«Գրիգորյան-Հաջիև հանդիպումների ձևաչափն ինձ համար խնդրահարույց, վտանգավոր ու հարցեր առաջացնող է». Տաթևիկ Հայրապետյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ադրբեջանագետ Տաթևիկ Հայրապետյանը 

Տիկի՛ն Հայրապետյան, վերջին օրերին հաճախ ենք լսում Ադրբեջանի Հանրապետության ղեկավարությանն ուղղված հասցեական կոչեր ու հայտարարություններ՝ հատկապես ԱՄՆի ու Ֆրանսիայի կողմից, այս հայտարարությունները որքանո՞վ կարող են ճնշել Ադրբեջանի ագրեսիվությունը, ու ադրբեջանական կողմն ինչպե՞ս է արձագանքում այս հայտարարություններին:

– Այդ հասցեական հայտարարությունները՝ որպես միջազգային հնարավոր զսպման գործիքակազմ, իրոք կարևոր են, որովհետև երբ հավասարության նշան է դրվում հարձակվող կողմի ու հարձակման ենթարկված կողմի միջև, դա ավելի սանձարձակ է դարձնում ագրեսորին: Միևնույն ժամանակ, միայն հայտարարությունները բավարար չեն երկարաժամկետ զսպման տեսանկյունից, դրանք կարող են առժամանակ դանդաղեցնել գործընթացները, բայց բնավ չփոխել ագրեսորի ծավալապաշտական նկրտումները:

Դրա համար կարևոր են նաև պատժամիջոցների կիրառման կամ դրանց ուղղված քայլերի ձեռնարկումը, որոնք միջազգային իրավական գործիքակազմում որոշակի լծակ են Ադրբեջանին ու նրա բռնապետական վարչակարգի ղեկավարին զսպելու տեսանկյունից:

Զսպման մեխանիզմը բանակի վերազինումն ու վերակազմավորումն է և ուժերի բալանսի վերականգնումը, այդ դեպքում մենք կարող ենք ավելի հանգիստ լինել ադրբեջանական ագրեսիան զսպելու տեսանկյունից: Բայց այս պահին այդ քայլերը՝ միտված և՛ հասցեական հայտարարություններին, և՛ հնարավոր որոշակի պատժամիջոցների սահմանմանը, իրապես գնահատելի են ու կարևոր մեզ համար:

Կարծում եք՝ Ադրբեջանին ամերիկյան ռազմական օժանդակությունից զրկող և պատժամիջոցներ նախատեսող բանաձևը, որը ներկայացվել է ԱՄՆ Սենատում, կընդունվի՞:

– Դժվարանում եմ ասել, բայց կարևոր եմ համարում, որ այդ գործընթացը սկսվել է: Նաև ոչ պակաս կարևոր է անհատական պատժամիջոցների կիրառման հնարավորությունը նույն Ալիևի, Ալիևի ընտանիքի անդամների նկատմամբ: Ագրեսիվ պատերազմը պետական հանցագործություն է և ենթակա է պատժի միջազգային իրավական գործիքակազմով, եթե կարողանանք խելացի աշխատել՝ հաստատ կարող ենք ինչ-որ արդյունքների հասնել:

Իսկ Ադրբեջանում ինչպե՞ս են արձագանքում այս իրողություններին:

– Սենատում կամ Կոնգրեսում կոնկրետ բանաձևերի հետ կապված դեռ որևէ արձագանք չկա: Նրանք վերջերս անդրադարձել էին Բայդենի՝ Հայաստանի Հանրապետության Անկախության տոնի առթիվ տարածած հայտարարությանը, որում նաև նշվել էր Արցախի ժողովրդի կամարտահայտման մասին՝ որպես իրենց ապագայի վերաբերյալ որոշում կայացնելու միջոց, և նույնիսկ ադրբեջանական քարոզչական կայքերից մեկը հրապարակում էր արել, որ Բայդենը խրախուսում է «անջատողականությունը»:

Իմ դիտարկմամբ՝ իրապես խուսափում են շատ կոպիտ ձևակերպումներից, թեև պետք է ասեմ, որ նույն Ադրբեջանի արտգործնախարարությունը չզլացավ բավականին կոպիտ ձևով արձագանքել Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատան հայտարարությանը՝ զորքերի հետքաշման հետ կապված, ընդ որում՝ իրենց հայտարարության մեջ նշվում է, թե իբր ամերիկյան կողմը ռևանշիստներին է օժանդակում կամ նման գաղափարներին, բայց իրենք մոռանում են, որ տարածաշրջանի թիվ մեկ ռևանշիստը հենց իրենք են:

Թե՛ Թուրքիայի նախագահը, թե՛ Ադրբեջանի նախագահը հայտարարել են, որ ոչ մի հայտարարություն, կոչ չի կարող խանգարել կամ հետ կանգնեցնել իրենց նպատակներից: Իսկապես հիմա չկա՞ որևէ երկիր, որը կկարողանա ճնշել այս տանդեմին, թե՞ սա ուղղակի դիվանագիտական քայլ է, որն անում է թուրքադրբեջանական տանդեմը, տիկի՛ն Հայրապետյան:

– Ես այդպես չեմ կարծում, կարծում եմ, որ որոշակի կոնսոլիդացիայի դեպքում հնարավոր է զսպաշապիկ հագցնել կոնկրետ Ալիևին, հաստատ: Ադրբեջանն ամեն ինչ անում է, որ չհայտնվի բռնապետների զամբյուղում, բայց ճիշտ աշխատանքի դեպքում մենք հանգիստ կարող ենք Ադրբեջանին այդ իրավիճակում դնել, ու գնահատականները հստակ լինեն, որ սա ագրեսոր պետություն է Հարավային Կովկասում ու տորպեդահարում է խաղաղությանը միտված ջանքերը:

Դրա համար շատ համառ ու երկարատև աշխատանք է անհրաժեշտ ու համագործակցություն է պետք դրսում մեր դեսպանատների ներկայացուցիչների և, իհարկե, սփյուռքի կառույցների միջև, այդ դեպքում աշխատանքը կարող է արդյունք տալ:

 – Ադրբեջանի ու Հայաստանի պաշտոնյաների հանդիպումներից ի՞նչ կարելի է ակնկալել: Ադրբեջանական կողմն ինչպե՞ս է վերաբերվում այդ հանդիպումներին:

– Հիմնականում պաշտոնական հայտարարություններ են դրանց վերաբերյալ տարածվում կամ փորձում են դրանք ներկայացնել իրենց տեսանկյունից: Երեկ Վաշինգտոնում տեղի ունեցած այդ հանդիպման՝ Արմեն Գրիգորյան-Հիքմեթ Հաջիև, ձևաչափն ինձ համար, ազնվորեն, հասկանալի չէ, որովհետև եթե կա արտգործնախարարների հարթակ, իսկ նրանք Բլինքենի միջնորդությամբ հանդիպել էին Նյու Յորքում, ապա ի՞նչ կարիք կա գործարկել կրկնակի ձևաչափեր:

Այստեղ բազմաթիվ հարցեր են առաջանում՝ այդ ի՞նչ հարցեր կան, որ չեն կարող քննարկել արտգործնախարարները, բայց քննարկում են Անվտանգության խորհրդի քարտուղարն ու Ադրբեջանի նախագահի խորհրդականը, ընդ որում՝ քննարկումը տեղի է ունենում ոչ թե իր ադրբեջանցի գործընկերոջ, այլ՝ Ալիևի խորհրդականի հետ: Այսինքն՝ ձևաչափն էլ է անհասկանալի, ուրիշ բան, որ ասում են կա ԱԱԾ պետերի ուղիղ կապ կամ պաշտպանության նախարարների, դա քիչ թե շատ ընկալելի է:

Այս ձևաչափը համարում եմ խնդրահարույց, առավելևս՝ հաշվի առնելով նույն Արմեն Գրիգորյանի խիստ վտանգավոր հայտարարությունները: Մեկը մեկից վտանգավոր հայտարարություններ է այս մարդն արել, չմոռանանք, որ երբ արձագանքեց Ալիևին՝ նշելով, որ Արցախը Հայաստանի հետ կապող երթևեկությունը Լաչինի միջանցքի փոխարեն այլ երթուղով կազմակերպելու Ադրբեջանի պահանջը լեգիտիմ չէ, դա օգտագործվեց Ադրբեջանի կողմից օգոստոսի 3-ին Բերձորի տարածքում ագրեսիա սանձազերծելու համար, որից հետո արագորեն փոխվեց Հայաստանն Արցախին կապող երթուղին: Էլ չեմ ասում, որ սեպտեմբերի լույս 12-ի գիշերը հարձակումից առաջ Գրիգորյանն ու Հաջիևը հանդիպել էին Բրյուսելում՝ օգոստոս ամսին: Ուստի այս ձևաչափն ինձ համար խնդրահարույց, վտանգավոր ու հարցեր առաջացնող է:

Այսինքն՝ նմանօրինակ հանդիպումների արդյունավետությունը ցա՞ծր եք գնահատում:

– Ես, համենայն դեպս, Արմեն Գրիգորյանի ո՛չ աշխատանքից, ո՛չ հանդիպումներից Հայաստանի համար որևէ արդյունավետ բան չեմ կարող նշել այս ամբողջ ընթացքում:

Տիկի՛ն Հայրապետյան, Ֆրանսիան ու ԱՄՆ-ն կոչ են արել ադրբեջանական զորքերին հետ քաշվել ելման դիրքեր: Ձեր տպավորությամբ՝ միայն հայտարարությամբ Ադրբեջանը զորքերը հետ կքաշի՞:

– Վստահ եմ, որ ադրբեջանական կողմը չի գնա այդ քայլին, որովհետև իրենք դա արդեն փորձում են ներկայացնել որպես իրենց տարածքներ, Ալիևի նախավերջին ելույթը հենց դրա մասին էր:

Բացի այդ, ադրբեջանական կողմը շատ զոհեր է տվել վերջին հարձակման ժամանակ, ու Ադրբեջանի ղեկավարության համար շատ վտանգավոր կլինի այդքան զոհերից հետո փորձել հանրությանը բացատրել, թե ինչու են այս կամ այն պետության հայտարարության հիման վրա իրենք հետ քաշվում, իրենց բնորոշմամբ՝ իրենց տարածքներից:

ԱՄՆ-ի ու Ֆրանսիայի նմանօրինակ ակտիվությունն ինչո՞վ է պայմանավորված, եթե նկատի ունենանք, որ անգամ 44-օրյա պատերազմի ընթացքում ու դրանից հետո նման ակտիվություն այս երկրները չցուցաբերեցին:

– Ես կարծում եմ, որ բրյուսելյան ձևաչափն ընդհանրապես պետք է դուրս գա շրջանառությունից, որովհետև եվրոպական կողմը ադրբեջանական վերջին հարձակման ժամանակ հասցեական հայտարարություն չարեց, բացի այդ՝ այդ հարձակումը տեղի ունեցավ Փաշինյան-Ալիև բրյուսելյան հանդիպումից ընդամենը 12 օր անց, ուստի այդ ձևաչափը ոչ միայն չզսպեց նոր պատերազմը, այլև՝ չգիտեմ ինչ խնդիրներ առաջացրեց, որ ադրբեջանական կողմը հերթական ագրեսիայի դիմեց ու մնաց անպատիժ:

Այս տեսանկյունից, բնականաբար, ամերիկյան կողմն ավելի ազդեցիկ է, ու նրա հայտարարությունները հասցեական են, ու եթե իրենք հանդես գան որպես միջնորդ՝ նաև Ֆրանսիայի հետ միասնաբար, որովհետև երկուսն էլ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ պետություններ են, կարծում եմ՝ դա ավելի արդարացված ու միգուցե ավելի օգտակար կլինի այս իրավիճակում, քան բրյուսելյան ձևաչափը:

Բրյուսելյան ձևաչափում ո՛չ Լեռնային Ղարաբաղի մասին խոսք կար, ո՛չ էլ Հայաստանի շահերից բխող նորմալ ձևակերպումներ են երբևէ եղել, էլ չեմ ասում, որ իրենք ամբողջությամբ ապացուցեցին իրենց անօգտակարությունը այս ընթացքում: Հետևաբար ԱՄՆ-ի ու Ֆրանսիայի միջնորդությունը, իմ դիտարկմամբ, մեզ համար ավելի շահավետ է ու միգուցե ավելի օգտակար՝ Ադրբեջանին զսպելու առումով:

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am