«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, ո՞րն է լինելու թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հաջորդ քայլը:
– Դա ամենակարևոր հարցն է. կարծում եմ՝ իրենք քննարկում են երկու տարբերակ, որոնցից առաջինն այն է, որ Արցախում տեղի ունեցողի ալիքի վրա միանգամից փորձեն լուծել նաև «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդիրը: Մյուսը՝ հնարավոր է, որ քննարկեն որոշ ժամանակ անց գործի անցնելու տարբերակը, որպեսզի «մարսեն» Արցախը, նոր անցնեն «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդրի լուծմանը:
Մենք տեսնում ենք, որ Էրդողանն անընդհատ հայտարարություններ է անում, որ պետք է հնարավորինս արագ լուծել այդ խնդիրը, այսինքն՝ նա փորձում է միանգամից այդ հարցը լուծել ու ճնշում գործադրել Հայաստանի վրա: Ես կարծում եմ, որ Էրդողանը հենց այս տարբերակով էլ կգնա, այսինքն՝ միանգամից շարունակեն իրենց հաջողությունը, ինչի նախապատրաստական աշխատանքները տեսնում ենք:
«Միջանցքն» ունի ավելի մեծ աշխարհաքաղաքական նշանակություն, որովհետև, փաստորեն, շահագրգռված է նաև Արևմուտքը, որ Ռուսաստանն ու Իրանը շրջանցելով, հնարավորություն է ստանում այդ «միջանցքի» միջոցով կապվել Կենտրոնական Ասիայի հետ:
– «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման շուրջ միջազգային կոնսենսուս արդեն կա՞, թե՞ ոչ:
– Չէ, կոնսենսուս չկա: Թուրքիան այսկերպ նախևառաջ իր պանթուրքիստական ծրագիրն է առաջ մղում, ինչը պարզ տեսանելի է, որովհետև նույն բանը 1918 թվականին էր անում, սա հարյուր տարվա ծրագիր է:
Տեսանելի է նաև Իրանի դիրքորոշումը, քանի որ եթե նման միջանցք լինի, Իրանը զրկվում է առանց Թուրքիայի Եվրոպայի հետ կապվելու հնարավորությունից, որն Իրանի համար անընդունելի է, ու ամեն բան կանի, որ խուսափի դրանից:
Ռուսաստանի մասով չեմ կարծում, թե սա ռուս-թուրքական ծրագիր է, ինչպես հիմա շրջանառում են, որովհետև Ռուսաստանը նոյեմբերի 9-ի հայտարարությամբ արդեն հսկողություն ուներ կապուղիների վրա:
Կա նաև այս ծրագիր չերևացող կողմը, որն ունի աշխարհաքաղաքական կարևոր նշանակություն: Սրանից երկու շաբաթ առաջ, երբ Դելիում տեղի էր ունենում Մեծ քսանյակի գագաթնաժողովը, այնտեղ ստորագրվեց մի պայմանագիր, որը շատ կարևոր էր, բայց մեզանում ուշադրության չարժանացավ: Համաձայն դրա՝ Հնդկաստանը հնարավորություն է ստանում կապվել Եվրոպայի հետ՝ շրջանցելով և՛ Իրանը, և՛ Թուրքիան, այսինքն՝ կապվում է միայն Արաբական Էմիրություններով, Սաուդիան Արաբիայով, Հորդանանով Իսրայել, որտեղից Միջերկրական ծովով արդեն կապվում է Եվրոպայի հետ:
Այս ծրագիրն իրականացվում է ԱՄՆ-ի հովանու ներքո, որից դուրս են թողնվում Իրանն ու Թուրքիան, այդ իսկ պատճառով Թուրքիան «Զանգեզուրի միջանցքը» լրացուցիչ հնարավորություն է դիտարկում, որ կապվի Կենտրոնական Ասիայի հետ, որպեսզի դուրս չմնա կարևոր ճանապարհներից, այսինքն՝ սա իր համար այլընտրանք է այն ծրագրի, որից իրեն դուրս են թողել: Բացի իրենց պանթուրքիստական ծրագրից՝ սա նաև իրենց պայքարն է, որպեսզի որոշ չափով կարողանան դուրս չմնալ այդ համաշխարհային կարևոր կապուղիներից:
– Պարո՛ն Սաֆրաստյան, ստացվում է, որ Էրդողանի հայտարարությունը, թե «Իրանից դրական ազդակներ կան», այդ առումով իրականությանը չի՞ համապատասխանում:
– Իրանի համար դա այնպիսի բան է, որ ինքը չի ուզում ու բազմիցս դա հայտարարել է, բայց ես չեմ կարծում, որ Էրդողանն լրիվ սուտ է ասում: Կարծում եմ, որ այն հանգամանքը, որ երկուսն էլ դուրս են թողնվել այդ նոր նախագծից, նրանց ընդհանուր եզր գտնելու հնարավորություն է տալիս, սրանով է դա բացատրվում: Իրանն ու Թուրքիան այդ հարցերն են քննարկում, թե իրենք դրան ի՛նչ կարող են հակազդել:
– Իսկ որքանո՞վ եք իրատեսական համարում, որ թուրք-ադրբեջանական տանդեմը «Զանգեզուրի միջանցքի» բացման հարցը կփորձի ռազմական ճանապարհով լուծել:
– Իհարկե հնարավոր է, բայց ես կարծում եմ, որ այս փուլում նա կփորձի օգտվել այն ծանր հարվածից, որ ստացավ հայ ժողովուրդը՝ կորցնելով Արցախը: Կփորձի հարցը լուծել ճնշումն ուժեղացնելու ճանապարհով, եթե դա չստացվի՝ չեմ բացառում, որ ամիսների ընթացքում կարող է ուժ կիրառել:
Այստեղ մի հանգամանք էլ կա, որը բացահայտեց Սամանթա Փաուերը իր հայտարարությամբ: Չեմ կարծում, իհարկե, որ մտածված արեց դա, նա ասաց, որ իրենք զգուշացրել էին Ադրբեջանին, որ դեմ են ռազմական գործողություններին Արցախում, բայց Ադրբեջանը չի լսել իրենց, ու հիմա իրենք մտածում են, թե ինչպես կարելի է հակազդել դրան: Այսինքն՝ նա բացահայտեց, որ Ադրբեջանը դեմ է գնացել ԱՄՆ-ի դիրքորոշմանը՝ բնականաբար իր թիկունքին ունենալով Թուրքիային:
Հաշվի առնելով այս հանգամանքը, որ իրենք կարող են անտեսել ԱՄՆ-ի դիրքորոշումը, ինձ ստիպում է մտածել, որ նրանք կարող են նույնն անել Սյունիքի հետ կապված: Սա շատ լուրջ խնդիր է:
– Բացի Թուրքիայի աջակցությունից՝ Ադրբեջանին արդյոք աջակցե՞լ է նաև Ռուսաստանի Դաշնությունը, պարո՛ն Սաֆրաստյան, Արցախում տեղի ունեցողի համար, ինչպես նշում են շատերը, որ սա ռուս-թուրքական համատեղ ծրագիր է:
– Համատեղ ծրագրի մասին, իհարկե, խոսել չարժի, որովհետև ռազմավարական առումով նրանք հակառակորդներ են, Թուրքիան Արևմուտքի մաս է կազմում, ու նաև պայքարում են Հարավային Կովկասի համար և այլն: Ռուսաստանի դիրքորոշումը մենք պետք է համեմատենք 1920 թվականի բոլշևիկյան Ռուսաստանի դիրքորոշման հետ, որովհետև այն ժամանակ բոլշևիկյան Ռուսաստանն ու քեմալական Թուրքիան կարողացան որոշակի ընդհանուր եզր գտնել ու միասին լուծեցին Հայաստանի հարցը:
Այստեղ կարևոր է նաև Հայաստանի քաղաքականությունը, որն ինչպես այն ժամանակ չկարողացավ դրան դիմակայել, հիմա էլ չկարողացավ: Ես սխալ եմ համարում, որ Հայաստանը հակառուսական դիրքորոշում է ցուցաբերում, չի կարելի դա անել, որովհետև մեր տարածաշրջանը երեք երկրի շահերի կիզակետում գտնվող տարածաշրջան է: Հայկական դիվանագիտությունը պետք է ամեն ինչ աներ, որ այդ երեքից և ոչ մեկը բացասական դիրքորոշում չունենար մեր քաղաքականության նկատմամբ: Սա սխալ էր, որի հետևանքները հիմա տեսնում ենք:
Մի խնդիր ևս կա, որ Հայաստանում և՛ քաղաքական շրջանակները, և՛ վերլուծաբանները գերագնահատում են Հայաստանի աշխարհաքաղաքական նշանակությունը, քան իրականում կա: Հայաստանի աշխարհաքաղաքական արժեքն այնքան մեծ չէ, որ կարողանա որոշակի խաղեր խաղալ, ինչը հանգեցրեց նրան, ինչը հիմա տեղի է ունենում:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
