«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է պատմական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Հայկազ Հովհաննիսյանը
– Պարո՛ն Հովհաննիսյան, վերջին շրջանում Հայաստանում ինչ-որ փոփոխությունների միտում է նկատվում, իշխանության մակարդակով խոսում են Սահմանադրության, «Հայոց պատմություն» առարկայի անվանման, օրհներգի, զինանշանի, Արարատ լեռը՝ Արագածով։ Փոփոխությունների այս միտումն ինչո՞վ է պայմանավորված՝ ըստ ձեզ։
– «Հայոց պատմություն» առարկայի անվանման մասով Երևանի պետական համալսարանի ամբիոնն արդեն կարծիք հայտնել է, հետևաբար այդ մասին չեմ ցանկանում այլևս խոսել, իսկ Արարատի ու Արագածի մասով, բնականաբար, Արագածի դերը չթերագնահատելով, բայց, դե, Արարատ լեռան խորհուրդը մեզ համար այլ է։
Ամենաբարձր լեռն է ու ոչ միայն Հայաստանի, այլև՝ Հայկական լեռնաշխարհի: Հայաստանից բացի՝ աշխարհում կա նաև ընդունված Հայկական լեռնաշխարհ հասկացությունը, Արարատը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր լեռն է, ոչ թե Հայաստանի, այստեղ Հայաստանը որևէ կապ չունի, դա էլ է աշխարհագրական անուն։
Հայաստանը գտնվում է Հայկական բարձրավանդակում, այստեղ այդ թեզը պետք է առաջ մղել, որ ժողովուրդը հասկանա, որ Արարատը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր լեռն է։ Ե՛վ գեղեցիկ է, և՛ պատմության մեջ միշտ սահման է եղել, երբեք Թուրքիայի կազմում չի եղել, վերջին հարյուր տարում է, որ լեռը, այն էլ ռուս-թուրքական խարդավանքների հետևանքով հայտնվեց Թուրքիայի կազմում, այսինքն՝ այստեղ որևէ խնդիր չկա, Արարատը երբեք չի եղել Թուրքիայի կազմում։
Երկրորդ, որ դուք ուշադրություն չեք դարձնում, թուրքերը երբեք էլ այդ լեռը «Արարատ» չեն կոչում, «Աղրը դաղ» են ասում, թող դա էլ ընդունեն, ով է բան ասել, թող ընդունեն, մեզ համար Արարատ է։ Մեզ համար և՛ մարզի անվանում է, և՛ կոնյակի, և՛ անուններ է, և՛ հպարտություն է, այսօր ինչ ուզում են թող անեն, Արարատը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր լեռն է, Արագածը, այո՛, ներկայիս Հայաստանի ամենաբարձր լեռն է, որը կազմում է ընդամենը այդ Հայաստանի մեկ տասներորդ մասը։
– Իսկ փոփոխությունների, առաջարկների նպատակը ձեզ համար պա՞րզ է։
– Այստեղ կարևոր չէ, թե օրվա իշխանությունը ո՛վ է, ոչ մի հայ էլ իրավունք չունի Արարատից հրաժարվել, ես մի կողմով Արարատից եմ, սուրմալեցի տատ ունեմ, ես ո՞նց մոռանամ, իմ պատմությունը մոռանա՞մ ես։ Դա նույնն է, ինչ ասես՝ ո՛չ գերդաստան ես ունեցել, ոչ՛ պատմություն, բայց իմ տատը՝ Փեփրոնե Հովհաննիսյանը, Սուրմալուի Դաշբուռուն գյուղից է, որի համար ես գրել եմ Սուրմալուի պատմությունը արյան կանչով։
– Պարո՛ն Հովհաննիսյան, ուզում եմ հասկանալ, վարչապետն ասում է, թե մեր խնդիրները Արարատի ու Արագածի արանքում են, մեկի մերժումը, մյուսի ընդունումը, անվանումների փոփոխությունը որքանո՞վ են մեզ օգնելու լուծել առկա խնդիրները։
– Մեր խնդիրներն առաջին հերթին անվտանգային են ու կապ չունեն ո՛չ Արարատի, ո՛չ Արագածի հետ, այդ անվտանգային խնդիրները կապ ունեն տարածաշրջանային խնդիրների հետ, ու ով էլ լինի իշխանության գլուխ, պարտավոր է այդ անվտանգությունն ապահովել։
Մենք այն ժամանակ գտանք, որ այդ անվտանգությունը Ռուսաստանի մեջ է, Եվրոպա գնացինք, նրանք ասացին՝ մեր նավերը ձեր լեռները բարձրանալ չեն կարող, հետո մենք եկանք Ռուսաստանի փեշը բռնեցինք, և այսօր որ այս Հայաստանը կա, դա մի կողմից էլ Ցարական Ռուսաստանի արդյունքն է։
Արևմտյան Հայաստանը չկա, Արևելյան Հայաստանում ստեղծվեցին մեր պետականությունները, դա էլ է փաստ։ Հիմա Եվրոպան կգա ԱՄՆ-ի հետ, թե չէ, բայց մեզ համար կարևորն արդյունքն է, պատմությունն արդյունք է, ոչ թե՝ արցունք, որ նստես հետո լաց լինես, հետո ցեղասպանության ենթարկվես։ Բա ո՞ւր էր այդ Եվրոպան, երբ Արցախը դատարկվում էր, բռնի տեղահանվում էր։ Սխալների մեծ մասը մենք ենք անում ու ամեն անգամ կանգնում փաստի առաջ, ինչը բնավ պատիվ չի բերում մեր ժողովրդին։
– Այսինքն՝ մեր խնդիրները բնավ էլ կախված չե՞ն այն ամենից, ինչ մատնանշում է իշխանությունը։
– Խնդիրները համահայկական են ու այդ առումով․․․ Ախր, մենք պետք է հաշվի առնենք, որ հայերի հետ կապված խնդիրները պետք է համահայկական դիտարկենք, Սփյուռքը անպայման պիտի մասնակցություն ունենա։ Այսօր Իսրայելը ո՞նց է կարողանում դիմակայել այդ ամենին, իր միասնությամբ, չէ՞։ Այս մասին պետք է մտածվի, մեր դռները փակ են ամեն առումով, բայց եթե Սփյուռքն էլ միանա, մենք կկարողանանք մի բան անել։
Արևմտյան Հայաստանում մենք ինչո՞ւ պարտվեցինք, որովհետև չկարողացանք համահայկական դիմադրություն կազմակերպել Օսմանյան Թուրքիայի դեմ, հիմա էլ է նույնը, պետք է համահայկականության, միավորման խնդիր դնենք, ելքը դա է։ Պետք է նստել ու ամբողջ այս տասը միլիոնով մտածել՝ ինչ է պետք անել, որ ելք գտնենք, համահայկականություն պետք է լինի, թե չէ ամեն մեկը վերմակի ծայրը իրեն քաշելով ոչնչի չենք հասնի։ Մեր պատմությունը ոնց որ մկների ժողով լինի։
– Եթե չկարողանանք այդ համահայկականությունն ապահովել, հաշվի առնելով Արցախում տեղի ունեցած էթնիկ զտումը, կարո՞ղ ենք ասել, որ հիմա էլ Հայաստանին է վտանգ սպառնում։
– Վտանգը կա, ինչու չէ, միամիտ կլինի այն հայը, որը կմտածի, թե պանթուրքիստական ծրագրերը Թուրքիայի օրակարգից դուրս են եկել: Մենք պատմաբաններով այդքան գրել ենք, ով էլ որ լինի, այդ ծրագիրը թուրքերի համար ուղենիշ է։ Չեմ ասում, որ դրանից վախենալ է պետք, չէ՛, դրան դիմակայել է պետք, դա մարտահրավեր է, որի դեմը պետք է առնենք ողջ ազգով։ Այսօրվա մեր վիճակը ցույց է տալիս, որ զիջումներով ոչնչի չենք կարող հասնել, այդ խաղաղությանն էլ չենք հասնելու, մեր հարևանները մեզ թշնամաբար են վերաբերվում, իսկ դա նշանակում է, որ խաղաղության հասնելն այդքան հեշտ չէ։
Դիմադրության միակ գործոնը համահայկականությունն է լինելու։ Քեզանից պետք է վախենան, չե՞ք տեսնում, թե ինչեր են կատարվում աշխարհում, հիմա սրի քաղաքականությունն է, Նապոլեոնին ասում էին՝ իրավունքը ո՞րն է, ասում էր՝ իմ սրի ծայրին է: Հիմա այդ սրի քաղաքականությունը նորից վերադարձել է, իսկ այդ ամենին պետք է պատրաստ լինել գործով։ Ես միշտ կարծել եմ, որ մենք այդ պոտենցիալը ունենք, ամբողջ խնդիրը կազմակերպելու մեջ է, ու դրա համար եմ ասում, որ համահայկականությունը պետք է խնդիր դարձնենք, ես վեր եմ կանգնում իշխանությունից էլ, ընդդիմությունից էլ։
– Այդ պոտենցիալը որ կա, ինչպես ասում եք, ինչո՞ւ Արցախի բռնի տեղահանման ժամանակ ոտքի չկանգնեցինք։
– Համահայկականությունը չգործեց, մենք սխալներ թույլ տվեցինք։ Երեկ որ Ալիևը Ստեփանակերտում էր քվեարկության գնացել, պատահակա՞ն էր, ո՛չ, ինքն ընդգծում է համաթուրքականությունը, հարցը սա է, որ Բաքուն թողել, եկել է Ստեփանակերտում է քվեարկում, այ դրա մասին պետք է մտածենք։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
