Covid-19 համավարակի ազդեցությունը համաշխարհային տնտեսության վրա

Սույն հոդվածն անդրադառնում է արդյունաբերությունների և պետությունների վրա COVID-19 համավարակի տնտեսական ազդեցությանը: Այն քննարկում է տնտեսական ուղիները, որոնք ազդեցություն կունենան տնտեսական գործունեության, ինչպես նաև պետությունների և արդյունաբերությունների վրա ունեցած անհամաչափ արդյունքների վրա: Կատարվում է նաև COVID-19-ի պոտենցիալ համաշխարհային տնտեսական կորուստների մոտավոր գնահատում տարբեր դիպաշարերի պարագայում:  

COVID-19 համավարակը բռնկվեց 2019թ. դեկտեմբերին Չինաստանի Ուհան քաղաքում: Այն շարունակում է տարածվել ամբողջ աշխարհով մեկ: Ներկա պահի դրությամբ կա ընդհանուր թվով 10 միլիոն հաստատված դեպք, որից մոտ 500.000-ը՝ մահվան ելքով: Մինչ որոշ երկրներ ի վիճակի եղան արդյունավետորեն հաղթահարել գրանցված դեպքերը, դեռևս անհայտ է, թե որտեղ և երբ նոր դեպքեր կգրանցվեն: Ամեն օր վարակակիրների թիվն ավելանում է, և նոր երկրներ են ներառվում Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) այն տարածաշրջանների ցանկում, որտեղ գրանցվել են համավարակի դեպքեր: Այնուամենայնիվ, թվում է, թե Չինաստանում գրանցված դեպքերն աճեցին, և այժմ նահանջում են: Հակառակ միտումն է նկատվում Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում: Հանրային առողջության վտանգավորությամբ պայմանավորված՝ ԱՀԿ-ը հայտարարեց միջազգային արտակարգ իրավիճակ: 

Խիստ փոխկապակցված և ինտեգրված աշխարհում հիվանդության հետևանքները գերազանցում են մահացության մակարդակը: Որպես այդպիսին աշխարհի բոլոր կառավարություններն իրենց տնտեսությունը պահպանելու համար կազմում են արտակարգ իրավիճակի պլան և օգնության փաթեթներ: Չինաստանում ականատես եղանք բազմաթիվ խիստ սահմանափակումների: Սա իր հերթին հանգեցրեց սպառման նվազման և արտադրական դադարների: Ընդհանուր առմամբ, խափանվել է մատակարարման համաշխարհային ցանցերի գործունեությունը՝ իր ազդեցությունը թողնելով ամբողջ աշխարհի ընկերությունների վրա: Միլիոնավոր մարդիկ մոտակա ամիսներին կարող են գործազուրկ մնալ: Բացի այդ ամեն օր մտահոգիչ լուրեր ենք լսում ավելի շատ ընկերությունների մասին, որոնք դադարեցնում են գործառնությունները, վերանայում են գնահատումները կամ հայտարարում ժամանակավոր անաշխատունակ լինելու մասին: Սպառողները ևս փոփոխել են իրենց սպառման ձևերը, ինչը հանգեցրել է ամբողջ աշխարհով մեկ սուպերմարկետներում շատ ապրանքների պակասի: Համաշխարհային ֆինանսական շուկաներն արձանագրել են կտրուկ անկում, և անկայունությունը նույն մակարդակի վրա է կամ ավելի բարձր, որքան 2008-2009թթ. ֆինանսական ճգնաժամը: 

Ըստ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (IMF)՝ COVID-19 համավարակը հանգեցնում է բարձր և աճող մարդկային ծախսերի ամբողջ աշխարհով մեկ, և անհրաժեշտ պաշտպանական միջոցները խիստ ազդեցություն են թողնում տնտեսական գործունեության վրա: Համավարակի արդյունքում համաշխարհային տնտեսությունը 2020թ. կտրուկ կնվազի 3%-ով, ինչն առավել վատ է, քան 2008-2009թթ. ֆինանսական ճգնաժամը: Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ԱՄՀ-ը կանխատեսում է 1.5% տնտեսական աճ: Ի հավելումն, Տնտեսական զարգացման և համագործակցության կազմակերպության (OECD)՝ ՀՆԱ-ի փոփոխության վերաբերյալ կանխատեսումը (2020թ.) կենտրոնանում է հավասարապես երկու դիպաշարերի վրա․ առաջինի դեպքում վարակի երկրորդ ալիք՝ թարմացված սահմանափակումներով մինչև 2020թ. վերջ, իսկ մյուսի դեպքում կանխվում է մեկ այլ խոշոր բռնկում: Առաջինի պարագայում համաշխարհային տնտեսության պրոյեկտումը -6% է, մինչդեռ երկրորդի դեպքում այն կազմում է -7.2%:

ԵՐԿՐՈՐԴԸ ԿԻՍՈՎ ՉԱՓ ԱՎԵԼԻ ՎԱՏ Է, ՔԱՆ ԱՌԱՋԻՆԸ

Վերջին տվյալները ցույց են տալիս, որ Չինաստանի ՀՆԱ-ն 2020թ. առաջին եռամսյակում անկում է գրանցել: Քանի որ Չինաստանի տնտեսության մասնաբաժինը կազմում է համաշխարհային տնտեսության մոտ 16%-ը, ապա սա լավ լուր չէ աշխարհի համար: Ճգնաժամից առաջ Չինաստանի ակնկալվող ՀՆԱ-ի աճն առաջին եռամսյակի համար կազմում էր 6%: Այսօրվա դրությամբ մտնում ենք գլոբալ համավարակի սցենարի մեջ: 

Նախորդ ամսվա ընթացքում ամբողջ աշխարհով մեկ հանրային կյանքի վրա սահմանափակումներ դրվեցին: Երկրները հետևեցին Չինաստանի օրինակին. տեղաշարժման սահմանափակումներ, զանգվածային կարանտինային հիվանդանոցներ, հանրային առողջապահական միջոցառումների ավելացում, մեծահասակների նկատմամբ հոգատարություն և այլն: Կան նաև սահմանափակումներ ճանապարհորդության վրա. ընկերություններն իրենց աշխատողներին ուղարկում են տուն, թռիչքներ չեն իրականացվում և այլն:  

Իրականությունն այն է, որ արևմտյան երկրների մեծ մասը բռնկման առումով հետ է մնում Չինաստանից 1.5-2.5 ամսով: Նրանք նաև հետ են ուղղիչ միջոցառումների իրականացման առումով, և կասկածելի է, որ սահմանափակումները կլինեն նույնքան արդյունավետ, որքան դրանք Չինաստանում էին: Այդուհանդերձ, երաշխավորվում է, որ երկրների մեծ մասի մոտ երկրորդ կեսն առաջինից էլ ավելի վատ է լինելու: Առաջին կեսի ավարտը հենց սրա մասին է վկայում: ԱՄՆ-ում ավելի շատ աշխատատեղեր են կրճատվել (ավելի քան 10 միլիոն) մարտի վերջին երկու շաբաթների ընթացքում, քան 2008-2010թթ. ճգնաժամի ժամանակ: Մարտի վերջին շաբաթում ԱՄՆ-ում 6.7 միլիոն աշխատող գործազրկության հայտ ներկայացրեց. նախորդ առավելագույնը 700.000-ից պակաս էր:  

ԱՐԴՅՈւՆԱԲԵՐԱԿԱՆ ՏԱՏԱՆՈւՄՆԵՐ. ԾԱՌԱՅՈւԹՅՈւՆՆԵՐԻ ՈԼՈՐՏՆ ԱՄԵՆԱՇԱՏՆ Է ՏՈւԺՈւՄ  

Որոշ երկրներ անհայտ ժամանակով լոքդաուն ռեժիմ են սահմանել: Մարդիկ աշխատում են հեռավար եղանակով կամ ուղղակի չեն աշխատում: Մենք առերեսվում ենք ճանապարհորդական սահմանափակումներին, մարզական միջոցառումների չեղարկումներին, ինչպես նաև հավաքների սահմանափակումներին: Մարդիկ Եվրոպայում չեն օգտվել (նրանց մեծ մասը դեռ չի օգտվում) հանրային տրանսպորտից և խուսափում են հանրային վայրեր այցելելուց, ինչպիսիք են ռեստորանները, առևտրի կենտրոնները և թանգարանները: 

Բոլոր ոլորտները վնասներ կկրեն: Ուսումնասիրություններ կան, որ սպառողների կողմից հայեցողական ծախսերը կրճատվել են: Այնուամենայնիվ, COVID-19-ի հետևանքները տնտեսության մեջ հավասարապես չեն բաշխվի: Իրավիճակն առանձնակի վատ է հյուրընկալությանն առնչվող ոլորտներում: Իսկապես, համաշխարհային զբոսաշրջային արդյունաբերությունը՝ ավիաընկերություններից մինչև շրջագայություններ կազմակերպող ընկերություններ, խաղատներից մինչև հյուրանոցներ, գրանցում են գործունեության կրճատում ավելի քան 90%-ով: Զբոսաշրջային ուղղությունները դատարկ են, ավիաընկերությունները թռիչքներ չեն իրականացնում և աշխատանքից ազատում են իրենց աշխատակիցներին, տոնավաճառներն ու շրջագայությունները չեղարկվում են, հյուրանոցները և խաղատները դադարեցնում են իրենց գործունեությունը…

Բացի այդ կան գործունեության այլ տեսակներ, որոնք հիմնվում են զբոսաշրջության վրա և կտուժեն կողմնակի ազդեցություններից: Ճանապարհորդական սահմանափակումներից և կարանտինից բացի ընկերությունները չեղարկում են ճանապարհորդություններն ու հանդիպումները, իսկ կառավարությունները փակել են սահմանները: Ի հավելումն, հայտնի է, որ Չինաստան այցելող զբոսաշրջիկներն աշխարհի ամենամեծ ծախսողներն են: Ճանապարհորդության զգալի անկումն էականորեն ազդում է աշխարհի շատ ուղղությունների վրա: Ակնհայտորեն Հունաստանի, Պորտուգալիայի, Մեքսիկայի կամ Իսպանիայի նման երկրները, որոնք ավելի շատ են խթանում տուրիզմը (ՀՆԱ-ի ավելի քան 15%), ավելի շատ վնասներ կկրեն այս ճգնաժամից: Չնայած գլոբալիզացիային՝ զբոսաշրջային մեծ ակտիվությունը մնում է տեղական մակարդակում: 

Ծառայությունները, որոնցից մենք օգտվում ենք ամեն օր, չեն վաճառվում և մնում են տեղական շուկայում: Այստեղ նույնպես նկատելի բացասական ազդեցություն կա տնտեսության վրա: Մինչ մարդիկ չեղարկում են ատամնաբույժի մոտ այցերը, հետաձգում են սանրվածք անելը, չեն գնում դրսում ճաշելու կամ սպասում են իրենց տունը վաճառքի հանելուն, սա մեծ հարված է հասցնում ծառայությունների վրա հիմնված տնտեսություններին: Իրականում սպասարկման ոլորտներում կորցրած արդյունքների մեծ մասը երբեք չի վերականգնվում: Եթե մտածում եք գնել բջջային հեռախոս կամ միկրոալիքային վառարան, հավանաբար պետք է սպասեք և ավելի ուշ գնում կատարեք (ենթադրաբար այս շոկը ժամանակավոր է, դուք դեռ աշխատանք և հասանելի եկամուտ կունենաք, երբ այս ամենն ավարտվի): Այնուամենայնիվ, եթե այս սահմանափակումների արդյունքում չեք գնում դրսում ճաշելու, շատ քիչ հավանական է, որ COVID-19 ճգնաժամի անհետացումից հետո կգնաք՝ «չգնացած ընթրիքների» փոխարեն, և ոչ էլ շաբաթը երկու անգամ նոր սանրվածք կանեք: 

ՄԱՏԱԿԱՐԱՐՄԱՆ ՑԱՆՑԸ ԵՎ ՀԱՄԱՇԽԱՐՀԱՅԻՆ ԱՌԵՎՏՈւՐԸ ԽԱԹԱՐՎԱԾ ԵՆ

Մատակարարման ցանցերը մեկ այլ խողովակ են, որի միջոցով COVID-19-ը բացասաբար է անդրադառնում համաշխարհային տնտեսության վրա: Ինչպես տարբեր շուկաների ցուցանիշներն են ցույց տալիս, համաշխարհային մատակարարման ցանցերը վնասներ են կրել այս ճգնաժամից: Իսկ սա կողմնակի ազդեցություն է թողնում այդ ցանցերի տարբեր մակարդակներով: 2020թ. համաշխարհային առևտուրը բոլոր տարածաշրջաններում անկում կգրանցի տնտեսության բոլոր ոլորտներում: Սա էլ կազդի այն երկրների վրա, որոնք ոչ միայն հզոր արտահանողներ են (իրենց տեղական ընկերությունների համար առանց արտադրողականության), այլ նաև ներկրողներ (հումքի պակաս): 

Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությունն (ԱՀԿ) ակնկալում է, որ համաշխարհային առևտուրն այս տարի կնվազի 32%-ով: Ավտոմեքենա արտադրող ընկերությունները փակվում են պահեստամասերի պակասի պատճառով: Այսպես լինում է արդյունաբերական շատ ոլորտների պարագայում: Նույնիսկ լյուքս դասի ապրանքների դեպքում, ինչպիսիք են շվեյցարական ժամացույցները, դետալներն ընդհատումներով են մատակարարվում արտադրողներին: Մատակարարման ոլորտի ընդհատումներն արտադրող ընկերությունների համար կավելացնեն արտադրանքի արժեքը: Խաղալիքներ արտադրող Hasbro ընկերության նման ընկերությունները, որն իր հումքի համարյա 70%-ը ստանում է Չինաստանից, վնասներ է կրում: Քանի որ Չինաստանում փակվում են գործարաններ, իսկ տրանսպորտային ուղիները սահմանափակվում են, Hasbro-ի նման ընկերությունների համար արտադրանքը շուկա մտցնելը նկատելիորեն դժվարացել է:  

Համաձայն ԱՄՆ Մատակարարումների կառավարման ինստիտուտի՝ ընկերությունների 75%-ն իրենց մատակարարման ցանցերում անկում են գրանցել: Այս ուսումնասիրության համաձայն՝ ԱՄՆ շատ կազմակերպությունների համար պատվերների իրականացման ժամկետները կրկնապատկվել են: Ի հավելումն դրա՝ նկատվել է նաև հումքի և վերջնական արտադրանքի պակաս: Այս ամենն ավելի է սրվում ապրանքներն աշխարհով մեկ տեղափոխելու գործում օդային և օվկիանոսային բեռնափոխադրումների այլընտրանքի պակասի արդյունքում: Այս վնասն իրական է: Իհարկե, սա կասկածի տակ է դնում շատ ընկերությունների՝ ժամկետների մեջ տեղավորվելու ռազմավարությունը, որոնք փորձում են ցանկացած գնով նվազագույնի հասցնել առկա արտադրանքը: Արդյունավետության և ճկունության միջև փոխզիջումն այժմ հասկանալի է շատ ղեկավարների համար: Հասկանալի է, որ որոշ ընկերություններ ցանկանում են ունենալ ներկայացուցչություններ (կամ մատակարարներ) տարբեր երկրներում՝ որպես ռիսկերի նվազեցման ռազմավարություն, նույնիսկ եթե սա փոքր-ինչ ավելի թանկ է, քան իր միջին արժեքը: 

ՉԻՆԱՍՏԱՆԻ ՎԵՐՋԻՆ ՏՎՅԱԼՆԵՐԸ 

Չինաստանի պաշտոնյաները նշում են, որ համավարակի գագաթնակետն անցել է: Այնուամենայնիվ, շատերը հավատում են, որ ամիսներ կտևի մինչև որ Չինաստանի տնտեսությունը վերադառնա իր նախկին հունին: Աշխարհով մեկ վարակի տարածումը ևս ստեղծում է գլոբալ հետընթացի վախեր, ինչը հետագայում նվազեցնում է չինական ապրանքների պահանջարկը: Ազգային բյուրոյի վերջին տվյալները ցույց տվեցին, թե ինչպես վերլուծաբանների մեծամասնությունը սխալվեց և թերագնահատեց ճգնաժամի ազդեցությունը: Վերջերս հրապարակված տվյալները ցույց են տալիս, որ արդյունաբերական արտադրանքի անկում է գրանցվել 2020թ. առաջին երկու ամիսների ընթացքում՝ ավելի քան 13.5%-ով: Reuters-ի կողմից հարցված վերլուծաբանների միջին կանխատեսումը կազմում էր 1.5% աճ: 

Նմանապես, հիմնական միջոցների ներդրումները նախորդ տարվա համեմատ նվազել են 25%-ով: Այստեղ վերլուծաբանները 2020թ. համար կանխատեսում էին 2․8% աճ (2019թ. վերջին կանխատեսված 5.4% աճի համեմատությամբ): Չինացի սպառողներն ընդունում էին լոքդաունները և երկրի ղեկավարության առաջարկությունները: Նրանք վախենում էին վիրուսից, և այդպիսով առևտրի կենտրոնները, ռեստորանները և կինոթատրոնները մնացին լքված: Արդյունքում, մանրածախ վաճառքը նվազեց 20%-ով՝ վերլուծաբանների կողմից կանխորոշված 0.8%-ի համեմատ (ինչը շատ հեռու էր դեկտեմբերի +8% աճից): 

2020թ. մարտի 16-ի ցուցանիշները ցույց տվեցին, որ Չինաստանում հունվարին և փետրվարին 5 միլիոն մարդ կորցրել է իր աշխատանքը (CNBC): Սակայն կարծես թե այդ թիվը կաճի՝ հասնելով առավել քան 9 միլիոնի (Economist Intelligence Unit): Ենթակառուցվածքների ներդրումը ևս առաջին երկու ամիսների ընթացքում անկում է ապրել (նախորդ տարվա 30%-ի համեմատ): Եվ սա չնայած նրան, որ տեղական ինքնակառավարման մարմիններն իրենց պարտատոմսերի միջոցով վճարում են մի շարք նախագծերի համար, որոնք վաճառվել են տարեսկզբից (140 միլիարդ դոլար): Հարկ է իմանալ, որ 2020թ. նաև նշանավորվում է Չինաստանի ընթացիկ 5 տարիների զարգացման պլանի ավարտով: Այս պլանի շրջանակներում նպատակ կար չինական տնտեսության մասշտաբները կրկնապատկելու մինչև 2020թ. (2010թ. համեմատ): Դա անելու համար 2020թ. 6%-ից բարձր աճ էր անհրաժեշտ: Հիմա նաև պարզ է, որ COVID-19-ը տարածվել է ամբողջ աշխարհով մեկ, ինչը կնվազեցնի համընդհանուր և չինական ապրանքների պահանջարկը: 

ՖՈՆԴԱՅԻՆ ԲՈՐՍԱՆԵՐԻ ՑՈւՑԱՆԻՇՆԵՐ 

2020թ. մարտին ֆոնդային բորսաներն անկում գրանցեցին: Ամբողջ աշխարհով մեկ բորսաների ցուցանիշների մեծ մասը մեկ օրվա ընթացքում գրանցեց ամենամեծ ռեկորդային թվով անկումներ: Օրինակ, Դոու Ջոնսի արդյունաբերական ցուցանիշը մեկ օրվա ընթացքում ռեկորդային անկում գրանցեց (2,977 միավոր 2020թ. մարտի 16-ին): Եվ մի քանի հայտնի ընկերություններ մի քանի օրվա ընթացքում ականատես եղան իրենց բաժնեմասերի արժեքի անկման ավելի քան 80%-ին: Միացյալ Թագավորության և Գերմանիայի ֆոնդային բորսաներն ականատես են եղել նույնիսկ ավելի վատ տեսարանների, քան ԱՄՆ-ը (Միացյալ Թագավորություն՝ 37%, Գերմանիա՝ 33%):  

Նավթ, գազ և ածուխ արդյունահանող ընկերությունները հանգեցնում են եկամտաբերության կորստի (միջինում տարեսկզբին սահմանված գներից 50%-ով ցածր), ինչը հիմնականում պայմանավորված է նավթի գնի կտրուկ անկմամբ և համաշխարհային սպառման նվազմամբ: Ինչպես և ակնկալվում էր, ճանապարհորդության և հանգստի ոլորտը (ներառյալ հյուրանոցներ, ռեստորաններ և այլն),  օդատիեզերքը, հանքարդյունաբերությունը, բանկերը և մեդիան այն ոլորտների օրինակներ են, որոնք գրանցել են առավել քան 30%-ի անկում: Չկա մի ոլորտ, որը ֆոնդային բորսայում վնասներ չի կրել: Նույնիսկ ավանդաբար կայուն ոլորտները (ինչպիսիք են՝ կոմունալ ծառայությունները, ծխախոտագործությունը և դեղագործությունը) գրանցել են 20% կամ ավելի անկում:  

ԵԶՐԱԿԱՑՈւԹՅՈւՆ 

Ներկայիս միջավայրում դժվար է կանխատեսել COVID-19 ճգնաժամի ազդեցությունը տնտեսության վրա: Ինչպես արդեն նշվեց, չկա որևէ պատմական նախադեպ, որը կարող ենք ուղղակիորեն օգտագործել: Իրականում նախկինում ոչ մի ճգնաժամ չի սկսվել այս մեկի նման. գործ ունենք համաշխարհային, առողջապահական մի իրադարձության հետ, որն իր ազդեցությունը միաժամանակ թողնում է առաջարկի և պահանջարկի վրա, այն ժամանակահատվածում, երբ կենտրոնական բանկերը ռեզերվային հզորություն չունեն (արդեն իսկ գոյություն ունեցող զրոյական կամ բացասական տոկոսադրույքների պատճառով): 

COVID-19 ճգնաժամը վերջին ամիսներին արագորեն տարածվեց ամբողջ աշխարհով մեկ: Ներկա պահին մենք առերեսվում ենք ճգնաժամի միանգամայն նոր տեսակի: Այս դեպքում առողջապահական վտանգը (փաստացի մահացության և վարակակրության ցուցանիշները) պարտադիր կերպով կապված չէ համաշխարհային տնտեսության մաքուր տնտեսական ռիսկի հետ: Այս անգամ պատճառահետևանքային վերոնշյալ խողովակն այդքան էլ օգուտ չի տա: Սա համաշխարհային շոկ է, հատկապես երբ աշխարհը առավել մեծ չափով է ինտեգրված: Տոկոսադրույքները գտնվում են պատմական ցածր մակարդակի վրա, և ներկա ճգնաժամը նույնպես մատակարարման ցանցերի վրա առաջացնում է կողմնակի ազդեցություն:  

Ներկայումս համաշխարհային ռեցեսիան թվում է անխուսափելի: Սակայն թե դա որքան խորը կլինի և որքան երկար կտևի, կախված է COVID-19-ի կանխարգելիչ գործողությունների համար նախաձեռնած միջոցառումների հաջողությունից: Նաև կարևոր է, թե ինչպես ընկերությունները կարձագանքեն և կպատրաստվեն տնտեսական գործունեության վերագործարկմանը: Եվ այս ամենից զատ, կախված է, թե որքան երկար կտևեն ներկայիս արգելափակումները: Այս հոդվածի ներկայացման պահին լոքդաունի տևողությունը, ինչպես նաև, թե ինչ ընթացք կունենա առողջացմանն ուղղված գործընթացը, դեռևս անհայտ է: Ոչ ոք չի կարող ճշգրիտ կերպով կանխատեսել համավարակից կրած վերջնական ֆինանսական կորուստների չափը: Սա ակնհայտորեն կախված է ժամանակից, համավարակի՝ գալիք շաբաթների/ամիսների ընթացքում սրացումից և երկրների քաղաքականությունների արձագանքից: Աճում են նաև կորոնավիրուսի պատվաստանյութի հայտնաբերման սպասելիքները, ինչը հուսադրող կլինի: Եթե ընթացիկ ճգնաժամը տևի մինչև ամառվա վերջ, համաշխարհային տնտեսությունը կառերեսվի վերջին երկու հարյուրամյակի ընթացքում գրանցված ամենալուրջ վտանգին: 

ԳՐԱԿԱՆՈւԹՅՈւՆ

  1. Bloom D. E., Cadarette D. and Sevilla J.P. (2018). “The Economic Risks and Impacts of Epidemics”, International Monetary Fund, F&D Magazine. 
  2. “China’s Economy Suffers Historic Slump Due to Virus Shutdown”. (2020, March 16). Bloomberg News. 
  3. Congressional Budget Office (2005) “A Potential Influenza Pandemic: Possible Macroeconomic Effects and Policy Issues”. CBO Washington DC. 
  4. Esposito, A. (2020, March 16) “The Worst Hit Equity Sectors in 2020”. Morningstar. 
  5. Fan V. Y., Jamison D. T. & Summers L. H. (2018) “Pandemic risk: how large are the expected losses?” Bulletin of the World Health Organization. 
  6. Global Preparedness Monitoring Board (2019). “A world at risk: annual report on global preparedness for health emergencies”. Geneva: World Health Organization. 
  7. JP Morgan (2019, December 19) “Global Market Outlook 2019: Higher Growth Outside of US, Lower Returns”
  8. Lo, K. (2020, March 1) “Coronavirus: China says over 90 per cent of state firms back in business after manufacturing index hits all-time low”. South China Morning Post. 
  9. McKibbin W. and A. Sidorenko (2006) “Global Macroeconomic Consequences of Pandemic Influenza”. Brookings. 
  10. OECD (2020, 2 March) “Global economy faces gravest threat since the crisis as coronavirus spreads”
  11. Payme, A. (2020, March 13) “Germany has offered companies ‘unlimited’ loans to stop them from collapsing because of the coronavirus pandemic”. Business Insider. 
  12. Ruffino, G. (2020, March 12) “Coronavirus causes Swiss Watch makers more Grief”. CNN Money Switzerland. 
  13. Solsvick, T. (2020, March 16) “Norwegian Air to cancel 85% of flights and lay off 90% of staff”. Reuters. 
  14. Voytko, L. (2020, March 18) “Coronavirus Layoffs: Marriott, Danny Meyer Restaurants Join List Of Companies Shedding Jobs Due To The Pandemic”. Forbes. 
  15. Walsh, D. (2020, March 17) “Travel giant in lockdown as it applies for state aid”. The Times. 
  16. Wink, B. (2020, March 13) “JP Morgan officially forecasts a coronavirus-driven recession will rock the US and Europe by July. Market Insider”
  17. World Bank Group (2019) “Pandemic Preparedness Financing – Status update”. World Bank, September 2019. 
  18. World Health Organization (2019) “A World at Risk’. Annual report on global preparedness for health emergencies”. Geneva: World Health Organization. 

Արման Գյուլգազյան

ՄԱՀՀԻ ասոցացված փորձագետ

Լոնդոնի Թագավորական համալսարան, Քաղաքական տնտեսագիտություն 

«Ժողովրդավարություն, անվտանգություն և արտաքին  քաղաքականություն» ծրագիր (NED)

Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտ (ՄԱՀՀԻ)