2021 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև դիվանագիտական բանակցությունների վերսկսումից ի վեր կողմերի միջև հանդիպումների թե՛ տեմպն է արագացել, թե՛ վայրերն են շատացել։ Factor.am-ի հետ զրույցում այս մասին ասաց Տարածաշրջանային հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Ռիչարդ Կիրակոսյանը՝ անդրադառնալով Բրյուսելում Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովի շրջանակում կազմակերպված Փաշինյան-Ալիև հանդիպումներին։
«Նյու Յորքում սկսված հանդիպումներից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի արտգործնախարարների և պետությունների ղեկավարների բանակցությունները տեղափոխվեցին Փարիզ, Սոչի, իսկ վերջերս՝ Բրյուսել: Դիվանագիտության վերսկսման ավելի լայն համատեքստում, չնայած նկատելի սխալ քայլերին և կասկածամտությանը, Երևանի և Բաքվի ներգրավվածության ընդհանուր ընթացքը, ընդհանուր առմամբ, հետևողական հետագիծ է զարգացնում»,- ասաց նա։
Ըստ Ռիչարդ Կիրակոսյանի՝ Բրյուսելում կայացած վերջին հանդիպումը հատկապես նշանակալից էր երկու-երեք պատճառով. նախ, չնայած ռուսական ակնհայտ քայլին՝ Բյուսելից ավելի վաղ Սոչիում հանդիպում հրավիրելու հետ կապված, ԵՄ-ն կարողացավ արդյունք տալ, ոչ թե Ռուսաստանը:
«Ավելի կոնկրետ, Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանը և Ադրբեջանի նախագահ Ալիևը չորս ժամ տևած բանակցություններից հետո հասել են կարևոր բեկման, որը կազմակերպել էր Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը։ Այն կենտրոնացած է Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև երկաթուղային կապի ծրագրված վերականգնման շուրջ համաձայնագրի վրա։ Այժմ ակնկալվում է, որ կհետևի համապատասխան համաձայնագիր նույն երթուղու երկայնքով ավտոմոբիլային կապի վերաբերյալ: Բացի այդ, արդարացված է սահմանագծման իրավական և ինստիտուցիոնալ ձևաչափի ձևավորման վերաբերյալ առանձին համաձայնությունը»,- ասաց նա։
Ըստ Ռիչարդ Կիրակոսյանի՝ Բրյուսելի հանդիպմամբ ԵՄ-ն նաև փորձ է անում վերականգնել իր ներգրավվածությունն այստեղ։ Նա այս համատեքստում ուշագրավ համարեց հանդիպման ժամանակը՝ Արևելյան գործընկերության գագաթնաժողովը։
«Այս տեսանկյունից, Արևելյան գործընկերությունը (ԱլԳ) շատ ավելի մոտեցել է իր նպատակներին՝ ԵՄ-ի և արևելյան գործընկեր երկրների (Հայաստան, Ադրբեջան, Բելառուս, Վրաստան, Մոլդովա և Ուկրաինա) միջև քաղաքական և տնտեսական հարաբերությունների խորացմանը»,- ասաց նա:
Եվ հաշվի առնելով Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում պատրազմից հետո դեպի կայունություն և փոխկապացվածություն ձգտումը՝ և՛ Հայաստանը, և՛ Ադրբեջանն այժմ շատ ավելի հետաքրքրված են Արևելյան գործընկերությամբ (ԱլԳ):
«Սա նաև ԵՄ-ին օժտում է լծակների հազվագյուտ աստիճանով, մասնավորապես՝ Ադրբեջանի նկատմամբ, որը երբեք իրականում ներգրավված չի եղել ո՛չ Արևելյան գործընկերությունում, ո՛չ էլ ԵՄ-ում»,- նշեց Կիրակոսյանը։
Վերլուծաբանի խոսքով՝ բրյուսելյան հանդիպումներում մեկ այլ կարևոր տարր էր Ֆրանսիայի դերը։
«ԵՄ օրակարգից միանգամայն անջատված՝ ուշ երեկոյան Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնը կազմակերպեց ոչ պաշտոնական հանդիպում Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների միջև։ Ֆրանսիական դիվանագիտական ներգրավվածության այս դրսևորումը, սակայն, ավելի կարևոր էր, քան մոտալուտ Ֆրանսիայի նախագահական ընտրությունը, և ծառայեց ֆրանսիական դիրքորոշման ամրապնդմանը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբում»,- ասաց նա։
Ռիչարդ Կիրակոսյանի կարծիքով՝ այս ընթացքում ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կարողացել է վերականգնել իր արդիականությունը և դիրքերը Բաքվի ու Երևանի միջև դիվանագիտական բանակցությունների միջնորդության հարցում՝ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահների կողմից տարածաշրջան ծրագրված վերադարձի ակնկալիքներով:
«Եվ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի թվացյալ «հարության» լույսի ներքո, Ֆրանսիան նույնպես, կարծես թե, դիմակայեց Մինսկի խմբի համանախագահության իր դերի դեմ հարձակումները»,- ասաց նա:
Վերլուծաբանը, այնուամենայնիվ, նկատում է, որ հանդիպումների արդյունքները հիասթափեցնող են եղել՝ հիմնականում պայմանավորված էական հարցերը ձգձգելու և հետաձգելու՝ Ադրբեջանի ռազմավարությամբ։
«Ադրբեջանն իրականացնում է իր հետպատերազմյան ռազմավարությունը, որը բաղկացած է երեք կոնկրետ տարրերից՝ հայ ռազմագերիներին (գերիներին) և քաղաքացիական անձանց գերությունից չազատելուց մինչև 2021 թվականի մայիսին հայկական տարածք ռազմական ներխուժումը։ Ադրբեջանը որդեգրել է համեմատաբար հաջող «գործարքային» մոտեցում, որը կոչված է հնարավորինս շատ զիջումներ կորզել Հայաստանից։ Այս կերպ Հայաստանի վրա ճնշումների մշտական և հետևողական կիրառումով ոչ միայն ձգտում է թուլացնել Հայաստանի իշխանությունը, այլև ամրապնդել նրա դիրքերը թե՛ դիվանագիտական, թե՛ ռազմական առումներով»,- ասաց նա։
Ադրբեջանական նոր հետպատերազմական ռազմավարության երկրորդ տարրը, ըստ Ռիչարդ Կիրակոսյանի, հիմնված է Ռուսաստանին մարտահրավեր նետելու հավակնոտ և բավականին համարձակ քայլի վրա՝ բացահայտորեն հակադրվելով Ռուսաստանին՝ հրաժարվելով կատարել 2020 թվականի նոյեմբերին Ռուսաստանի կողմից սահմանված զինադադարի պայմանները:
«Հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով հարձակումների վտանգավոր և անխոհեմ օրինաչափությունը խաթարում է ռուսական ռազմական ներկայության ծրագրված ընդլայնումը հարավային Հայաստանում և սահմանի երկայնքով՝ միաժամանակ բացահայտելով թե՛ Ռուսաստանի, թե՛ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության (ՀԱՊԿ) անվտանգության երաշխիքների գործառնական անզորությունը»,- ասաց նա։
Եվ այս ռազմավարության երրորդ բաղադրիչը բխում է ներքաղաքական ներքին նկատառումներից՝ հիմնված այն իրողության վրա, որ Ալիևի ռեժիմի երկարաժամկետ գոյատևման համար 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի «հաղթանակը» ո՛չ լիարժեք էր, ո՛չ էլ բավարար համոզիչ։
«Ավելին, պատերազմի ռազմական ելքը չստիպեց «կարգավորել» ղարաբաղյան հակամարտությունը, իսկ Ադրբեջանի համար պատերազմը չկարողացավ ամբողջական հաղթանակ համարվել։ Իրականում, ղարաբաղյան հակամարտությունը ժողովրդավարական բարեփոխումների բացակայությունն արդարացնելու և Ալիևների ընտանիքի արմատացած կոռուպցիայից շեղելու միջոց էր»,- ասաց նա՝ հավելելով, որ սահմանային լարվածությունն ու հարձակումներն էլ նույն նպատակին էին ծառայում։
Այնուամենայնիվ, ըստ Կիրակոսյանի, դա կարճաժամկետ ռազմավարություն է, որն անկայուն է Ալիևի կառավարության համար, հատկապես վտանգավոր մեծ ակնկալիքների և ավելի համոզիչ ու ամբողջական հաղթանակի պահանջների պայմաններում:
«Այս տեսանկյունից այս ռազմավարությունը բացատրում է ակնկալվող համաձայնագրերի ձգձգումները, այդ թվում՝ սահմանազատման և առևտրի ու տրանսպորտի վերականգնման վերաբերյալ: Այսպիսով, Ադրբեջանից կարելի է միայն ակնկալել, որ կշարունակի հետամուտ լինել այս ռազմավարությանը՝ վերջին պահին պահանջելով, որ Հայաստանի վրա ճնշումներ գործադրվեն իր պահանջներն իրականացնելու համար»,- ասաց նա։
