Ժեխ անվանելը սխալ է, և դա առաջին հերթին բնութագրում է օգտագործողին․ Ռուբեն Բաբայան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է Հովհաննես Թումանյանի անվան տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանը 

– Պարո՛ն Բաբայան, վարչապետ Փաշինյանը հայտարարում է, որ իր հրաժարականի պահանջը «էլիտար բունտ» է, որի իրական նպատակը իշխանությունը ժողովրդից խլելն է։ Այսպես կոչված էլիտար բունտի կողմնակիցներն էլ հասարակությանը ասում են, եթե 17 կուսակցություններին դեմ եք, դե դիմավորեք թուրքին, ա՛յ ժեխ։ Այս դիսկուրսը հասարակության ներսում ինչի՞ կհանգեցնի։

– Նման բնութագրումներ տալն ընդհանրապես սխալ է՝ անկախ նրանից՝ ով է օգտագործում, դա առաջին հերթին բնութագրում է օգտագործողին։

– Բայց դրանք նախկին քաղաքական գործիչներ են, քաղտեխնոլոգներ և այլն։

– Ուրեմն նրանց է բնութագրում։ Մեր կյանքի փորձը ցույց է տալիս, որ պաշտոնյա բացարձակապես չի նշանակում քաղաքակրթվածության տեսանկյունից ինչ-որ մակարդակ, որովհետև նախկին և ներկա պաշտոնյաներն այնպիսի բառապաշար են օգտագործում, որ պաշտոնյայի և փողոցայինի տարբերությունը ես, ճիշտն ասած, այնքան էլ լավ չեմ հասկանում:

Եթե մարդիկ չեն կարողանում իրենց մտքերը, մոտեցումները արտահայտել առանց վիրավորանքի, հայհոյանքի, դա պետք է ընդունել որպես փաստ։

Երկրորդ՝ ես կարծում եմ, որ ավելի շուտ խոսակցությունը պետք է լինի ապագայի մասին։ Մենք էլի, ցավոք սրտի, կենտրոնանում ենք անձի վրա և բացարձակապես չենք կենտրոնանում նրա վրա, թե ինչ ենք ուզում ունենալ և ինչ ենք ուզում տեսնել։ Մի խոսքով, կրկնում ենք մեծ սխալը. մեզ թվում է, թե անձը փոխելով և համակարգը պահելով՝ մենք լուծում ենք բոլոր հարցերը:

Ընդ որում՝ դա արվում էր նաև 2018-ին, երբ որոշակի դեմոնիզացիա էր գնում: Փորձը ցույց տվեց, որ իրականում եթե համակարգը չի փոխվում, ամեն ինչ մնում է նույնը՝ վիրավորանք, անհանդուրժողականություն, ամեն ինչ նույն է մնում, և նույնիսկ մասնակիցներն են նույնը մնում (ծիծաղում է)։

– Այսինքն՝ նույն դեպքերի տիրույթո՞ւմ են տեղի ունենում զարգացումները։

– Այո՛, թատերական լեզվով ասած՝ նախորդ կազմն է։ Մասսան կարծում է, որ իշխանափոխությունից շատ արագ ինչ-որ բանի կհասնի, հետո շատ արագ հիասթափվում է, ինչպես 18 թվականին, երբ բոլշևիկյան մեթոդն էր գործում, մարդիկ մտածում էին, թե երբ են հետ բերելու մեր փողերը և մեզ բաժանեն: Հետո եկավ հիասթափությունը, որ ո՛չ փողն է հետ գալիս, ո՛չ էլ բաժանվում է:

Ես կարծում եմ, որ մեզ համար ամենակարևորը հետևյալն է. մենք գնալո՞ւ եք առաջ, թե՞ ոչ, մենք ի՞նչ երկիր ենք ունենալու: Մենք արդյոք ամեն ինչ կառուցելու ենք ռևանշի՞, թե՞ խաղաղության վրա, ուզո՞ւմ ենք ունենալ բալանսավորված իշխանություն, թե՞ ոչ:

Չկա լավ ու վատ իշխանություն, կա վերահսկվող և անվերահսկելի իշխանություն: Այն իշխանությունը, որը վերահսկվում է՝ լավն է, նա, որն անվերահսկելի է՝ վատն է: Եվս մեկ կարևոր բան կա. մենք ժողովրդահաճոյությունը խառնում ենք ժողովրդավարության հետ:

Ժողովրդահաճոյությունը շատ արագ կարող է 180 աստիճանով շեղվել, իսկ ժողովրդավարությունը նշանակում է ժողովրդավարական ինստիտուտների հաստատում, որոնք պետք է գործեն երկրում: Ինձ համար սա է կարևոր: 

Ես, անկեղծ ասած, այնքան էլ մտահոգված չեմ որևէ մեկի անձնական ճակատագրով, ես կարծում եմ, որ բացի նրանից, թե ինչքանով ես դու ճիշտ, ինչքանով՝ սխալ, կա նաև հանրային ընկալում:

Կարող է այդ հանրային ընկալումը ճիշտ չլինել, բայց բոլոր դեպքերում հանրային գործչի համար այդ ընկալումը չի կարող դեր չխաղալ: Հաճախ նույնիսկ լինում է, որ այդ հանրային ընկալումը կարող է սխալ լինել: Բոլոր դեպքերում դա կա և անտեսել հնարավոր չէ: Հիմա ամենակարևոր հարցը հետևյալն է. մենք ուզում ենք պահպանել նույն համակա՞րգը, նույն վարչապետությո՞ւնը, թե՞ ոչ:

Ես կարծում եմ, որ կարող էր ավելի արդյունավետ լուծվել այդ հարցը, եթե հստակ ներկայացվեր, թե երբ ենք շատ կարճ ժամկետում անցկացնում արտահերթ ընտրություններ: Միանշանակ կարելի է ասել, որ դրա հանրային պահանջը կա: Բայց այդ արտահերթ ընտրություններից առաջ արդյոք մենք պատրաստվո՞ւմ ենք որոշակի փոփոխություններ կատարել, թե՞ ոչ:

Որովհետև եթե մենք չենք կատարում որոշակի փոփոխություններ, շատ մեծ է վտանգը, որ նոր եկող իշխանությունը շատ հեշտ կհարմարվի այս բազկաթոռի մեջ՝ նույն լիազորություններով, նոր իրավունքներով, և իրականում ոչ մի բան չի փոխվի: 

– Կա տեսակետ, որ եթե նույնիսկ արտահերթ ընտրությունների կոնկրետ ժամկետներ նշվեն, էլի փողոց դուրս եկած մասսան չի հանդարտվելու, քանի որ նրանք, միևնույն է, փողոցում ժամանակավոր կառավարության հայտ են ներկայացրել և ունեն իրենց վարչապետի թեկնածուն: Ի՞նչն է պատճառը, որ նրանք չեն համաձայնում արտահերթ ընտրությունների շուրջ բանակցել և միայն վարչապետի հեռացման հարց են դնում:

– Իհարկե, կլինեն մարդիկ, որոնք կոնկրետ իրենց համար որոշել են, թե ինչ պետք է անեն, բայց դա բացարձակապես ոչ մի բան չի նշանակում: Իսկ արտահերթ ընտրությունների հանրային պահանջը, կարծում եմ՝ կա: Եթե նաև խնդիր է դրվում որոշակի օրենսդրական փոփոխությունների՝ «Կուսակցությունների մասին» օրենք, վարչապետի ու նախագահի լիազորությունների վերանայում:

Նաև մատչելի ձևով պետք է բացատրել, թե դատական համակարգում ինչ փոփոխություններ են արվում, որպեսզի դատարաններն լինեն իսկապես անկախ, ընդ որում՝ անկախ ոչ միայն իշխանությունից, այլև փողից: Ես կարծում եմ, որ այս պարագայում հանրության մեծամասնությունը կհամաձայնի այդ որոշմանը:

Եթե, իհարկե, նոր վարչապետի հետևից զանգված չգա, որը կասկածելու իրավունք կտա հանրությանը, թե ով է ուզում այդ անվան տակ իշխանության գալ: Ով ուզում է թող գա, ի վերջո, ընտրություն է լինելու, և ամենակարևորն է այնպես անել, որ այդ ընտրությունները լինեն ազատ ու արդար:

Արդար ընտրությունները ոչ թե լավ կամ վատ իշխանություն ձևավորելու համար է, այլ ընտրողին պատասխանատվություն բերելու համար է: Գուցե այս անգամ ավելի շատ մտածեն, ուսումնասիրեն ծրագրերը, հարցեր տան:

Մենք վերջին ընտրություններում որևէ կուսակցության չտվեցինք ամենակարևոր հարցը՝ ինչպե՞ս եք տեսնում Արցախի հարցի լուծումը: Բոլորը կարծես ազատված էին դրանից, և այստեղ որևէ մեկը մյուսին մեղադրել չի կարող:

Արդյունքում ունեցանք այն, որ եթե չես պատասխանում ամենակարևոր հարցին կամ չես համարում, որ դա ամենակարևոր հարցն է, հարցն ինքն է գալիս ու դառնում կարևոր՝ անկախ քո ցանկությունից: Մենք ունենք ևս մի կարևոր խնդիր՝ բանակցային գործընթացը վերականգնելու և երկրի ինքնիշխանությունը պահպանելու:

Ես շատ վտանգավոր եմ համարում, որ մեր բոլոր ուժերը՝ անկախ նրանից, իշխանական են, թե ընդդիմադիր, այդքան չեն դիմում մեր հանրությանը, որքան դիմում են երրորդ երկրին իրենց հավատարմությունը արձանագրելով: Ես կարծում եմ, որ ԱԺ-ն պետք է փակվի ներսում և մինչև որոշում չկայացնի՝ դուրս չկա: Ի վերջո, անկախ նրանից, թե ինչպես է ձևավորվել խորհրդարանը, այն պետք է իր պարտավորությունները կատարի և որոշում կայացնի, որի տակ կստորագրեն բոլորը: 

– Բայց կարծեք թե մեր քաղաքական ուժերին չի հաջողվում ընդհանուր հայտարարի գալ:

– Բոլորը մեղադրում են, որ մենք վատ ենք բանակցում արտաքին աշխարհի հետ, պետք է ընդունենք, որ մենք վատ ենք բանակցում ինքներս մեզ հետ: Եթե մենք չենք կարողանում իրար հետ բանակցել ու գալ փոխզիջումային որոշակի եզրակացության, շարժվում ենք միայն վերջնագրերով, դա նշանակում է, որ մենք պարզապես չենք տիրապետում այդ մասնագիտությանը, այդ ունակությունը չունենք:

Բոլոր դեպքերում սա տապալված արտաքին քաղաքականություն է. հնարավոր չէ, որ արտաքին հարթակում կարողանաս բանակցել, իսկ ներքին քաղաքականության մեջ՝ ոչ և հակառակը: Կամ ունես այդ ունակությունը, կամ չունես: 

– Այսօր բանավեճ կա, թե արդյոք հանրահավաքներին հավաքված մարդկանց թիվը բավարա՞ր է պնդելու համար, որ վարչապետի հրաժարականի հանրային պահանջ կա: Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում իրավիճակը:

– Իհարկե, քաղաքական գործիչները շատ սիրում են խոսել ժողովրդի անունից, բայց դա դեմագոգիա է. նա, ով հավաքում է 10 հազար կամ 100-200 հազար հոգի, չի կարող խոսել ժողովրդի անունից:

Ժողովուրդը, ընդհանրապես, միատարր չէ, շատ տարբեր կարծիքներ, տարբեր մոտեցումներ կան, և բաժանել ու ասել՝ ով մեզ հետ չէ, ժողովրդի մաս չի կազմում, պետք է թողնի-հեռանա, ճիշտը միայն մենք ենք, դա էլի քաղաքական մտքի տկարություն է:

Ես ուզում եմ լսել այդ պատասխանները այն մակարդակով, որոնք ես եմ ակնկալում: Բազմաթիվ մարդիկ, որոնք չեն հայհոյում, ուզում են պարզապես տեսնել երկրի ապագան: Ես շփվում եմ երիտասարդների հետ, և եթե այսպես շարունակվի, շատ երիտասարդներ կթողնեն-կգնան:

Թող ոչ ոք չմտածի, որ եթե ինքը գա իշխանության կամ պահպանի իշխանությունը, բոլոր հարցերը կլուծվեն: Պետք է մեր երկիրը դարձնենք հարմար բոլորի համար:

Մանե Հարությունյան

MediaLab.am