«Մեդիալաբի» զրուցակիցն է արվեստագետ Արա Հովսեփյանը:
– Սկսենք միամիտ պրովոկացիոն հարցով` ո՞րն է արվեստը և ո՞րն է ժամանակակից արվեստը:
-Արվեստը, երևի, մարդկային մտքի ձևակերպման այն տեղն է, որտեղ արվեստը լիարժեք իռացիոնալ է: Իսկ ժամանակակից արվեստն այն է, որ հաշվի է առնում բոլոր ներկա միջոցները, հասարակական փոխհարաբերությունները, մարդկային հարաբերությունների նոր տեսակները, և ընդհանրապես` որքան արվեստը ժամանակակից է, այնքան ավելի շատ կապ ունի ուրիշ ոլորտների` հոգեբանության, փիլիսոփայության, քաղաքականության, սոցիոլոգիայի հետ, քան հենց արվեստի հետ: Էդ ամենը վաղուց խառնվել է իրար: Ստերիլ արվեստ գոյություն չունի:
– Ո՞ր արվեստն է Ձեզ հետաքրքրում:
– Ինձ հետաքրքրում է այն արվեստը, որտեղ հնարավոր է խոսել նոր լեզվով:
– Այսօր ժամանակակից արվեստն ի՞նչ լեզվով է խոսում:
– Հիմա ժամանակակից արվեստը տարօրինակ գործընթացի մեջ է: Մենք հիմա ապրում ենք ժամանակակից արվեստի մանևրիստական ժամանակաշրջանում, որովհետև բոլոր իդեաները մարսվել են, նոր իդեաներ դժվար են ծնվում: Լուրջ լճացում է սկսվել:
-Համակարգի՞ց, միջավայրի՞ց` ինչի՞ց է այդ լճացումը:
– Համակարգից, միջավայրից և շուկայից: Շուկան հնարավորինս կլանել է արվեստը, «խուլիգանության» տեղ համարյա չի թողել: «Խուլիգանությունը» դարձել է գերհերոսություն: Շուկան ապրանքայնության պահանջարկ է դրել, և նույնիսկ այն հեղինակները, որոնց համարել եմ ոչ կոմպրոմիսային, կոմպրոմիսի են գնացել շուկայի պահանջարկի հետ:
– Իսկ Դո՞ւք:
– Ե՞ս` ինձ թվում է` չէ:
– Ինչի՞ն են առնչվում Ձեր վերջին գործերը: Ի՞նչն է Ձեզ այսօր հետաքրքիր:
– Արվեստի տուպիկային իրավիճակը, սիմուլյացիոն հնարավորությունները, արվեստի սպեկուլյացիաները, արվեստի կառուցվածքային փոփոխությունները. սրանք ինձ համար խնդիրներ են արվեստում, ոչ թե թեմաներ:
– «Արվեստ» և «սպեկուլյացիա» բառերը, մի տեսակ, անգամ իրար կողք դնելու համար հարմար չեն, արվեստը, ստեղծագործության ընկալումները չափազանց սուբլիմացված են սպեկուլյատիվ լինելու համար:
– Երբ մեթոդն իդեայից առաջ է լինում, արդեն կրիզիսային է: Երբ բոլորս գիտենք, թե ինչպես է սարքվում ժամանակակից արվեստը, արդեն տխուր է: Ես կարծում եմ, որ նախ իդեան պետք է լինի, և ինքն ընտրի արտահայտվելու միջոցը: Դեռևս տեսնում եմ մեթոդի համատարած գերապատվություն, ինչն անընդհատ փակուղի է տանում և շուրջբոլորը հեղեղում հիպերժամանակակից էսթետիկայով:
– Արվեստագետի մասին պատկերացում կա, որ նա մեկն է, ով մշտապես կարող է նոր գաղափարներ առաջադրել:
– Լավ է, որ այդպիսի պատկերացում կա:
– Այդպե՞ս է:
– Այնքան էլ չէ, որովհետև ամեն ինչի համար ժամանակ է պետք: Նախորդ գաղափարները նախ պետք է մարսել: Գաղափարներ, իհարկե, միշտ կան: Կան այնպիսիք, որոնց ուշադրություն չպիտի դարձնես, մինչև գա այն մեկը` նորը, անճանաչելին, որ առավել հետաքրքիր է իրականացնելու համար: Անձամբ ինձ հետաքրքիր են այն գործերի նախագծերը, որոնք դեռ լաբորատոր վիճակում են, այդպես էլ չեն ավարտվել, դեռ մասամբ են ընկալելի:
– Ստեղծագործական ընթացքը Ձեզ ավելի՞ հետաքրքիր է:
– Հա´, ավարտված գործը կարծես ինձ այլևս չի վերաբերում, ինձնից դուրս է:
– Ինչպե՞ս է որոշվում` ստեղծագործությունն արվեստի գո՞րծ է, թե՞ ոչ: Ընդհանրապես, ինչպե՞ս է լեգիտիմացվում արվեստի գործը:
– Դրա համար կան գալերիաներ, կուրատորներ, արվեստի տեսաբաններ և քննադատներ, դրա համար մի ամբողջ համակարգ է աշխատում:
– Իսկ ինստիտուցիոնալ լեգիտիմացումից այն կո՞ղմ:
– Մնում է անդերգրաունդը` եթե նման բան կա:
– Կա՞:
– Կարծում եմ` միշտ կա:
– Դուք Ձեզ անդերգրաունդի՞ց եք համարում:
– Ուզում եմ այդպես համարել: Ուզում եմ լինել մի տեղ, ուր միշտ կասկածելի բան կա, որը հանգիստ չի տալիս:
– Դուք միշտ մեծ տառերով ստորագրում եք Ձեր կտավները: Լեգիտիմացման յուրօրինակ ձև՞ է:
– Չէ´, լեգիտիմացման հարց չէ, այլ «ես»-ը կոպիտ ճանապարհով կորցնելու միջոց: Այդպես սկսել եմ ստորագրել 90-ականներից: Մեր միջավայրում ձեռագիր ունենալու խնդիր կար:
– Երրորդ հարկի ժամանա՞կ:
– Երրորդ հարկի ընթացքում: Ես էլ մտածեցի, որ ավելի լավ է էդ բոլոր բաները գրել վերջացնել, որպեսզի ես ձեռագիր ունենալու հարցից ազատ լինեմ, որովհետև ոչ մի ձեռագիր չէի ուզում ունենալ: Միակ ձեռագիրը լոգոն է:
– Այսինքն` Ձեր ստորագրությունը կտավի լոգոն է:
– Ինչպես կոկա-կոլան: Ես դրա միջոցով կարող եմ հայտնվել ցանկացած կոնտեքստում և անել ցանկացած գործողություն: Եվ այդտեղ խնդիր չի առաջանում, թե քո «ես»-ը որտեղ է: Մի ժամանակ որոշեցի ընդհանրապես հրաժարվել ընտրությունից: Բերում էին առարկաներ, և ես ստորագրում էի դրանց տակ: Ես ինձ ազատել էի ընտրովի գործի տակ ստորագրելու հարցից:
– Եվ միայն Ձեր ստորագրությամբ գործը դառնում է արվե՞ստ:
– Չէ´, ստորագրությունն իմ ստեղծագործական համակարգին է վերաբերում: Մի ամբողջ կոնցեպցիա կար, որի առաջին կետը սա էր` կողմնակի փորձի սեփականացում: Այսինքն` պատրաստ եմ սեփականացնելու ցանկացած սխալ և ոչ սխալ ու պատասխանատվություն կրել կողմնակի փորձի համար: Այսպիսի կետեր էլ կային` մեթոդը` ֆիքսացիա, արդյունքը` ֆիկցիա: Այսինքն` պրոցեսն է կարևոր, արդյունքը կարևոր չէ, թեպետ գործը կարող է իրենից մի բան ներկայացնել: Անգամ կարող է դառնալ շուկայական ապրանք, որն ինձ չի հետաքրքրում:
– Ասում եք` պրոցեսն է հետաքրքիր, արդյունքը` ոչ այնքան: Այսինքն Ձեզ չի հետաքրքրում, թե ինստիտուցիայի, համակարգի կողմից այն կլեգիտիմացվի՞ որպես արվեստի գործ: Բայց չէ՞ որ Ձեր կամ ուրիշի փորձի սեփականացմամբ, թեկուզ հենց կոնցեպցիայի հռչակմամբ Դուք արդեն արվեստում հետք թողնելու հավակնություն եք հանդես բերում:
– Մի անգամ առաջարկեցին «Գարուն» ամսագրում հոդված գրել իմ մասին, ասացին` կոնցեպցիա կտա՞ս: Գրեցի, տվեցի, բայց չտպեցին:
– Ինչո՞ւ:
– Որովհետև կոնցեպցիայի կետերից մեկում գրել էի` արվեստն ինչպես արտաթորման պրոցես: Որևէ բան մարսելու վերջին արտադրանքը արտաթորանքն է: Վախեցան տպել: Ասացի` ես իմ մասին եմ գրել, ձեր մասին հո չե՞մ գրել: Հիմա եթե էդ հավակնություն ասվածը արտաթորանքի մակարդակի է` հա´, հավակնություն ունեմ: Միակ խնդիրը դրսի հետ կապն է և որոշակի գործողության հետքն է: Բայց կարելի է նաև հասնել նրան, որ հետքեր էլ չթողնել և պարզապես ոչնչացնել:
– Բա ինչո՞ւ չեք ոչնչացնում ձեր գործերը:
– Չգիտեմ, դեռ չեմ հասել դրան:
– Եվ որևէ նկարիչ չի ոչնչացրել իր գործերը, որքան հիշում եմ:
– Երևի հավակնությունն էլ է մտնում արվեստի տեսակի մեջ:
– Քաղաքական արվեստի գործ արե՞լ եք:
– Չէ´: Մաքուր քաղաքական գործ չեմ արել: Մեթոդների պրիմիտիվությունն է խանգարել, որի հնարավորությունները սահմանափակվում են քաղաքական պրոցեսների ցուցադրմամբ: Վախ կար, որ լոզունգային կլինի և առայժմ չի հետաքրքրում:
– Իսկ այսօրվա քաղաքականությունն ինչի՞ մասին է:
– Քաղաքականության բացակայության մասին է:
– Դա էլ է քաղաքականություն:
– Այո´: Քաղաքականությունը քայլի հնարավորությունն է: Բայց մենք անընդհատ զրկվում ենք դրանից: Մենք անընդհատ բացակա ենք: Հանրային շահի մասին պատկերացում չունենք, օրենքի մասին չենք էլ ուզում պատկերացում ունենալ: Մենք միայն անկախություն բառն ենք սովորել, բայց դեռ չգիտենք` ինչի´ համար է:
Հարցազրույցը` Մարինա Բաղդագյուլյանի
MediaLab.am
