«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է հոգեբան Արկադի Մեհրաբյանը
– Պարո՛ն Մեհրաբյան, հետպատերազմական ընկճախտը Հայաստանը չի կարողանում հաղթահարել, ինչո՞վ եք սա բացատրում, հասարակությունը հիմա ի՞նչ վիճակում է:
– Մարդիկ մասսայական դեպրեսիայի կամ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարման մեջ են: Սխալ կլինի ասել, թե բնական է, պատերազմից հետո պետք է այսպիսի վիճակում հայտնվեինք, մտածելակերպի խնդիր է:
Իրականում մենք պարտվել չգիտենք, այնպես չէ, որ ով պարտվում է, ուրախանում է, բայց պարտվել իմանալը լուրջ հմտություն է, որը պետք է դեռ մանկուց երեխաներին սովորեցնել:
Նկատի չունեմ սովորեցնել, որ պետք է միշտ պարտվել, այլ՝ պարտվելուց հետո չընկնել հոգեբանական անելանելի վիճակների մեջ:
– Մարդկանց մի մասը կարծում է, թե ստեղծված իրավիճակում ճիշտ չէ, օրինակ՝ տոն օրերը նշել, մի մասն էլ՝ հակառակը: Որպես մասնագետ՝ ի՞նչ խորհուրդ կտաք, ո՞ր տարբերակն է ճիշտ:
– Ճիշտ ու սխալի խնդիր չէ, արժեհամակարգի խնդիր է: Կոպիտ ասած՝ հարազատի կորստից հետո մեկը սուգ է պահում, մյուսը՝ չէ: Իմ կարծիքով՝ չպետք է սուգ պահել, առավելևս՝ երկար, և՛ մասնագիտական, և՛ անձնական առումով եմ ասում, միևնույն է, դրանից ոչ մի լավ բան չի լինելու:
Չեմ էլ ասում, թե պետք է նաև ուրախանալ ու հրճվել, մյուս ծայրահեղության մեջ էլ չպետք է ընկնել: Խնդիրն այն է, որ չենք կարողանում դուրս գալ այդ վիճակից, անընդհատ սգալ՝ նշանակում է միշտ մնալ այդ վիճակի մեջ, հետևաբար չպետք է երկար սգի մեջ մնալ, անկախ ամեն ինչից:
Քայլ առ քայլ, չմոռանալով կատարվածը, պետք է փորձել հաղթահարել այդ ցավը, հենց այդ տոները՝ պարտադիր չէ՝ պետական, համազգային տոն լինի, թեկուզ փոքր, ընտանեկան տոները պետք է օգնեն դուրս գալու այդ հոգեվիճակից:
Խնդիրն այլ կլիներ, եթե մենք ունենայինք ազգային նպատակ, գաղափարախոսություն:
Ձեր ասած տոների հետ կապված, եթե ունենանք ազգին համախմբող ուժ, ղեկավարություն կամ հնուց եկող նպատակ, ամեն ինչ կարող ենք մի կողմ դնել ու գնալ այդ նպատակի կայացման հետևից, մի կողմ դրեցինք տոներն ու լծվեցինք, օրինակ՝ Արցախը վերադարձնելու նպատակին, այսինքն՝ դա մասսայական բնույթ պետք է կրի:
– Հետպատերազմյան Հայաստանում մարդկանց բնավորության մեջ փոփոխություններ նկատե՞լ եք, պարո՛ն Մեհրաբյան: Մարդիկ մի տեսակ ավելի ագրեսիվ ու անհանդուրժող են դարձել, ինչո՞վ եք սա բացատրում:
– Այդ մարդիկ ի սկզբանե էլ այդպիսին են, սա ընդամենը իրավիճակին համարժեք արձագանք տալու անկարողության հետևանք է, ստեղծված իրավիճակին համարժեք արձագանքելու կարողություն մենք չունենք:
Արձագանքել այնպես, որը մեզ վնաս չի տա, տեսեք՝ կրել ենք լուրջ վնասներ, հիմա էլ ինքնավնասմամբ ենք զբաղվում:
– Այդ դեպքում հասարակությունն ինչպե՞ս պետք է իրեն դրսևորի ստեղծված իրավիճակում:
– Հասարակությունը պետք է ինքնակազմակերպվեր, որովհետև կազմակերպող ուժ՝ որպես այդպիսին չկա, իսկ հասարակության ինքնակազմակերպումն էլ, կարծում եմ, ուտոպիայի ժանրից է, որովհետև մեծ խմբերն ինքնակազմակերպվելու ունակություն չունեն, իրենք դառնում են ամբոխ, իսկ ամբոխին բնորոշ է վանդալիզմը:
Իսկ լուրջ հասարակություններում ոչ թե ինքնակազմակերպվում են, այլ կազմակերպվում են ինչ-որ մեկի կողմից, դառնում են թիմ, որը ղեկավարվում է կոնկրետ կենտրոններից, որոնք էլ ուղղորդում են թիմին այս կամ այն իրավիճակներից դուրս գալ:
Ցավալի է, որ ինքնուրույն չեն կարողանում կազմակերպվել, ամբողջ խնդիրը սա է:
– Պարո՛ն Մեհրաբյան, ի՞նչը կարող է մարդկանց այս վիճակից դուրս բերել, եթե ոչ ամբողջությամբ, գոնե մի փոքր հաղթահարել այն:
– Երկիրը պետք է ձեռքբերում ունենա, որ մարդկանց մեջ կոտրված լինելու զգացումները հաղթահարվեն: Էական չէ, թե ինչ ձեռքբերում կլինի, բայց պետք է երևացող լինի, կոպիտ ասած՝ նյութական լինի:
Եթե մենք հող ենք կորցրել, պարտադիր չէ, որ հողեր նվաճենք: Դա կարող է լինել տնտեսական ոլորտի նվաճում, կենսամակարդակի բարձրացում, ուժի ցուցադրում, որը պարտադիր չէ հենց մարտի դաշտում լինի:
Այսինքն՝ այն ձեռքբերումները, որոնք մարդուն տալիս են ոգևորության զգացում, քանի որ մարդը հիմնականում նյութապաշտ է: Նյութական ձեռքբերումներ են պետք, օրինակ՝ եթե դիվանագիտական ձեռքբերումներ լինեն, դրանք մարդկանց որևէ բան չեն տա, քչերը կոգևորվեն դրանցով:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab
