«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, նախօրեին Անկարայում կայացած Էրդողան-Բայրամով հանդիպման վերաբերյալ եմ ձեր մեկնաբանությունը խնդրում: Հանդիպումից հետո Թուրքիայի նախագահականի տարածած պաշտոնական հաղորդագրության մեջ Էրդողանը, մասնավորապես, կարևորել է «Զանգեզուրի միջանցքի շուտափույթ բացումը»:
– Ըստ էության, թուրքական կողմը կրկնեց բոլոր այն նախապայմանները, որ դրել է Հայաստանի հետ հարաբերությունները կարգավորելու գործընթացի հիմքում: Առաջինն այն է, որ միայն Ադրբեջանի հետ բանակցությունների ավարտից հետո և Ադրբեջանի մաքսիմալիստական պայմանների հիման վրա ստորագրվելիք պայմանագրից ու «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումից հետո կսկսի հարաբերությունները կարգավորել Հայաստանի հետ: Այսինքն՝ դա կրկնությունն էր Թուրքիայի այն նախապայմանների, որ մեզ շատ լավ հայտնի էին:
Այստեղ կարևորն այն է, որ Էրդողանը հատուկ այդ հանդիպմանը նշեց, որ կարևորում են «Զանգեզուրի միջանցքի շուտափույթ բացումը», ինչը նշանակում է, որ, փաստորեն, Թուրքիան այս նախապայմանը կարևորագույնն է համարում, ու նա դա դիտարկում է և՛ տարածաշրջանային, և՛ նաև պանթուրքիստական գաղափարախոսության ու քաղաքականության տեսանկյունից: Թուրքիան շտապում է տարածաշրջանային իր քաղաքականությունը ավելի առաջ տանելու տեսակետից, որովհետև «Զանգեզուրի միջանցքի» բացումն իսկապես Թուրքիայի համար շատ կարևոր կլինի:
Կարևոր է նաև այն հանգամանքը, որ երկու երկրների արտգործնախարարների հանդիպման ժամանակ հատուկ նշվել է թուրքական երկրների կազմակերպության շրջանակների քաղաքականության համագործակցության ակտիվացման մասին: Սա ևս վկայում է, որ Թուրքիան փորձում է իր արտաքին քաղաքականության պանթուրքիստական ուղղությունն ավելի ընդլայնել:
– Թուրքիան հստակ պատկերացնում է, որ Զանգեզուրով անցնող ճանապարհը պետք է ունենա հենց միջանցքի՞ կարգավիճակ:
– Եթե մենք նայենք Թուրքիայում տպվող քարտեզները, այդ թվում նաև՝ պաշտոնական հեռուստատեսության քարտեզները, ապա այնտեղ որ գրվում է «Զանգեզուրի միջանցք», ներառում են ողջ Սյունիքը: Դա փաստ է, այդպիսի քարտեզներ են շրջանառվում Թուրքիայում, այն էլ՝ պետական կառույցների կողմից:
Ես կարծում եմ՝ դա ավելի հեռահար նպատակ է, ներկա փուլում խոսքը ճանապարհի մասին է՝ և՛ երկաթուղային, և՛ ավտոմոբիլային, որը պետք է գտնվի կա՛մ թուրքական, կա՛մ, վերջերս Թուրքիայում սկսում է շրջանառվել այն գաղափարը, որ միջազգային վերահսկողության ներքո լինի դա, այսինքն՝ ամեն դեպքում պետք է դուրս լինի Հայաստանի վերահսկողությունից: Սա թուրքական մոտեցումն է, ես հույս ունեմ, որ այն չի իրականանա:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, ստացվում է, որ Էրդողանի այդ հայտարարությունը նաև մեսի՞ջ էր նույն Իրանին ու Ռուսաստանին, քանի որ վերջիններս միջանցքային տրամաբանությանը դեմ են, դա նաև ամրագրված է 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ:
– Այո՛, երբ «Անադոլու» լրատվական գործակալությունը տեղեկություն տարածեց երկու նախարարների երեկվա հանդիպման մասին, ու այնտեղ նշվեց «Զանգեզուրի միջանցքի» հարցի քննարկման մասին, այնտեղ՝ որպես մեկնաբանություն նշվում էր, որ Իրանն արտահայտել է իր դժգոհությունն այդ ծրագրի հետ կապված, այսինքն՝ այո՛, ուղղակիորեն նշվում է, որ այս ծրագիրն ունի հակաիրանական ուղղվածություն, ու Իրանը դրանից դժգոհ է:
Ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվել, որ երբ Էրդողանը, վերջերս պատասխանելով ադրբեջանցի լրագրողի հարցին նշեց, որ ռուս խաղաղապահները Արցախում պետք է մնան մինչև 2025 թվականը, ու մյուս կողմից էլ երեկ հատուկ ընդգծեց, որ «շուտափույթ պետք է բացվի Զանգեզուրի միջանցքը», ես կարծում եմ, այդպիսով Էրդողանը փորձում է առևտրի մեջ մտնել ռուսների հետ:
Այնպես անելով, որ Ադրբեջանը քայլեր չանի, որ խաղաղապահներն ավելի վաղ դուրս գան Արցախից, փոխարենը պահանջում է, որ «Զանգեզուրի միջանցքը» հնարավորինս արագ իրականություն դառնա, ու որ դա լինի թուրքերի կամ միջազգային հսկողության ներքո, այլ ոչ թե ռուսների, որովհետև, ինչպես ճիշտ նշեցիք, նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությամբ նշվում է, որ դա պետք է գտնվի ռուսական սահմանապահ ուժերի հսկողության ներքո:
– Իսկ թուրք-ադրբեջանական տանդեմն այդ «շուտափույթ բացումն» ուզում է անել Արցախի հարցի՝ իրենց ցանկալի ձևով լուծելուց հետո՞, դրանից առա՞ջ, թե՞ դրան զուգահեռ:
– Կարծում եմ, որ Արցախի հարցի, ինչպես ճիշտ նշեցիք, իրենց համար ձեռնտու տեսքով փակելու խնդիրը պետք է լուծվի մինչև տարեվերջ: Դրա մասին Ալիևն էլ է հայտարարել, նրանք հույս ունեն, որ կստորագրվի պայմանագիր իրենց պայմաններով:
Չեմ կարծում, թե «Զանգեզուրի միջանցքը» կարող է այդքան արագ գործել, որովհետև աշխատանքներ կան անելու, այստեղ նաև եռակողմ ձևաչափ է գործում, ուղղակի ես կարծում եմ, որ նրանց համար կարևոր է, որ պայմանագրով ֆիքսվի «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման մասին ինֆորմացիա: Ես հիշում եմ 1918 թվականի Բաթումի պայմանագիրը Հայաստանի ու Օսմանյան Թուրքիայի միջև, այնտեղ «Զանգեզուրի միջանցքի» վերաբերյալ հավելում կար, որ թուրքական կողմը պետք է նշանակեր կոմիսար, այսինքն՝ հանձնակատար, որը պետք է հետևեր «միջանցքի» անխափան գործելուն: Նույն բանը հիմա են փորձում անել:
– Ձեր դիտարկմամբ՝ նրանք պատրաստվո՞ւմ են ռազմական գործողությունների, եթե բանակցություններով չկարողանան հասնել իրենց նպատակին:
– Կարևոր է այն հանգամանքը, որը պարզ է դառնում Թուրքիայի ԱԳՆ-ի պաշտոնական հայտարարությունից: Քննարկվել է նաև ադրբեջանական գազի TANAP ծրագրով, այսինքն՝ Թուրքիայի տարածքով դեպի Եվրոպա այդ գազի քանակի ավելացման հարցը:
Սա կարևոր աշխարհաքաղաքական խնդիր է, ինչպես հայտնի է Եվրոպան, որ հրաժարվեց ռուսական գազից, փորձում է այլ աղբյուրներ գտնել ու ավելացնում է նաև ադրբեջանական գազի մատակարարումը, ու դրանից փորձում են օգտվել և՛ Թուրքիան, և՛ Ադրբեջանը:
Ընդհանուր առմամբ, եթե դիտարկենք՝ սա նաև նպաստում է Ադրբեջանի դիրքերի ուժեղացմանը մեր տարածաշրջանում, որովհետև Եվրոպան ակնհայտորեն Ադրբեջանին տալիս է քարտ բլանշ՝ հայտարարելով, որ պատժամիջոցներ չի կիրառի Ադրբեջանի նկատմամբ և այլն: Սա իհարկե անդրադառնում է Ադրբեջանի քաղաքականության վրա:
Ձեր բուն հարցին անդրադառնալով՝ շատ կարևոր հարց եք տալիս, ես կարծում եմ, որ ներկա փուլում Ադրբեջանը չի ձգտում լայնածավալ սադրանքի, այլ փորձում է գնալով ավելի ուժեղացնել ճնշումը Արցախի ու Հայաստանի վրա, Արցախում ցեղասպանության քաղաքականություն իրականացնելով՝ այս կերպ է փորձում հասնել իր նպատակներին, բայց չի կարելի բացառել, որ այս տանդեմն ունի արդեն պատրաստի պլան, որը, վստահ եմ, նախապատրաստվել է Թուրքիայի գլխավոր շտաբում, Հայաստանի ու Արցախի դեմ լայնածավալ պատերազմ մղելու առումով: Այդ պլանը նրանք ունեն և եթե որոշեն, որ անհրաժեշտ է գործի դնել այն, գործի կդնեն, դրա համար պետք է միշտ պատրաստ լինել:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, Արցախում հիմա կատարվողն էթնիկ զտո՞ւմ է:
– Սա նույնիսկ ցեղասպանության քաղաքականության շատ հստակ ու ակնառու տարրեր է իր մեջ պարունակում, որովհետև 48 թվականին ՄԱԿ-ի հայտնի հայտարարագրության մեջ, որը ցեղասպանության մասին է, նշվում է, որ այնպիսի պայմանների ստեղծումը, որոնք անհնարին են դարձնում բնականոն կյանքը, ցեղասպանություն է: Այնպես որ, սա իսկապես կարող է բնութագրվել ցեղասպանական քաղաքականություն:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
