1915 թվականին Օսմանյան Թուրքիայում ցեղասպանության զոհ դարձած ավելի քան մեկուկես միլիոն հայերի հիշատակի 95 ամյա տարելիցի նախաշեմին կրկին արդիական է դառնում ոչ միայն Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, այլեւ հատուցման հարցը:
Այս հարցն առավել մեծ հնչեղություն ստացավ ապրիլի սկզբին, երբ Երեւան ժամանած Հաագայի միջազգային դատարանի դատախազ Լուիս Մորենո-Օկամպոյի հետ Հայաստանի բարձրաստիճան պաշտոնյաները սկսեցին քննարկել նաեւ այս զգայուն խնդիրը:
«Մեզ համար շատ կարևոր է մարդու իրավունքների պաշտպանության, մարդկության դեմ կատարված հանցագործությունների դատապարտման գործում մեծ մասնակցություն և հարուստ փորձ ունեցող մարդկանց ներկայությունը մեր երկրում»,- դատախազին ասել է նախագահ Սերժ Սարգսյանը,- «հատկապես, որ վերջին շրջանում շատ է խոսվում մարդկության դեմ գործված ամենադաժան ոճիրներից մեկի` հայոց ցեղասպանության մասին»:
ՀՀ Արդարադատության նախարար Գևորգ Դանիելյանի հետ Լուիս Մորենո-Օկամպոն: քննարկվեց են Հաագայի միջազգային դատարանում Հայոց ցեղասպանության հարցը քննելու խնդիրը:
Նույն խնդրի մասին ամիսներ շարունակ խոսել է նաև Հայաստանի Ռամկավար Ազատական Կուսակցության (ՀՌԱԿ) ատենապետ Հարություն Առաքելյանը:
Նա իր «Բազմիցս եմ նշել, որ ուշանում ենք… շատ ենք ուշանում…» հոդվածում գրում է. «Անկեղծ ասած, արդեն մեզ «հոգնեցրել» են բարոյական հաղթանակները եւ վաղուց ժամանակն է մեկ փոքրիկ, բայց միջազգային իրավունքի վրա հիմնված հաղթանակ ունենալ»:
«Ցեղասպանության պահանջատիրության հարցն ունի մեկ լուծում`դա միջազգային իրավունքի հիմման վրա դատավճիռն է»,-«Մեդիալաբին» ասում է Հարություն Առաքելյանը:
ՀՌԱԿ ատենապետի կարծիքով, այսօր, երբ մեր հարևան երկրները ձգտում են դեպի Եվրոպա և եվրոպական արժեքներ են որդեգրում, պետք է նաև իրենց արածի համար պատասխան տան այնպես, ինչպես եվրոպացիներն են անում` դատարանում:
«Նույնիսկ եթե ՄԱԿ-ի անդամ 200 պետությունները ընդունեն Ցեղասպանությունը, դա դատական վճիռ չէ, դա ոչ մի հատուցում չի պահանջում»,- պատճառաբանեց իր խոսքը Առաքելյանը:
Ցեղասպանության խնդիրն իրավական հարթություն բերելու հարցն այս տարի բարձրացրեց նաև Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտը:
«Մենք արդեն հասել ենք մի վիճակի, երբ Հայոց ցեղասպանությունն անժխտելի է,- ապրիլի 19-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասաց թանգարան-ինստիտուտի փոխտնօրեն Սուրեն Մանուկյանը,-ամբողջ աշխարհը պատրաստ է ճանաչել այն: Պատմաբաններն այլևս անելիքներ չունեն» :
Սուրեն Մանուկյանի խոսքերով հայ ժողովուրդն այլևս Ցեղասպանության ճանաչման խնդիր չունի և պետք է դնի պատասխանատվության և փոխհատուցման հարցը: Նա նշեց, որ եկել է զոհերի փոխհատուցման վերաբերյալ հայց ներկայացնելու ժամանակը: «Մեդիալաբ»-ի խնդրանքով Հայոց ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարանի փոխտնօրենը պարզաբանեց, որ ասելով «հայց», նա ի նկատի ունի դատական գործընթացը:
Փորձագետը հիշեցրեց նման նախադեպերի մասին, երբ ստեղծվել է դատավարություն իրականացնող անկախ մարմին:
Նման դատարաններ են ստեղծվել Ռուանդայի, Դարֆուրի, Կամբոջայի ցեղասպանությունները քննելու ժամանակ: Սուրեն Մանկուկյանի կարծիքով նման դատական մարմին ստեղծելու համար պետությունը պետք է քաղաքական որոշում կայացնի: «Ո՞վ է հայց ներկայացնելու իրավասուն:
Արդյո՞ք դա հայկական սփյուռքն է: Ես կարծում եմ, դա ճիշտ կլիներ Հայաստան պետության բացակայության պայմաններում:
Միացյալ հայց պետք է լինի»,-ասաց նա: Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարանի փոխտնօրենի կարծիքով հայությունը պետք է պահանջի Թուրքիայից «պատասխանատվություն» և «հատուցում»:
Այս երկու պահանջներից առաջինը Սուրեն Մանուկյանը, հաշվի առնելով համաշխարհային փորձը և Հոլոքոստի նախադեպը, պատկերացնում է չորս փուլերով՝ բարոյական, քրեական, նյութական և քաղաքական: Առաջին դեպքում Թուրքիայից պահանջվում է ներողություն խնդրել հանցագործության համար:
Քրեական պատասխանատվությունը Սուրեն Մանուկյանը համարում է մասնակի կատարած, քանի որ Թուրքիայի Հանրապետությունը ժամանակին դատել է Ցեղասպանութունն իրագործած երիտթուրքերին, չնայած՝ մահապատժի ենթարկված դատապարտյալները չէին սպանվել:
Նյութական պահանջ ասելով, փորձագետը հասկանում է զոհվածներից գողացված այն բոլոր ունեցվածը, որը պետք է վերադարձվի, կամ կոմպենսացվի: Ինչ վերաբերվում է քաղաքական պատասխանատվությանը, ապա այս հարցը պետք է լուծվի պաշտոնական մակարդակով: Մանուկյանը կարծում է, որ հավանաբար այս դեպքում խոսք կգնա հողերի վերադարձի մասին:
Ցեղասպանության ինստիտուտ-թանգարանի փոխտնօրենի կարծիքով պահանջատիրության հարցը բարձրացնելուն Հայաստանը պատրաստ է:
Նա նշեց, որ մարտի 24-ին նախագահ Սերժ Սարգսյանի` Դեյր Զորում ասված խոսքի մեջ , որտեղ նա հարցրել է «Իսկ ե՞րբ և որտե՞ղ է հայերի Նյուրնբերգը», ուղերձ է թաքնված:
Ինչն էլ խոսում է այն մասին, որ ՀՀ կառավարությունը պատրաստ է այս հարցը բարձարցնել իրավական մակարդակով և Թուրքիայից պահանջել կատարված Ցեղասպանության համար հատուցում:
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն կարծես թե նույնպես համաձայն է այս մտքի հետ:
Այս տարի Երևանի փողոցներում փակցված կուսակցության արդեն ավանդական դարձած Ցեղասպանության վերաբերյալ ցուցապաստառները պահանջում են ոչ միայն ջարդի ճանաչում, այլ նաև հատուցում:
Լիաննա Խաչատրյան
© Medialab.am
