Հայաստանում կանանց նկատմամբ բռնությունն ու կանանց սպանության դեպքերը հանրության կողմից մեծ դիմակայության չեն արժանանում, քանի որ մեր հասարակությունը նահապետական ու հայրիշխանական համակարգի հետևանք է: Ստեղծված իրավիճակը նման մտածելակերպի հետևանք է, երբ տղամարդուն թույլատրվում է ամեն ինչ, կնոջը՝ ոչինչ:
«Մեդիալաբի» հետ զրույցում նման դիտարկում է անում «Կանանց աջակցման կենտրոնի» ծրագրերի պատասխանատու Հասմիկ Գևորգյանը՝ անդրադառնալով հասարակության կողմից Արմավիրի մարզպետի խորհրդականի սպանության դեպքին տրված արձագանքներին:
Այս դեպքով, հիշեցնենք, կալանավորվել է մարզպետի կինը, ով, ըստ հարուցված քրեական գործի, կացնահարել է քնած ամուսնուն: Դեպքից հետո տարբեր տեղեկություններ եղան, որ կինը տարիներ շարունակ բռնության է ենթարկվել ամուսնու կողմից:
«Ընդդեմ կանանց նկատմամբ բռնությունների կոալիցիայի» համակարգող Զարուհի Հովհաննիսյանը «Մեդիալաբին» տված հարցազրույցում անդրադարձել էր Արմավիրի մարզպետի սպանված խորհրդականի կնոջ՝ Ռուզաննա Մկրտչյանի առողջական վիճակին: Ըստ այդմ՝ կալանավայրում գտնվող կնոջ առողջական վիճակը բավական վատ է, նա պատմել էր, որ 24 տարի շարունակ ընտանիքում բռնության է ենթարկվել:
«Նրան հասցրել են այն վիճակի, որ երրորդ խմբի հաշմանդամ է: Նրա ոտքերը այտուցված են, վերքեր ու տրոմբներ կան ոտքերին, ունի երիկամների, վահանագեղձի խնդիրներ, բավական կեղեքված է, անընդհատ գլխաշոր է կապում: 15 տարի շարունակ կեղծամ է կրել, որովհետև պարբերաբար մազերը քաշել են ու պոկել»,- պատմել էր Զարուհի Հովհաննիսյանը:
Այս հոդվածը «Ֆեյսբուք» սոցիալական ցանցում լայն արձագանք է գտել, բազմաթիվ օգտատերեր իրենց մեկնաբանություններում քննադատել են կնոջը: Եվ քննադատողների մեծ մասն էլ հենց կանայք են:
«Սուտ է ամենը, ինչ ասում է: Եթե այդքան թույլ ու հիվանդ է, ո՞նց է կարողացել կացնահարել երիտասարդ ու առողջ տղամարդուն: Ուղեղիս մեջ չի տեղավորվում, գլխաշոր է կրում ի նշան սգի»,- գրել է կին օգտատերերից մեկը:
«Ծեծվողին ավելի շատ եմ ատում, քան ծեծողին»,-մեկնաբանություն է թողել մի ուրիշ կին։
Մեկ այլ կին էլ հետևյալ գրառումն է կատարել. «Միայն կնոջ կարծի՞քն են լսել, իսկ այլ կարծիքներ չկա՞ն։ Այդ հիվանդություններն էլ շատերը կարող են ունենալ, դրանք ինչո՞ւ են կապվում բռնության հետ»:
«Դե ամեն ինչ կանեն, որ կնոջն էլ որպես հոգեկան հիվանդ ազատեն. մահացողը չի կարող խոսել, ուրեմն կինը ճիշտ է»,- գրել է մեկ այլ օգտատեր: Իսկ կանանցից մեկն էլ նման գրառում է կատարել. «Բայց նկարներից չի երևում, որ նա ստրուկ է եղել, նման հագուկապով ստրուկ կլինի՞»:
«Կանանց աջակցման կենտրոնի» ծրագրերի պատասխանատու Հասմիկ Գևորգյանն ասում է, որ Հայաստանում հայրիշխանական համակարգի կրողը հենց կանայք են: Եվ դա փաստում է նաև կանանց այս պահվածքն ու մեկնաբանությունները:
«Շատ քիչ կանայք են մտածում, որ ունեն հավասար իրավունքներ, ինչպես իրենց ամուսինները: Եվ կանայք իրենց երեխաներին այդպես էլ դաստիարակում են, մայրն ասում է, որ աղջիկ երեխան պետք է լսի մեծ եղբորը, և եղբայրը պետք է որոշի՝ քույրը պե՞տք է դուրս գա տնից, թե՞ ոչ: Դա հայրիշխանական համակարգի հետևանք է, մեր բոլորիս ուղեղները լվացված են այդպես»,- «Մեդիալաբին» ասում է Հասմիկ Գևորգյանը:
Նրա խոսքով՝ մեր հասարակության մեջ հստակ դիրքորոշում կա, որ զոհը միշտ մեղավոր է: Հայ կանանց փոքրուց դաստիարակում են, որ տղամարդն ամենաբարձրն է, նրան ամեն ինչ կարելի է: Եվ նրանք ապտակն ու ծեծն ընդունում են որպես նորմ, դա նրանց բնական ապրելակերպն է:
«Եթե մենք ապրում ենք մի միջավայրում, որտեղ բռնության մշակույթը ողջունվում է, և բոլորը՝ ամենավերջին բանվորից մինչև երկրի նախագահ, իրենց հարցերը լուծում են բռնության ու մարդկանց ստիպողաբար լռեցնելու միջոցով, դա դառնում է նորմալ ապրելակերպ: Եվ դրանից շեղվող ու այդ մասին բարձրաձայնող մարդկանց հասարակությունը չի ընդունում»,- հավելեց մասնագետը:
Այս դեպքից հետո տարբեր անձանց կողմից հարցադրումներ են հնչում, որ եթե կինը 24 տարի ապրել է բռնարար ամուսնու հետ, ինչո՞ւ չի ամուսնալուծվել: Հասմիկ Գևորգյանի խոսքով՝ հասարակության մոտ չկա այն գիտակցությունը, որ բռնության ենթարկված կինն այդքան հեշտորեն չի կարող լքել բռնարար ամուսնուն:
«Հավատացե՛ք, եթե դա այդքան հեշտ լիներ, ամեն երկրորդ կնոջ առաջին քայլը դա կլիներ: Կանայք չեն թողնում այդ հարաբերությունները մի շարք պատճառներով: Նրանք մի ամբողջ կյանք ապրում են վախի մեջ, վախենում են զրկվել իրենց երեխայից, ո՛չ մասնագիտություն ունեն, ո՛չ գումար, տնտեսական կախվածության մեջ են տղամարդուց, վախի մեջ են: Այսօր ես բազմաթիվ կանանց գիտեմ, ովքեր մնում են այդ հարաբերություններում, չնայած վտանգը կա: Նրանք թերթիկ են ստորագրել, մենք իրենց զգուշացրել ենք, որ մի օր ձեր ամուսինը կարող է ձեզ սպանել: Բայց նրանք ելք չունեն, ասում են՝ ավելի լավ է ամուսինս ինձ սպանի, քան ես հեռանամ, որովհետև հեռանալու դեպքում ինքն ասել է, օրինակ` կգնամ դպրոց ու կսպանեմ եղբորդ երեխաներին»,- ասաց մասնագետը:
Տարբեր դեպքերի ծանոթանալով՝ մասնագետները եզրակացրել են՝ ընտանեկան բռնության պարագայում Հայաստանում կնոջ համար ամենաբարդը ամուսնալուծվելն է: Եվ սպանությունների 70 տոկոսը գրանցվում է հենց այն ժամանակ, երբ կինն ամուսնուն ասում է՝ ես քեզանից հեռանում եմ:
Միջին վիճակագրական տվյալների համաձայն՝ Հայաստանում տղամարդկանց կողմից տարեկան կնասպանության մոտ 10 դեպք է գրանցվում, սակայն հասարակությունն այդ դեպքերը նորմալ է ընդունում, որովհետև, ըստ հասարակության՝ տղամարդկանց կարելի է ծեծել ու սպանել կնոջը: Բայց այս դեպքում հակառակն պատկերն է՝ կինն է սպանել բռնարար ամուսնուն, և ականատես ենք լինում հասարակության քննադատությանը:
Բռնության ենթարկված կանանց նկատմամբ խտրական վերաբերմունք դրսևորվում է նաև պետական ու իրավապահ մարմինների կողմից:
«Մեր ամբողջ պետական համակարգում այդ խտրական մոտեցումը կա: Ամուսնու բռնությունից տուժած կանանցից մեկը, ով պատրաստվում է ամուսնուց բաժանվել, գնացել էր պոլիկլինիկա, ուզել իր երեխայի անկետայի պատճենը, բայց նրան մերժել էին, չէին տվել: Իսկ ամուսինը գնացել ու վերցրել էր այդ պատճենը ու տարել: Կնոջն ասել են՝ փաստաբանական հարցում արեք, նոր կտանք»,- ասաց մասնագետը:
Նույն այդ գործով՝ ամուսինը քննիչին ասել էր, թե կնոջը չի ծեծել, գործը կարճվել է, բայց կինը պնդում է, որ ամուսինն իրեն ծեծել է, միևնույն է, իրավապահները դա չեն ընդունում:
Այս իրավիճակը շտկելու համար, ըստ մասնագետի, լուրջ աշխատանք պետք է կատարվի հայ հասարակությունում:
«Ընտանեկան բռնությունը հենց գենդերային անհավասարության հետևանք է, հայրիշխանական համակարգի խնդիր է: Բնականաբար, մեծ աշխատանք է մեզ սպասում, աշխատել նոր սերնդի հետ՝ կոտրելու կարծրատիպերը: Շատ երկար ու դժվարին ճանապարհ ենք անցնելու: Դեռ 1980-ական թվականներին ԱՄՆ-ում հասկացան, որ զոհը մեղավոր չէ: Այդ ժամանակից ի վեր նրանք աշխատում են, բայց ասում են, որ հասարակության մեջ դեռ խնդիրներ ունեն: Իսկ մեզանում նոր են սկսել բարձրաձայնել այդ մասին»,- եզրափակեց նա:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
