«Մեդիալաբի» հարցազրույցը ադրբեջանագետ Տաթև Հայրապետյանի հետ
– Տիկի՛ն Հայրապետյան, օրերս Ադրբեջանի նախագահը թուրքական լրատվամիջոցին հարցազրույց է տվել և հետպատերազմական իրավիճակի մասին մի քանի հայտարարություններ արել: Ընդհանուր առմամբ, ինչպե՞ս եք գնահատում այդ հարցազրույցը, և ի՞նչ հիմնական ուղերձներ է նա իր հարցազրույցով հղել Հայաստանին:
– Ես կարծում եմ՝ որոշ ուղերձներ, ըստ էության, կրկնվում էին, մասնավորապես, վերջին շրջանում շարունակաբար խոսում է երկու հիմնական թեզերի մասին: Առաջինը, իրենց ձևակերպմամբ՝ պայմանական «Զանգեզուրի միջանցք» ասվածն է, և երկրորդը՝ «խաղաղության պայմանագիր» ասվածը:
Հայաստանին ուղղված ուղերձները հիմնականում սրա շուրջ էին կառուցվում: «Խաղաղության պայմանագիր» ասելով և այդ հարցը առաջ բերելով Ադրբեջանի նախագահը, իհարկե, նպատակ ունի վերջնականապես փակել արցախյան հիմնահարցը և թույլ չտալ Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ քննարկումների ծավալում, որի մասին խոսել են և՛ Հայաստանի ղեկավարությունը, և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության ներկայացուցիչները:
Ինչ վերաբերում է «Զանգեզուրի միջանցք» ասվածին, ապա դրանով Ադրբեջանի նախագահը ակնհայտորեն տարածքային հավակնություններ է ներկայացնում Հայաստանի Հանրապետության միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների, մասնավորապես, Սյունիքի ուղղությամբ: Այդ հարցում Ադրբեջանի նախագահը ստանում է Թուրքիայի անթաքույց ու անվերապահ աջակցությունը: Դա արտահայտվում է նաև համատեղ ստորագրված Շուշիի հռչակագրով:
Պետք է նաև նկատել, որ Ադրբեջանի նախագահը սպառնում է այդ նույն խաղաղության պայմանագրով և ասում, որ եթե Հայաստանը, այսպես ասած, դասեր չի քաղել, ապա իրենք պատրաստ են նորից անցնել իրենց գործողություններին:
Այդպիսով նա ակնարկում էր հնարավոր սադրանքների ու սահմանային լարվածության մասին, ինչի ականատեսը եղանք այսօր առավոտյան Սև լճի տարածքում և Երասխի հատվածում, երբ հայ զինծառայող է զոհվել դիպուկահարի կրակոցից:
– Ալիևը նաև ասել էր, որ ազատագրել են իրենց տարածքները ազատագրական պայքարում: Սա կարո՞ղ է նշանակել, որ Ադրբեջանն է հենց նախաձեռնել պատերազմը, օրինակ՝ միջազգային հանրության համար:
– Ինձ թվում է՝ միջազգային հանրության շրջանում որևէ կասկած չկա, թե ով է նախաձեռնել պատերազմը, և Ադրբեջանը դա երբեք չի թաքցրել: Այս հայտարարության մեջ Ալիևը ավելի ակնհայտ ասում է, որ՝ «մենք սկսեցինք մեզ համար ազատագրական պատերազմը»: Բայց որևէ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ ինքն է գնացել պատերազմի նախաձեռնմանը, և այդ հանգամանքը տարբեր միջազգային գործընկերներ իրենց հայտարարություններով շեշտել էին:
Երբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարները միջնորդում էին հրադադար հաստատվելուն, ակնհայտ էր, որ հենց Ադրբեջանն էր այդ հրադադարը խախտողը, որովհետև այդ երկիրը իր առաջ խնդիրներ էր դրել, որոնք պետք էր լուծել հենց պատերազմի միջոցով:
Այլ հարց է, որ միջազգային արձագանքները մեզ չեն բավարարել, և, բացի այդ, չեն կարողացել զսպել Ադրբեջանի ախորժակը:
Երբ պատերազմի օրերին մենք մեր միջազգային գործընկերներին ասում էինք՝ եթե այս ագրեսիան համարժեք գնահատական չստացավ, դուք ականատես եք լինելու տարածաշրջանում նոր լարվածությունների և նոր մարդկային ողբերգությունների, ցավոք, այդ ամենը իրականություն է դառնում:
Ավելին, հետաքրքրական է, որ հենց այս հարցազրույցում Ադրբեջանի նախագահը շեշտել է, որ թուրք-ադրբեջանական միությունը այլևս տարածաշրջանային գործոն է, և իրենք փորձելու են դա վերափոխել ու դարձնել գործոն գլոբալ առումով:
– Նույն հարցազրույցում Ալիևը նաև ռուսական կողմին է ակնարկներ արել՝ մի տեսակ հեգնելով ռուսական զենքի հնարավորությունները: Մասնավորապես, ասել էր, որ ՌԴ-ն զենք է մատակարարում Հայաստանին, իսկ ո՞ւր է հիմա այդ զենքը, այն Բաքվի «ռազմական ավարի պուրակում» է: Ինչ եք կարծում, արդյոք խնդիրնե՞ր կան Ադրբեջան-Ռուսաստան հարաբերություններում:
– Այո՛, ես կարծում եմ՝ որոշակի խնդիրներ կան, ու դրանք տարբեր դրսևորումներ են ստանում: Այս անգամ պետության հենց առաջին դեմքը, ղեկավարը փաստեց այդ խնդիրների մասին:
Նա երկու հիմնական թեմա նշեց՝ Արցախում պաշտպանության բանակի գոյությունը, որը իրենք համարում են խնդրահարույց, չնայած նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ որևէ դրույթ չկա այդ մասին: Իսկ մյուս թեման ռուսական զենքի հետ կապված մեկնաբանություններն էին՝ դժգոհություն հայտնելով, որ Շոյգուն խոսել է զենքի նոր մատակարարումների հնարավորության մասին:
Նաև ասել էր, որ այդ զենքը 30 տարի շարունակ մատակարարվել է Հայաստանին, բայց ռուսական զենքի մեծ մասը ներկայացված է «ռազմավարի պուրակում»: Կարծում եմ՝ սա բավականին մեծ հարված է Ռուսաստանի հեղինակությանը տարածաշրջանում՝ հաշվի առնելով այն, թե ինչպես են ՌԴ-ում վերաբերվում ռազմական արտադրությանը: Էլ չեմ ասում, որ տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանը հենց Ռուսաստանից էր մեծաքանակ զենք ներմուծել: Այդ մասին իր հարցազրույցում խոսք անգամ չկար, մինչդեռ նույն հարցազրույցում բազմիցս շեշտել է, որ իրենց ռազմական հաջողությունը թուրքական ռազմական արտադրանքի շնորհիվ է:
– Բայց կարծես ռուսական կողմը հապաղում է, և որևէ արձագանք այդ մասով չկա, այնպես չէ՞:
– Ես առնվազն չեմ հանդիպել որևէ արձագանք, բայց հետաքրքրական է, որ մամուլի հաղորդագրություն տարածվեց, որում ռուսական կողմը հստակ նշում էր, թե մեքենաներ են տեղափոխվել Լաչինի միջանքով:
Գիտեք՝ Ադրբեջանի նախագահը իր հարցազրույցում նշել էր, որ Արցախում մարդ չի ապրում, այնտեղ մարդիկ չեն գնում և այլն՝ այդպիսով փորձելով իմաստազրկել կամ հեղինակազրկել ռուսական խաղաղապահ առաքելության ներկայությունը, որի հիմնական խնդիրը արցախահայության անվտանգության պահպանումն է:
– Ի վերջո, տիկի՛ն Հայրապետյան, երկու երկրների՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները պարբերաբար շեշտում են խաղաղության հաստատման մասին: Բայց նրանց պատկերացրած խաղաղությունը, ըստ էության, տարբեր է: Դուք ինչպե՞ս եք հասկանում:
– Ես կարծում եմ, որ և՛ Հայաստանում, և՛ Ադրբեջանում խաղաղության մասին ընկալումները բավականին տարբեր են: Ադրբեջանը խաղաղություն ոչ թե առաջարկում է կամ գնում է խաղաղության, այլ սպառնում է այդ խաղաղությամբ՝ շարունակ ստեղծելով լարվածության նորանոր օջախներ և նորանոր խնդիրներ, որպեսզի հայկական կողմը առաջ չքաշի նախկին խնդիրները: Օրինակ՝ առաջ բերելով «Զանգեզուրի միջանցք» պայմանական ասվածը, փորձում է մոռացության մատնել Արցախի կարգավիճակի հետ կապված քննարկումները:
Եվ բացի այդ, շուտով պատերազմի մեկ տարին է լինելու, այդ երկիրը չի վերադարձրել մեր ռազմագերիներին, որի պարտավորությունն ունի և՛ եռակողմ հայտարարությամբ, և՛ միջազգային կոնվենցիաներով:
Ավելին, շինծու դատավարություններ է իրականացնում՝ հավելյալ հոգեբանական սթրեսի ենթարկելով գերիների հարազատներին ու հայ հանրությանը: Այս ձևով խաղաղություն չեն կառուցում:
Նման իրավիճակում, ես կարծում եմ, մենք շատ հեռու ենք իրական խաղաղության մասին խոսելուց, որովհետև խաղաղությունը ենթադրում է հստակ գործողություններ: Դա ուղղակի գեղեցիկ բառ չէ, որը Ալիևը փորձում է փաթեթավորել ու ներկայացնել իր նպատակների ու նկրտումների շրջանակում:
Հասմիկ Համբարձումյան
MediaLab.am
