«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) ասոցացված փորձագետ Դավիթ Ստեփանյանը
– Պարո՛ն Ստեփանյան, Լատվիայի իր գործընկերոջ հետ հանդիպման ժամանակ Ալեն Սիմոնյանն ասել է, որ Հայաստանը գտնվում է դեպի Եվրամիություն ճանապարհին։ Եվ դրա համար ցանկանում է դուրս գալ Ռուսաստանի գլխավորած ՀԱՊԿ-ից։ Ինչո՞ւ են ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու վերաբերյալ հայտարարություններն ավելի հաճախ հնչում իշխանության ներկայացուցիչների կողմից, արդյոք Հայաստանի իշխանությունը ռեալ քայլեր անո՞ւմ է ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու համար։
– Որ ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու ուղղությամբ քայլեր արվում են, միանշանակ է, որովհետև սառեցումը հենց այդ մասին է, մենք ընդհանրապես ՀԱՊԿ-ում չկանք, դե ֆակտո Հայաստանը ՀԱՊԿ-ում չէ վաղուց, ու դրա սկիզբը դրվել է 2022 թվականի սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանը հարձակվել է Ջերմուկի վրա։ ՀԱՊԿ-ում ենք դե յուրե, ու կարծում եմ, որ որոշում կընդունվի դե ֆակտո դուրս գալու մասին:
Սա ավելի շատ կարող է ընդունվել ներքաղաքական համատեքստում՝ ընտրություններից առաջ, որպես խաղաքարտ ՔՊ-ի կողմից։ Ալեն Սիմոնյանի խոսքը, իհարկե, ողջունելի է, բայց այստեղ կա մեկ խնդիր․ ՔՊ-ի որոշ պատգամավորներ տրամագծորեն հակառակ մտքեր են արտահայտում, խոսում են ռեգիոնալիզմից, ԵԱՏՄ-ից, ասում են, որ մեր շահերն ավելի շատ համընկնում են այդ կառույցների հետ, քան ԵՄ-ի։ Փաշինյանն ընդհանրապես լռում է այս համատեքստում, այնպես որ, ես ուղղակի ուզում եմ հասկանալ, թե ո՞րն է այդ տարաձայնությունների պատճառը, ու դրանք իրոք կա՞ն, թե՞ ոչ։
– Ձեր գնահատմամբ՝ ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու գործընթացը հետաձգվում է միայն, ինչպես դուք ասացիք, որ ընտրությունների նախաշեմին իշխանությունները դա հօգուտ իրե՞նց օգտագործեն, թե՞ այլ պատճառներ ևս կան։
– Ոչ միայն այդ պատճառով։ ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու խնդիրն անհապաղ դրված չէ Հայաստանի առաջ, ես դա բազմիցս եմ ասել վերջին տարիների ընթացքում։ Կարևորը՝ մենք այնտեղ համագործակցություն չունենանք, մենք տեսնում ենք, որ ՀԱՊԿ-ում մեր այդ մեռյալ անդամակցությունը մեզ ոչ մի բանում չի խանգարում, այնպես որ, այդ քայլը լինելու է ցուցադրական, դեկլարատիվ քայլ, որովհետև, ես ասում եմ՝ իրականում Հայաստանը ՀԱՊԿ-ում չէ, մենք ոչ մի կապ չունենք ՀԱՊԿ-ի հետ։
ՀԱՊԿ-ից դուրս գալը այս պահին Հայաստանի շուրջ աշխարհաքաղաքական իրավիճակում ու Հայաստանում որևէ փոփոխության չի բերելու, որովհետև ինչ եղել է, արդեն եղել է։ Այնպես որ, ինձ համար՝ որպես փորձագետի կարևոր չէ՝ մենք ՀԱՊԿ-ում դեռ գտնվում ենք, թե ոչ, ու վաղը, երբ այդ որոշումը կայացվի, ընդամենը արձանագրվելու է այն, ինչ արդեն կա։
– Պարո՛ն Ստեփանյան, իսկ համաձա՞յն եք Ալեն Սիմոնյանի այն մտքին, որ Հարավային Կովկասում տեղի ունեցածը շատ նման է Ուկրաինայում կատարվողին։
– Ես չգիտեմ՝ ինչ կոնտեքստում է դա ասել պարոն Սիմոնյանը, բայց կարող եմ ասել՝ այն կոնտեքստով, որը ես եմ տեսնում․ այո՛, նմանությունը շատ-շատ է: Ինչպես և Ուկրաինայի պարագայում, Ռուսաստանը տասնյակ տարիներով հաշվի չի առել հայ ժողովրդի շահերն ու ցանկությունները, արհամարհանք է ցուցաբերվել մեր նկատմամբ, այս ամենը հավաքվել է ու վերջում գեներացվել է դժգոհության տեսքով։ Վերջին մեխը 44-օրյա պատերազմն էր, Ռուսաստանի անփառունակ դերն այդ պատերազմում, 2021, 2022, 2023 թվականների հարձակումները Հայաստանի ու Արցախի վրա և, ի վերջո, Արցախում էթնիկ զտումը։
Բոլոր գործընթացներով Ռուսաստանը մասնակից է եղել, բոլոր ու, ինչպես շատ ճիշտ է նշել Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Արմեն Գրիգորյանը՝ առանց Ռուսաստանի համաձայնության այդ գործընթացներն ուղղակի տեղի չէին ունենա, այդքանը մեզ բավական է։
Եթե Ռուսաստանն իր համաձայնությունը չտար Բաքվին ու Անկարային, այս պատերազմը չէր լինի, Ղարաբաղը կլիներ հայկական, վերջ։ Այս տրամաբանության ներքո, այո՛, ուկրաինական ու մեր տարածաշրջանում դեպքերը շատ նմանություն ունեն, ես ուղղակի հույս ունեմ, որ Ռուսաստանը Հայաստանի վրա չի հարձակվի ուղիղ Վրաստանի տարածքով, մնացածում, այո՛, նմանությունները շատ-շատ են, երկու դեպքում էլ Ռուսաստանը կտրել է այն ճյուղը, որի վրա նստած է եղել։
– Ասում եք, որ հույս ունեք, որ ուղիղ չի հարձակվի, նշանակում է, որ նման սցենար չե՞ք բացառում։
– Ռուսաստանի դեպքում որևէ բան բացառել չի կարելի, հավանականությունը շատ փոքր է, բայց Ռուսաստանի դեպքում չի կարելի բացառել, որովհետև ես չեմ ամաչում սա կրկնել, որ ես այն փորձագետներից եմ, որ սխալ կանխատեսում է արել: 2022-ի սկզբին ես պնդում էի, որ Ռուսաստանն Ուկրաինայի վրա ուղիղ հարձակում, լայնածավալ հարձակում չի գործելու։ Ասում էի, որ հերթական լոկալ գործողություններ են լինելու հարավ-արևելքում, այսինքն՝ Լուգանսկի ու Դոնեցկի ուղղությամբ, բայց իրենք գնացին Կիևի վրա։ Այսինքն՝ սա անկանխատեսելի վարքագիծ է, իռացիոնալ մոտեցում։
Ռուսաստանը դրանով ինչի՞ հասավ, ոչ մի բանի, Ռուսաստանը ռազմավարական առումով արդեն կորցրել է Ուկրաինան, մնում է պատերազմի դաշտում կրի այդ պարտությունը, իսկ դա միայն ու միայն ժամանակի խնդիր է։ Հիմա՝ կլինի՞ Հայաստանի վրա հարձակում իռացիոնալ, միանշանակ, հարյուր տոկոսով, դա բացառել չեմ կարող, քանի որ գործ ունենք պուտինյան Ռուսաստանի հետ։
– Համաձա՞յն եք կարծիքներին, որ ԵՄ-ում Հայաստանին չեն էլ սպասում, որ իշխանությունը այդքան թմբկահարում է դա։
– Չեմ կարող համակարծիք լինել, որովհետև երբ անցած տարի մենք այցելեցինք Բրյուսել ու շփվում էինք ԵՄ տարբեր ներկայացուցիչների, քաղաքացիական հասարակության, քաղաքական գործիչների, մեր գործընկերների հետ, ես լսում էի լրիվ հակառակ կարծիքները, անկեղծ ասեմ, ես զարմացած էի։
Եվրոպան մեզ իրոք սպասում է, բայց շատ կարևոր է նշել, թե ինչպիսի՛ Հայաստան են սպասում, իրենք չեն ուզում ստանալ ԵՄ անդամ երկիր, որը միայն խնդիրներ կհարուցի իրենց համար։ ԵՄ անդամ երկիր լինելու համար, մենք, առաջինը՝ շատ մեծ աշխատանք պետք է տանենք ինքներս մեզ հետ ու պետք է պատրաստ լինենք աշխատել մեզ վրա։ Այն, որ ԵՄ-ն մեզ սպասում է, դա փաստ է, ես համոզված եմ դրանում՝ անձնական շփումներից ելնելով։
– Պարո՛ն Ստեփանյան, քանի որ հղում արեցիք ԱԽ քարտուղարի խոսքին, նրա ընդդիմախոսներն էլ ասում են՝ այդ դեպքում ի՞նչ է արել իշխանությունը, որ Ռուսաստանը նման կերպ չվարվեր, ինչի՞ համար է իշխանությունը, որ Ռուսաստանը պետք է Արցախը մեր ձեռքից վերցներ ու վերադարձներ Ադրբեջանին, ինչպես հայտարարել է Արմեն Գրիգորյանը։
– Ես համաձայն եմ Արմեն Գրիգորյանի բոլոր այդ մտքերին, որը նա հնչեցրել է այս համատեքստում: Պատասխանելով ձեր հարցին՝ պետք է ասեմ, որ մեղավոր են բոլորը, Արցախի հայաթափման հարցում եղել է միջազգային կոնսենսուս, այդ գործընթացը սկսել են Ադրբեջանն ու Թուրքիան Ռուսաստանի համաձայնությամբ, որի մասին խոսում է Արմեն Գրիգորյանը, Հայաստանը չի ունեցել այդ գործընթացը կանգնեցնելու հնարավորություն, բայց փորձել է, հակառակ դեպքում 4 հազար զոհը մենք որ տվեցինք, որտեղի՞ց է։
Հայաստանը փորձել է դա կանխել, բայց չի ստացվել, հետո՝ Հայաստանը այլևս որևէ գործառույթ չուներ ազդելու ԼՂ-ում իրավիճակի վրա, մանավանդ՝ ռուսների տեղակայումից հետո, որոնք փաստացի ղեկավարման տակ վերցրեցին Ղարաբաղը, ու որոշումները կայացնում էր ԼՂ-ի պրոռուսական կողմնորոշում ունեցող իշխանությունը: Վերջին մեխը Սամվել Շահրամանյանի նշանակումն էր նախագահ, նրա անօրինական հրամանագրերը՝ Արցախի լուծարման մասին և այլն։ Այդպես է եղել, այո՛, այդ ամենը՝ 44-օրյայից հետո ընկած ժամանակահատվածը, եղել է միջազգային կոնսենսուսի պայմաններում, ու բոլորն իրենց համաձայնությունը տվել են։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
