«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Էմիլ Օրդուխանյանը
– Պարո՛ն Օրդուխանյան, Վրաստան կատարած աշխատանքային այցի ժամանակ ՀՀ վարչապետը խոսել է տարածաշրջանում կոմունիկացիաների ապաշրջափակման մասին ՝ ընդգծելով դրա կարևորությունը: Եթե հնարավոր լինի իրականացնել տարածաշրջանային կոմունիկացիաների ապաշրջափակում, դա որքանո՞վ արդյունավետ կլինի Հայաստանի համար:
– Եթե տեղի ունենա իրական ապաշրջափակում, այսինքն՝ բոլոր կոմունիկացիաների և, ինչպես հայտարարվել է, պետությունների սուվերենության հարգման ու միջազգային մեխանիզմների կիրարկման տեսանկյունից, ապա այստեղ Հայաստանը կհայտնվի շահեկան դիրքում, որովհետև կստանա կոմունիկացիաներ, հետևապես՝ աշխուժացում:
Բայց, ես կարծում եմ, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը ամենևին իրական ապաշրջափակման օրակարգ չունեն, այլ ապաշրջափակումը պատկերացնում են բացառապես իրենց ձեռնտու ուղիների բացմամբ, որը թույլ կտա նաև ուղիղ կապ հաստատել միմյանց միջև:
Ասածիս հիմնավորումը հետևյալն է. եթե Հայաստանը ստանում է ուղիներ, ըստ էության, դառնում է Պարսից ծոց-Սև ծով միջանցք՝ այս պարագայում, բնականաբար, դառնում է խիստ մրցակից Ադրբեջանին ու դրանով նրանց հնարավորություններն է սահմանափակում, որովհետև տարածաշրջանում ստեղծվում է այլընտրանքային ուղի: Սա նկատի ունենալով, ես կարծում եմ, որ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի պատկերացումներն ապաշրջափակման վերաբերյալ կեղծ են ու միայն իրենց հարմար ուղիների տիրույթում են:
– Այդ պարագայում, այն երկրները, որոնք, համենայնդեպս հայտարարությունների մակարդակում, կողմ են արտահայտվում կոմունիկացիաների ապաշրջափակմանը, կկարողանա՞ն այնպես անել, որ Թուրքիան ու Ադրբեջանը փոխեն հարցի վերաբերյալ իրենց մոտեցումները, ու տեղի ունենա ձեր նշած իրական ապաշրջափակումը:
– Ազդեցությունները պայմանավորվում են այն լծակներով կամ գործոններով, որոնց այդ կողմերը տիրապետում են: Եթե Հյուսիս-հարավ ճանապարհը, ըստ էության, կառուցված չէ, ապա այդ ճնշումներն այս պահին չեն կարող իրական լինել, որովհետև Հայաստանը փաստացի չի կառուցել Հյուսիս-հարավ ճանապարհը, որը հնարավորություն կտար Պարսից ծոցը կապել Սև ծովին, այսինքն՝ այս պարագայում, եթե այս լծակները բացակայում են՝ ճնշումները չեն կարող ուժեղ լինել, ու կարծում եմ, որ փորձ կարվի գտնել այլընտրանքներ, մինչև Հայաստանը կկառուցի այդ ճանապարհները, այսինքն՝ ստրատեգիական խնդիր է դրված Հայաստանի առջև շատ կարճ ժամանակում, շատ արագ կառուցել հաղորդուղիներ, որոնք կբացեն Հայաստանի շնչառությունը:
Ինձ մոտ մի համոզում է ձևավորվել՝ կապված Հյուսիս-հարավ ավտոճանապարհի հետ, որը տարիներ շարունակ կողոպտվել է: Դա, ըստ էության, չի եղել սովորական թալան, այլ նաև հետապնդել է աշխարհաքաղաքական նպատակներ, այն է՝ սահմանափակել Հայաստանի հնարավորությունները տարածաշրջանի հավանական ապաշրջափակման դեպքում, և մենք տեսնում ենք, որ այսօր կա նման օրակարգ, բայց, ցավոք սրտի, Հայաստանը դեռ չունի ճանապարհներ, որոնցից կկարողանա օգտվել և ավելի ամուր դիրքերից ներկայանալ:
– Պարո՛ն Օրդուխանյան, իսկ ձեր նշած աշխարհաքաղաքական նպատակներ հետապնդողներն ովքե՞ր են եղել:
– Մեզ հայտնի է, որ այդ ավտոճանապարհի կառուցմանը միտված գումարների կողոպուտը տեղի է ունեցել նախկին իշխանությունների օրոք և նրանց ներկայացուցիչների կողմից, բայց այսօր, չունենալով այդ ճանապարհները, մենք տեսնում ենք, որ դա վնասում է մեզ, իսկ դրանից օգտվում է Ադրբեջանը:
Տեսեք՝ Իրանը, որն ունի Հայաստանի հետ օրակարգ՝ Պարսից ծոց-Սև ծով ուղին անցկացնելու, բայց երբ Ադրբեջանը փակեց Գորիս-Կապան հատվածը, Իրանն արդեն դիտարկում է այլընտրանք, ու այդ այլընտրանքը Բաքու-Թբիլիսի-Սև ծով ուղին է, այսինքն՝ Ադրբեջանի այդ քայլը ցույց տվեց, որ դրանով առաջնայինը ոտնահարվեցին ոչ թե Իրանի, այլ՝ Հայաստանի շահերը: Սա է նաև խնդիրը, որ եթե չենք ստեղծելու այդ ենթակառուցվածքները, այն պետությունները, որոնք շահագրգիռ են Հայաստանով անցնել, կփնտրեն այլընտրանքներ:
– Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ասում է, որ Երասխ-Ջուլֆա-Օրդուբադ-Մեղրի-Հորադիզ երկաթուղու վերականգնումը, եթե հնարավոր լինի Ադրբեջանի նախագահի հետ համաձայնության գալ, 2-3 տարում ավարտին կհասցվի: Իրատեսակա՞ն է այս ժամկետը, ու ի՞նչ կտա այս երկաթուղու գործարկումը Հայաստանին:
– Չեմ կարող վստահաբար ասել, թե այդ ժամկետներում հնարավոր կլինի այդ երկաթուղու կառուցումը, ու թե որքանո՞վ դա կլինի արդյունավետ ու արդարացված: Ասեմ՝ ինչո՞ւ եմ այդ հարցադրումն անում, որովհետև Թուրքիան կառուցում է Կարս-Իգդիր-Նախիջևան երկաթգիծ, և եթե Մեղրիի այդ 40 կիլոմետրանոց հատվածը մենք կառուցում ենք, ու Ադրբեջանը երկաթգծով ճանապարհ է ստանում դեպի Նախիջևան, ապա կա՞ արդյոք որևէ երաշխիք, որ Նախիջևանում արդեն կառուցված թուրքական երկաթգիծը չի ծառայելու Հայաստանը շրջանցելու նպատակին:
Սա շատ լուրջ ռիսկ է, որը մենք պետք է հաշվի առնենք, որովհետև այստեղ խոշոր գումարներ պետք է ներդնենք ու պետք է վստահ լինենք, որ դա հետո իրեն արդարացնելու է: Դրանից իհարկե կօգտվի Իրանը, կարող է օգտվել նաև Վրաստանը, որովհետև այնտեղ այս մասին քննարկում եղել է, բայց որ Ադրբեջանն ու Թուրքիան իրենց այլընտրանքներ են ստեղծում՝ ուղղակի ակնհայտ է:
– Եթե, ինչպես ասում եք, Թուրքիայի ու Ադրբեջանի նպատակն իրական ապաշրջափակումը չէ, այլ գերնպատակը իրենց ցանկացած ուղիների բացումն է, կասեք՝ որո՞նք են այդ ուղիները:
– Իրենց համար ամենակարևորը Զանգեզուրի այդ ճանապարհն է, միջանցք չասենք, որովհետև տեսանք, որ Բրյուսելում էլ, ըստ էության, հայտարարվեց, որ միջանցք չի լինելու, որովհետև երկրների սուվերենությունը պետք է հարգվի: Նրանց առաջնահերթ շահը դա է, բայց որքան քիչ տարածություն կանցնի Հայաստանով, այնքան քիչ վերահսկելի կլինեն իրենք:
– Տարածաշրջանի մյուս երկրները, ձեր տպավորությամբ, պարո՛ն Օրդուխանյան, իսկապե՞ս կողմ են ապաշրջափակման գործընթացին, թե՞ Թուրքիայի և Ադրբեջանի օրինակին են հետևում:
– Կարծում եմ՝ այս գործընթացով իրապես շահագրգիռ են Իրանն ու Վրաստանը, դե, միանշանակորեն, Հայաստանը, ու լավ է, որ Հայաստանն է ըստ էության կապում Իրանին ու Վրաստանին, այսինքն՝ Հայաստանն է տարանցիկ երկիրն այս պարագայում:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
