Կառավարությունն ու փորձագետներն անհանգստանում են մայիսին ԱԺ հայտարարած համաներմամբ ազատ արձակված ավելի քան 400 դատապարտյալների ճակատագրով ու նրանց առջև ծառացող խնդիրներով:
Ոչ պետական, ոչ հասարակական տիրույթում նախկին դատապարտյալների խնդիրները չեն ուսումնասիրվում, ու դրանց որևէ լուծում չի տրվում: Արդարադատության նախարարության քրեակատարողական վարչությունը դատապարտյալների ազատ արձակումից հետո ծագող խնդիրների վերաբերյալ ևս վիճակագրություն չի վարում:
Նախարարությունից «Մեդիալաբին» տեղեկացրել են, որ Հայաստանում նախկին դատապարտյալների խնդիրների լուծման ծրագիր չկա: Հարցն անտեսված է նաև հասարակական սեկտորում:
Մինչդեռ խնդիրը լուրջ է, և այդ մասին իր մտահոգություններն է հայտնել նաև արդարադատության նախարար Հրայր Թովմասյանը հունիսի 7-ին «Սիվիլիթաս» հիմնադրամում կազմակերպված քննարկման ժամանակ: Նախարարի մեկնաբանությամբ` մի քանի տարի քրեակատարողական հիմնարկում անցկացրած անձը մի շարք խնդիրների է բախվում ազատության մեջ:
«Մենք այսօր նաև հանցագործ ենք արտադրում, նախարարը չպիտի նման խոսքեր ասի, բայց ես ձեզ վստահեցնում եմ` երեք-հինգ տարի ՔԿՀ-ներում գտնվող անձը, որը չունի զբաղվածություն, չունի դրանից հետո հասարակությանն ինտեգրման համակարգեր, որպես կանոն` կորցրել է իր մասնագիտական ունակությունները, դուրս է գալիս, որոշակիորեն չասեմ` քայքայված, բայց խնդիրներ ընտանիքի հետ, հասարակությունը նրան չի ընդունում, որովհետև անձնագրի վրա գրված է, որ «նստած-հելած» է, աշխատանք չի գտնում»,- նշել է Թովմասյանը` ընդգծելով, որ դա իր համար ամենամեծ խնդիրն է:
ՔԿՀ-ներում հասարակական վերահսկողություն իրականացնող դիտորդական խմբի ղեկավար, իրավապաշտպան Արթուր Սաքունցը ևս հաստատում է արդարադատության նախարարի մտահոգությունները. «Այդ ոլորտում կան խնդիրներ, որոնք համակարգային մոտեցում են պահանջում` արմատական և երկարաժամկետ մոտեցումներ»:
Իրավապաշտպանն ընդգծում է, որ Հայաստանում անհրաժեշտ է վիճակագրություն մշակել կրկնահանցագործությունների վերաբերյալ` դրանից բխող համապատասխան քաղաքականություն իրականացնելու համար: Նրա խոսքով` դատապարտյալները շատ լուրջ խնդիրների առաջ են կանգնում ազատ արձակվելուց հետո, քանի որ ազատազրկման ժամանակահատվածում կրթության և մասնագիտական զարգացումների հնարավորությունից զրկված են.
«ԽՍՀՄ տարիներին նրանց օգտագործում էին որպես էժան աշխատուժ, իսկ այսօր այդ հարցում ընդհանրապես որևէ համակարգային մոտեցում չկա: Այդ մարդկանց պետք է աջակցեն, որովհետև, ի վերջո, այդ հիմնարկները նաև ուղղիչ հիմնարկներ են, հետևաբար պետք է աջակցեն, որպեսզի այդ մարդիկ ուղղվեն, օգնեն որոշակի հմտություններ ձեռք բերեն»:
Դատապարտյալների` ազատազրկման վայրերում ունեցած խնդիրների լուծմամբ է զբաղվում 10 տարի առաջ կառավարության որոշմամբ ստեղծված «Դատապարտյալների հիմնադրամը»:
Հիմնադրամի տնօրեն, արդարադատության գեներալ Կառլեն Թորոսյանը «Մեդիալաբին» ասել է, որ իրենք զբաղվում են դատապարտյալների զբաղվածության հարցերով` դրանք լուծելով սոցիալական և մշակութային ծրագրերի շրջանակներում:
Գեներալի գնահատմամբ` «նստած-հելած» լինելու հանգամանքը չի խանգարում նախկին դատապարտյալներին աշխատանք գտնելու հարցում. «Չեմ կարծում, թե խանգարում է: Կարևորն այն է, թե ով է նրանց համար միջնորդում: Մենք հո ամեն մարդու համար չենք միջնորդում»:
Ըստ Թորոսյանի` դատապարտյալների աշխատանքի տեղավորման գործում կարևոր է նրանց մասնագիտությունը. «Եթե դատապարտյալները տիրապետում են արհեստների` ասենք` խոհարարություն, կոշկակարություն, կահույքագործություն, ապա նրանց ավելի հեշտ է աշխատանքի տեղավորել»:
Թորոսյանի տեղեկացմամբ` դատապարտյալներին խոհարարի կամ այլ արհեստների որակավորումներով ապահովելու համար հիմնադրամը պարբերաբար տարբեր դասընթացներ է անցկացնում ՔԿՀ-ներում` վերջում դատապարտյալներին հատուկ վկայականներ տրամադրելով. «Հունիսի 30-ին «Վանաձոր» ՔԿՀ-ում հանձնեցինք վկայականներ, մեկ ամիս առաջ նման դասընթացներ ենք կազմակերպել «Դատապարտյալների հիվանդանոց» ՔԿՀ-ում, «Էրեբունի» ՔԿՀ-ում, սեպտեմբերից` «Աբովյան» և «Վարդաշեն» ՔԿՀ-ներում»:
«Տանիք» իրավապաշտպան կազմակերպության փոխնախագահ Արմեն Խաչատրյանը «Մեդիալաբին» ասել է, որ ազատ արձակվելուց հետո դատապարտյալներն իրոք լուրջ հոգեբանական և սոցիալական խնդիրների են բախվում:
Ըստ Խաչատրյանի` նախևառաջ հենց հոգեբանական խնդիրների պատճառով են շատերը նորից վերադառնում հանցագործ աշխարհ.
«Դա հիմնականում աշխատանքի տեղավորման խնդիրն է, երբ անվստահություն կա նախկին դատապարտյալի նկատմամբ, ու նաև հասարակական վերաբերմունքը կա: Սովետական շրջանում առաջացավ քրեականների կամ գողականների նկատմամբ հասարակական վերաբերմունքը, որովհետև ցանկացած պարագայում, երբ մարդը լինում է ճաղերի հետևում, հետո դուրս է գալիս, այդ խարանը, որ ինքը քրեական աշխարհի ներկայացուցիչ է, շատ երկար մնում է մարդկանց մեջ»:
Իսկ վերականգնողական որևէ գործողության մասին պետության հայտարարությունները Խաչատրյանը սին է համարում:
«Չի արվել որևէ քայլ, որն իրականում կնպաստի վերականգնմանը կամ հասարակական կյանքին դատապարտյալների ներգրավվելուն` սկսած աշխատանքի իրավունքից, հանգստի, բուժման և այլ իրավունքներից: Այսինքն` այդ մարդկանց համար այդ իրավունքները, կարծես թե, մշտապես ոտնահարված են եղել: Միանշանակ նաև դա է ստիպում, որ շատ մարդիկ կրկնահանցագործ դառնան»:
Պետական մոտեցման վառ օրինակ է Զբաղվածության պետական գործակալությունը, որի աշխատակիցներն անգամ տեղեկություն չունեն` արդյոք գործակալությունը նախկին դատապարտյալների աշխատանքի տեղավորման հարցերով զբաղվո՞ւմ է, թե՞ ոչ: Նրանց միակ պատասխանը` «ամենայն հավանականությամբ նման ծրագիր չունենք»-ն էր:
Արդարադատության նախարարության տվյալներով` Հայաստանում գործում են 12 քրեակատարողական հիմնարկներ, որտեղ իրենց պատիժն են կրում 3479 դատապարտյալներ:
Նախկին դատապարտյալ Գարեգին Սերոբյանը (անուն-ազգանունը փոփոխված են) «Մեդիալաբին» պատմեց, որ բանտում անգամ կարճ ժամանակ անցկացրած մարդկանց համար առաջին խնդիրը ադապտացվելն է.
«Որովհետև ընդեղ համակերպվում ես էդ համակարգին` էդ գողական համակարգին, իսկ դրանից հետո դժվար ա լինում վերադառնալ սովորական, քաղաքացիական կյանք: Դուրս գալուց հետո կալանավորին թվում ա, թե ինքը ոչ լիարժեք մարդ ա: Էդ կարծիքը ձևավորում ա հասարակությունը, որովհետև վերապահումներով ա մոտենում նախկին կալանավորներին»:
«Ամեն դեպքում ինչ աստիճանի հանցագործություն էլ որ կատարած լինեմ, մենք` կալանավորներս, դրա պատիժը կրել ենք, ու պատիժը կրելուց հետո պետք ա բոլորը համարեն, որ նախկին կալանավորը պետության ու հասարակության առաջ էլ պարտք չունի»,- ասում է Սերոբյանը:
Քրիստինե Խանումյան
© Medialab.am
