«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է «Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնությունների կոալիցիայի» համակարգող Զարուհի Հովհաննիսյանը:
– Զարուհի´, դուք ասել էիք, որ այցելել եք Արմավիրի մարզպետի սպանված խորհրդականի կնոջը՝ Ռուզաննա Մկրտչյանին, ով գտնվում է «Աբովյան» քրեակատարողական հիմնարկում: Ահազանգել եք, որ նա առողջական խնդիրներ ունի, պարբերաբար բռնությունների է ենթարկվել ամուսնու կողմից, մանրամասներ կներկայացնե՞ք հանդիպումից:
– Նրա առողջական վիճակը բավական վատ է, կինը 24 տարի շարունակ ընտանիքում ենթարկվել է բռնության: Նրան հասցրել են այն վիճակի, որ երրորդ խմբի հաշմանդամ է: Նրա ոտքերը այտուցված են, վերքեր ու տրոմբներ կան ոտքերին, ունի երիկամների, վահանագեղձի խնդիրներ, բավական կեղեքված է, անընդհատ գլխաշոր է կապում: 15 տարի շարունակ կեղծամ է կրել, որովհետև պարբերաբար մազերը քաշել են ու պոկել:
-Նա պատմում էր, որ ամուսնու կողմի՞ց է բռնության ենթարկվել:
-Այո´, նա բավական դրվագներ էր պատմում իր ընտանեկան կյանքից՝ սկսած ամուսնու վերահսկողական վարքից: Ես անընդհատ փորձում էի հասկանալ՝ արդյոք կինը հնարավորություն ունեցե՞լ է մինչ այդ դեպքը որևէ մարմին կամ իրավապաշտպանի դիմելու, որպեսզի ինքն էլ դուրս գար այդ իրավիճակից, և նման ողբերգական հանգուցալուծում չլիներ: Փաստորեն վերահսկողությունն այնպիսին է եղել, որ անգամ խանութ գնալը և տանից դուրս գալը եղել է թույլտվությամբ ու կոնկրետ ժամով: Շփումները խիստ սահմանափակ են եղել, որպեսզի կինը հնարավորություն ունենար գոնե նման իրավիճակից դուրս գալ:
– Նման դեպքերում կարծես միտում կա, որ կանայք սովորաբար խուսափում են ամուսնալուծվելուց, ի՞նչն է պատճառը:
– Նա ամուսնալուծության ու հարաբերությունները խզելու փորձ արել է, սակայն, կրկնում եմ, մենք գործ ունենք մի կնոջ հետ, ում շատ ուժեղ վերահսկել են, և գործ ունենք անձի հետ, ով պաշտոնյա է եղել: Այսինքն՝ ամուսինը եղել է պաշտպանված, մարզում եղել է ճանաչված, բոլոր լծակներին տիրապետող: Մենք այդպիսի անհավասար հարաբերությունների մասին ենք խոսում, երբ անպաշտպանությունը ոչ միայն ընտանիքի ներսում է, այլև սոցիալական դիրքում:
– Իսկ, որպես կանոն, բռնությունների դեպքում կանայք Հայաստանում ամուսնալուծվո՞ւմ են, թե՞ նախընտրում են հաշտվել իրավիճակի հետ, որն ավարտվում է ողբերգությամբ:
– Հիմնականում ոչ թե փորձում են հնազանդ տանել այդ ամենը, այլ փորձում են առողջացնել ընտանիքը: Բայց, ցավոք, մենք ընտանիքների հետ աշխատելու, այդ ընտանիքները քիչ թե շատ առողջացնելու հնարավորություն չունենք, մենք չունենք պրոֆեսիոնալ մարմիններ, որոնք կկարողանան իսկապես աշխատել այդ ընտանիքների հետ: Եվ այդ պատճառով շատ հաճախ տեղի է ունենում ողբերգություն, հիմնականում զոհերը լինում են կանայք: Մենք տարեկան մոտ 10 կնասպանության դեպք ենք ունենում, իսկ սա արտառոց դեպք էր, որը տեղի է ունեցել երկարատև վերահսկողության ու բռնության հետևանքով: Իհարկե, ես չեմ պնդում և չեմ խառնվում նախաքննության մարմնի աշխատանքին, թե ի´նչ կպարզվի, դա արդեն համապատասխան մարմինների խնդիրն է, բայց երբ մարդը գտնվում է երկարատև բռնության մեջ, այդ բռնությունը կարող է ծնել նաև ողբերգություն: Սա որպես այդպիսին երկրորդ դեպքն է. ոչ վաղ անցյալում դեպք արձանագրվեց, որ Ճաճոյի Էդոյի հարսն էր սպանել ամուսնուն: Նա էլ նույն վիճակում էր գտնվել, երկարատև բռնության էր ենթարկվել, իսկ այդ դեպքում ինքնապաշտպանության էր դիմել: Սա բռնության երկարատև գործընթացն է, որը քայքայում է մարդու և´ մարմինը, և´ գիտակցությունը:
Ռուզաննա Մկրտչյանը շատ վատ հոգեբանական վիճակում էր, անընդհատ վախեր ուներ, ասում էր, որ կալանավորված վիճակում ավելի հանգիստ է, քան տանն է եղել:
-Իսկ հասարակության վերաբերմունքն ինչպիսի՞ն է նմանօրինակ դեպքերի նկատմամբ: Մենք կոնկրետ Արմավիրի մարզպետի խորհրդականի սպանության դեպքով ականատես եղանք, որ հանրությունը հիմնականում մեղադրանքներ է հնչեցնում կնոջ հասցեին, ասելով, որ ոչ մի բռնություն չի կարող արդարացնել սպանությունը:
-Ես համարում եմ, որ ոչինչ չի կարող արդարացնել բռնությունը, բայց կա նաև մյուս տարբերակը՝ բռնությունը միշտ ծնում է բռնություն, երբեմն՝ ավելի դաժան: Հասարակությունն իսկապես պետք է ավելի գրագետ մոտենա, հասկանա մարդու վիճակը, մանավանդ այն հասարակությունը, որը շատ հաճախ կարող է արդարացնել տղամարդու կողմից կնոջ հանդեպ կատարվածը: Կնոջ անձնականի վերաբերյալ գեթ մեկ հերյուրանքը բավական է, որ հասարակությունը փորձի արդարացումներ գտնել տղամարդու վարքի մեջ, որը սպանում է կնոջը: Եվ մենք տարիներ շարունակ տեսնում ենք այդ իրավիճակը. կնասպանության դեպքերում արդեն մահացած կնոջը ևս մեկ անգամ վարկաբեկում են՝ փորձելով արդարացնել տղամարդու կատարածը:
– Ինչո՞ւ է այդ իրավիճակը մեր հասարակությունում:
– Այդպես է, որովհետև հասարակությունը հավասար չի դիտարկում տղամարդուն ու կնոջը: Մշտապես դիտարկվում է, որ կինը տղամարդու սեփականությունն է, նրա հետ կարելի է անել ամեն ինչ, ընդհուպ սպանել, եթե նա արժանի է դրան: Այսինքն՝ կնոջը նման վերաբերմունքի արժանացնող տղամարդը կարող է ինքնակամ որոշել, որ եթե իր սեփականությունն իրեն այնպես չի պահել, ինչպես ինքն է պատկերացնում, կարող է հանգիստ սպանել: Հասարակությունն այդպես է դիտարկում: Եվ դա հենց պայմանավորված է կնոջ հանդեպ սեփականատիրական այդ սուր վերաբերմունքով, որը կա հասարակության գիտակցության մեջ:
– Քանի որ Հայաստանում ընտանեկան բռնությունը կանխարգելող օրենքը դեռ չի ընդունվել, կարո՞ղ ենք արձանագրել, որ այս կանայք անգամ օրենքով պաշտպանված չեն:
– Մենք չունենք ընտանեկան բռնությունը կանխարգելող օրենսդրություն: Այսինքն՝ այն իրավիճակը, որը ընտանիքներում արձանագրում ենք, որևէ մարմին չի կարող օրենքի ուժով շտկել: Որևէ մարմին չի կարող օրենքով մտնել այդ ընտանիքներ, առողջացնել դրանք: Մենք ունենք սոցիալական մարմիններ, որոնք դեռ լիովին ձևավորված չեն, սոցիալական աշխատողի ինստիտուտը լավ զարգացած չէ, որպեսզի կարողանա աշխատել նման ընտանիքների հետ, բացահայտել այդ դեպքերը, ինչ-որ չափով ոստիկանությունը կարողանա որոշակի միջոցներ ձեռնարկել, որպեսզի հարցը չհասնի մահվան ելքի: Եվ մենք ունենում ենք այն հետևանքը, որ հանցագործությունները չեն կանխարգելվում: Նույն այդ հասարակությունը զգայուն չէ նման դեպքերում, որպեսզի կարողանա իր մեջ ուժ գտնել, բարձրաձայնել այդ դեպքերի մասին՝ փորձելով կանխարգելել դրանք:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
