2012թ. օգոստոսի վերջերին, երբ Հունգարիան Ադրբեջանին արտահանձնեց մարդասպան Ռամիլ Սաֆարովին, քննադատության թիրախում հայտնվեց նաև Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությունն ու նախարար Էդվարդ Նալբանդյանը: Քննադատողները պնդում էին, որ հայ դիվանագետներն ու անձամբ Նալբանդյանը տեղեկացված չեն եղել, և միայն արտահանձնումից օրեր առաջ են մամուլից իմացել Բուդապեշտ-Բաքու զազրելի գործարքի մասին:
Ի պատասխան քննադատությունների, հայ պաշտոնյաները ընդգծում էին, որ իրենք տեղյակ են եղել գործի ընթացքին, փորձել են կանխել Սաֆարովի արտահանձնումը, սակայն չի ստացվել: Բացի այդ, ֆինանսների պակասի պատճառով Հայաստանը չի կարող աշխարհի բոլոր երկրներում, այդ թվում՝ Հունգարիայում, դեսպանություն ունենալ:
Անկասկած, Հայաստանը ՄԱԿ-ի անդամ բոլոր 193 երկրներում դեսպանություններ ունենալու ֆինանսական հնարավորություններ ու դիվանագիտական ներուժ չունի: Բայց եթե անգամ Հայաստանը դեսպանություն ունենար Բուդապեշտում, ամենայն հավանականությամբ, Հունգարիա-Ադրբեջան գործարքը կկայանար և Ռամիլ Սաֆարովը կվերադառնար Բաքու, քանի որ մարդասպանին արտահանձնելու որոշումը քաղաքական էր: Հետևաբար, այս հարցում Հայաստանի դիվանագետներին և պաշտոնյաներին քննադատելը այնքան էլ արդարացված չէ:
Մյուս կողմից, երբ Հայաստանը նոր դեսպանություն է հիմնում որևէ երկրում, ապա անհրաժեշտ է հայ հարկատուներին բացատրել, թե ինչու է տվյալ երկրում կարևոր և առաջնային դիվանագիտական ներկայացուցչություն ունենալը: Խոսքը, անկասկած, այն պետությունների մասին չէ, որտեղ դեսպանություն ունենալը պարզապես պարտադիր է՝ Վաշինգտոն, Փարիզ, Բրյուսել, Մոսկվա, Թեհրան, Բեյրութ, Թբիլիսի և այլն: Խոսքը, օրինակ, Դանիայի, Մեքսիկայի, Ինդոնեզիայի, Վիետնամի ու Վատիկանի մասին է:
2013 թ. մարտի 7-ին Հայաստանի կառավարությունը հավանություն է տվել «Սուրբ Աթոռում Հայաստանի դեսպանություն ստեղծելու մասին» Հայաստանի նախագահի հրամանագրի նախագծին:
Անկասկած, Վատիկանի հետ հարաբերությունների խորացումը չափազանց կարևոր է: Մյուս կողմից, սակայն, Սուրբ Աթոռում դեսպանություն հիմնելու որոշումը անակնկալ էր: Հայաստանը 1990-ականներից դեսպանություն ունի Իտալիայում: Սուրբ Աթոռում Հայաստանի դեսպանությունը ևս տեղակայված կլինի Հռոմում, քանի որ Վատիկան պետությունը Հռոմի տարածքում է:
Վատիկանի և Իտալիայի միջև կնքված պայմանագրով՝ Իտալիայում նշանակված դեսպանը չի կարող դեսպան լինել նաև Վատիկանում, և մինչև վերջերս համատեղության կարգով Փարիզում Հայաստանի դեսպանն էր «ծածկում» Վատիկանը: Առհասարակ, փոքր երկրները մի քաղաքում երկու դեսպանատուն ունենալու շռայլթյուն իրենց թույլ չեն տալիս: (Հետաքրքրական է, որ Մեծ Բրիտանիան Վատիկանի իր դեսպանությունը տեղակայել էր Իտալիայում իր դեսպանության շենքում, ինչի առթիվ Սուրբ Աթոռը բողոքի նոտա էր հղել):
Ֆինանսական և դիվանագիտական ներուժի պակասի պատճառով է, որ, օրինակ, Աթենքում Հայաստանի դեսպանը համատեղության կարգով դեսպան է նաև Ալբանիայում, Կիպրոսում, Սերբիայում: Հայաստանի մի շարք դեսպաններ համատեղության կարգով դեսպան են նաև այլ երկրներում: Սա շատ բնական է, և անգամ հարուստ երկրներն են մեկ դեսպանությունով «ծածկում» մի քանի մայրաքաղաքներ: Ավելին, անցյալ տարի աշխարհի հարուստ երկրներից Մեծ Բրիտանիան և Կանադան համաձայնության եկան մի շարք երկրներում իրենց դիվանագիտական ներկայացուցչությունները միավորելու շուրջ:
Արդեն հայտնի է նաև Վատիկանում Հայաստանի դեսպանի անունը՝ Միքայել Մինասյան՝ փեսան: Ակնհայտորեն, Սուրբ Աթոռում դեսպանություն հիմնելու որոշումը կայացվել է հապշտապ կարգով, եթե չասենք, որ այն բացվել է հենց Մինասյանի համար:
2013թ. բյուջեով նախատեսված էր դեսպանություններ բացել Մեքսիկայում, Ինդոնեզիայում և Վիետնամում, բայց ոչ Վատիկանում: Մեքսիկայում, Ինդոնեզիայում և Վիետնամում դեսպանատներ բացելու համար պետական բյուջեից հատկացվել է ավելի քան 1 միլիոն դոլար:
Հայաստանը դեսպանատներ սկսել է հիմնել 1992-ից ի վեր: Այսօր Հայաստանը դիվանագիտական ներկայություն ունի աշխարհի շուրջ չորս տասնյակ երկրներում: Որոշ դեպքերում խիստ վիճելի է դեսպանություններ ունենալու նպատակահարմարությունը: Բերենք մեկ օրինակ միայն: 2011թ. Հայաստանը դեսպանություն բացեց Դանիայում, իսկ դեսպան նշանակվեց 32-ամյա Հրաչյա Աղաջանյանը, որը դիվանագիտական փորձ չուներ, արտգործնախարարության համակարգում չէր աշխատել: Տպավորություն էր ստեղծվում, որ Կոպենհագենում Հայաստանի դեսպանությունը բացվում է հենց Հրաչյա Աղաջանյանի համար:
Արդյոք Դանիան առաջնահերթ նշանակությո՞ւն ունի Հայաստանի համար: Հայաստան-Դանիա երկու տասնամյակների դիվանագիտական հարաբերությունների պատմությունը ցույց է տալիս, որ և՛ քաղաքական, և՛ տնտեսական ոլորտում համագործակցությունը եղել է ցածր մակարդակի վրա:
Նույնը վերաբերում է նաև Վատիկանին: Արդյոք հնարավոր չէ՞ր, որ Իտալիայում Հայաստանի դեսպանը համատեղության կարգով դեսպան լինի նաև Սուրբ Աթոռում. չէ՞ որ երկու տասնամյակ Փարիզում Հայաստանի դեսպանը համատեղության կարգով դեսպան է եղել նաև Վատիկանում:
2013 թ. պետական բյուջեով Հայաստանի արտգործնախարարությանը հատկացվել է ավելի քան 10,5 միլիարդ դրամ կամ շուրջ 260 միլիոն դոլար: Արտերկրում Հայաստանի դեսպանությունների և ներկայացուցչությունների պահպանման համար այս տարվա բյուջեով հատկացվել է 7,6 միլիարդ դրամ կամ ավելի քան 18,5 միլիոն դոլար:
Հարյուրավոր հայ դիվանագետներ իրենց ընտանիքներով ժամանակավորապես բնակվում են այլ պետություններում: Նրանց համար վարձակալված բնակարանների համար վճարվում է Հայաստանի բյուջեից՝ մեր, հարկատուների հաշվին: Ըստ մեր ունեցած տեղեկությունների, վարձակալված ամենաթանկ բնակարանը գտնվում է Փարիզում, որտեղ ժամանակին բնակվում էր այն ժամանակվա դեսպան, այսօր արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը: Այդ նույն բնակարանում այսօր բնակվում է Ֆրանսիայում Հայաստանի դեսպան Վիգեն Չիթեչյանը: Բնակարանը գտնվում է Էյֆելյան աշտարակի հարևանությամբ: Ամեն ամիս այդ բնակարանի համար վճարվում է ավելի քան 6000 եվրո: Ի դեպ, հավաստի տեղեկություններով՝ Փարիզում Հայաստանի դեսպանատանը նախկին դեսպան Էդվարդ Նալբանդյանը իր աշխատասենյակի բանալին այդպես էլ չի հանձնել ներկայիս դեսպանին, որպեսզի Փարիզում եղած ժամանակ ինքը միայն օգտվի դրանից:
Անկասկած, հայ դիվանագետները պետք է արժանապատիվ աշխատավարձ ստանան ու ապահովված լինեն կենցաղային բարվոք պայմաններով: Սակայն, մյուս կողմից, պաշտոնական տվյալներով՝ 36 տոկոս աղքատության ցուցանիշ ունեցող Հայաստանի համար այս միլիոնները ճոխություն են:
Թաթուլ Հակոբյան
Civilnet.am
