայց ես որոշ մտահոգություններ արդեն իսկ ունեմ, թե մենք ինչպես ենք պատրաստվել այդ բանակցություններին, երբ տեսնում եմ, թե ով է ընտրված մեր հատուկ բանագնացը: Բանագնացին նայելով ի՞նչ հույս ունենաս, ի՞նչ պետք է խոսի թուրքական կողմի հետ, ի՞նչ դիվանագիտական ու քաղաքական փորձ ունի, ի՞նչ պետք է բանակցի այդ մարդը:

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am