Krisp ընկերության համահիմնադիր Արտավազդ Մինասյանը լուրջ մտահոգություն է հայտնում դոլարի արժեզրկման հետևանքով տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտում ստեղծված իրավիճակի համար և շեշտում՝ եթե շտապ քայլեր չձեռնարկվեն, վաղը կարող է արդեն ուշ լինել։
Նրա խոսքով՝ 2022-ի հունվարի 1-ից առ այսօր հայկական դրամի աննախադեպ արժևորումը լուրջ հարվածի տակ է դրել ՏՏ ոլորտի արտահանող ընկերություններին և ստարտափներին, քանի որ պայմանագրերի մեծ մասը երկարաժամկետ է և կնքվում է ԱՄՆ դոլարով։
«Մի շարք ընկերություններ գնացել են կրճատումների կամ առհասարակ փակվել են, ընդ որում՝ դրանցից շատերը տարիներով աշխատող կայուն բիզնես են եղել»,- «Մեդիալաբին» ասում է նա։
«Նկարում՝ դեպի ԱՄՆ և Արևմտյան Եվրոպա ՏՏ ծառայություններ և պրոդուկտներ արտահանող հիմնական երկրների ազգային արժույթների այս տարվա դինամիկան է ԱՄՆ դոլարի հանդեպ։ Ինչպես երևում է, բոլորը, բացի ՀՀ դրամից, արժեզրկվել են»,- գրել է Krisp ընկերության համահիմնադիր Արտավազդ Մինասյանը Ֆեյսբուքի իր էջում։
Մինասյանը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ընկերությունները բաժանում է երեք խմբի. առաջին խմբում նշում է այն ընկերությունները, որոնք դրսի մեծ ընկերությունների պատվերներն են կատարում և մրցակցում են, օրինակ՝ Հնդկաստանի, Ուկրանիայի, Արևելյան Եվրոպայի նմանօրինակ ըկերությունների հետ։ Նրա խոսքով՝ փաստացի դրամի 25 տոկոս արժևորման հետևանքով այս ընկերությունների շահութաբերությունը զրոյի է հասել կամ մինուս է գնացել, որոշ ընկերություններ նույնիսկ փակվել են։
«Երկրորդ խմբի ընկերությունները պրոդուկտ պատրաստող և միջազգային շուկաներում ծախող ընկերություններն են, ինչպիսիք են՝ «Պիքսարը», «Կրիսպը»: Նրանք ևս շատ վատ վիճակում են հայտնվել, որովհետև աշխատում են միջազգային ներդրումների հաշվին ու, բնականաբար, աշխատում են բացասական հաշվեկշռով: Դոլարն արժեզրկվել է, և հիմա գումարներ են ստանում գոյատևելու համար, կարելի է ասել՝ 25 տոկոսով կրճատվել են, ու արդյունքում հայտնվել են շատ ծանր կացության մեջ: Այնպիսի իրավիճակ է, որ եթե դու ստարտափ ես, պետք է նորից ներդրումների գնաս, հակառակ դեպքում չես կարող երկար կյանք ունենալ, իսկ քանի որ միջազգային շուկաները, ցավոք, շատ վատ վիճակում են, նոր ներդրումներ ներգրավելը բազմապատիկ ավելի բարդ է, քան անցյալ տարի էս ժամանակ»,- ասում է Krisp ընկերության համահիմնադիրը։
Իսկ երրորդ տիպի ՏՏ ընկերությունները, Մինասյանի խոսքով, որոնք նույնպես տուժել են դոլարի փոխարժեքի նվազումից, միջազգային մասնաճյուղերի ընկերություններ են։
«Խոշոր միջազգային ընկերությունները, բացի տաղանդից, նայում են նաև գումարի օպտիմալացման տեսանկյունից, և Հայաստանն այս առումով մրցակցային չի դառնում, և այս դեպքում ավելի տրամաբանական է լինում Արևելյան Եվրոպայում, Հնդկաստանում ավելացնել իրենց աշխատակազմը»։
Ընդամենը 5 տարվա պատմություն ունեցող «Կրիսպ» ընկերությունը տասնյակ միլիոն դոլարների հասնող մեծ ներդրումներ գրաված ստարտափ է։ Պետական Եկամուտների Կոմիտեի կողմից հրապարակված 2022թ. հունվար-սեպտեմբեր ամիսների 1,000 խոշոր հարկ վճարողների ցանկում «Կրիսպը» զբաղեցնում է 264-րդ տեղը։ ՀՀ պետական բյուջե վճարված հարկերի գումարը կազմել է մոտ 734 միլիոն դրամ։ «Կրիսպն» օգտագործում է արհեստական բանականությունը՝ ավելորդ աղմուկի չեզոքացման նպատակով։
Արտավազդ Մինասյանը ցավով հավելում է, որ եթե վերջին 10-15 տարիներին Հայաստանում ՏՏ ոլորտը մեծ աճ էր գրանցել՝ հասնելով 25 տոկոսի, այժմ ոչ միայն աճը կանգնել է, այլև հետընթաց է գրանցվում։
Մինասյանի խոսքով՝ Հայաստանը ոչ միայն տնտեսական առումով կարող է տուժել տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի առջև ծառացած խնդիրների պատճառով, այլև լինելով ամենաարագ զարգացող ոլորտը, նաև խիստ կապված է ռազմարդյունաբերության ու կրթության ոլորտների հետ և ռազմավարական նշանակություն ունի երկրի համար, ու հետընթացը զգալի է լինելու բոլոր առումներով։
Արտավազդ Մինասյանը նշում է, որ պատկան մարմինները գիտեն խնդրի մասին, Առաջատար տեխնոլոգիաների ձեռնարկությունների միության անդամները, որի վարչության անդամ է Արտավազդ Մինասյանը, բազմաթիվ հանդիպումներ են ունեցել Կենտրոնական բանկի, էկոնոմիկայի, բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարության ներկայացուցիչների հետ։
Այդ հանդիպումների արդյունքում, հաշվի առնելով խնդիրներն ու առաջարկները, ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությունը պետության կողմից ՏՏ ոլորտին աջակցություն տրամադրելու վերաբերյալ նախագիծ է մշակել (ներկայացված է e-draft կայքում)։
Ըստ նախագծի՝ նախատեսվում է ժամանակավոր լուծում տալ խնդրին, 4 ամսվա կտրվածքով հարկային արտոնություններ տրամադրել ՏՏ ոլորտին։
Մինասյանը դրականորեն գնահատելով այդ քայլը, այդուհանդերձ, մտահոգություն է հայտնում, որ գործընթացն առաջ չի շարժվել. թեև նախագիծը ներկայացվել է 1,5 ամիս առաջ, սակայն մինչ օրս կառավարությունում քննարկման չի դրվել և չի հաստատվել, մինչդեռ, նրա խոսքով՝ որքան գործընթացը կասեցված լինի, այնքան դժվար կլինի հետագայում:
«Եթե ֆինանսական այլ գործիքներ չկան, հատկապես փոքր ընկերությունները հայտնվում են կոլապսի առաջ։ Սա հրատապ հարց է ոլորտի համար»,- ընդգծում է Մինասյանը։
Ըստ պաշտոնական տվյալների՝ ՀՀ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության ոլորտում 2020 թ. առաջին կիսամյակում 2019 թ․ նույն ժամանակահատվածի համեմատ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի շրջանառությունը աճել էր 24%-ով` 142 մլն դոլարից հասնելով 176 մլն դոլարի, ոլորտում աշխատողների թիվը աճել էր 13%-ով՝ 14533-ից հասնելով 16442-ի, իսկ ակտիվ կազմակերպությունների թիվը՝ 11%-ով՝ 1007-ից հասնելով 1118-ի:
2022 թ․ սկզբից դրամ-դոլար փոխարժեքի տատանումով պայմանավորված՝ Հայաստանի ՏՏ ընկերությունները կոլապսի առաջ են կանգնել, մյուս կողմից՝ պարադոքսալ կերպով ոլորտում 32 տոկոս աճ է գրանցվել։
Այս հանգամանքը տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանը բացատրում է Հայաստանում ստեղծված ռուսական ընկերություններով։ Նրա խոսքով՝ այս տարի մոտ 5000 ռուսական ընկերություն է ստեղծվել, և նրանք Հայաստանից են կատարում իրենց գործարքները և պատվերները։
«Եվ ստացվել է պարադոքս. տեղական տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ընկերությունները դժգոհում են, որ իրենց գումարները կտրուկ նվազել են՝ 25 տոկոսով, իրենք ստիպված են կամ աշխատողներին կրճատել, կամ աշխատավարձերը իջեցնել, կամ փակվել, դրան զուգահեռ մենք ունենք աճ՝ ի հաշիվ ռուսական ընկերությունների»։
Տնտեսագետն ընդգծում է, որ եթե այս հանգամանքը հաշվի չառնվի, և Կառավարությունը հիմնվի տնտեսական աճի թվերի վրա, գործուն աջակցություն չտրամադրի տեղական տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտին, ապա հետագայում, երբ ռուսաստանյան ընկերությունները Հայաստանից հեռանան, ավելի մեծ խնդիր կստեղծվի ինչպես տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի, այնպես էլ պետության համար։
«Մեր տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի հատկապես փոքր ու միջին ընկերությունները կսնանկանան և շուկայից դուրս կգան, քանի որ այս փոխարժեքի պայմաներում չեն կարող գործունություն ծավալել։ Եթե խնդիրը հիմա անտեսենք, հետագայում ավելի մեծ խնդիրների կբախվենք»,- հավելում է Պարսյանը։
Սակայն միայն տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը չէ, որ տուժել է դրամ-դոլար փոխարժեքի տատանման պատճառով, արտահանող այլ ընկերություններ նույնպես, ինչպիսիք են գինեգործության, սննդի արդյունաբերության և այլն, մեծ վնաս են կրել։
«Հայաստանի տնտեսությունը հիմա հոլանդական հիվանդությամբ է տառապում, դա հայտնի տնտեսագիտական հիվանդություններից է, երբ ի հաշիվ մի ճյուղի՝ մեծ գումար է գալիս տնտեսություն, դոլար է գալիս, որը մեծ վնաս է հասցնում մյուս ճյուղերին։ Հիմա մի իրավիճակ ունենք, երբ կտրուկ աճել են հանքարդյունաբերությունից եկող եկամուտները, բանկային համակարգից եկող եկամուտները, մեծածածախ առևտուրը և այլն, բայց դա մեծ վնաս է հասցնում տնտեսության մյուս ճյուղերին, որոնցից են՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտը, սննդի արդյունաբերությունը և այլն»։
Տնտեսագետի խոսքով՝ պետության կողմից խնդրին պետք է համալիր մոտեցում ցուցաբերվի և աջակցություն տրամադրվի բոլոր տուժած ոլորտներին։
«Արդար չի լինի հարկային արտոնություններ ունեցող ՏՏ ոլորտին նորից արտոնություններ տրամադրել, իսկ այն ոլորտները, որոնք այսօր տուժում են, ուղղակի անտեսենք»,- ասում է Պարսյանը։
Նշենք, որ «Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ոլորտի պետական աջակցության մասին» ՀՀ օրենքը հնարավորութուն է ընձեռում նորաստեղծ կազմակերպություններին վճարել ընդամենը 10% եկամտահարկ և ազատվել շահութահարկից։
Օրենքի ընդունումից մինչ օրս՝ 2015-2022 թթ. սեպտեմբերի 26-ի տվյալներով, ՏՏ ընկերություններին տրամադրվող հարկային արտոնությունից արդեն օգտվել է 2049 կազմակերպություն։
Տնտեսագետ Պարսյանը խնդրի լուծումը տեսնում է փոխարժեքի կայունացումն ապահովելու կամ արտահանող ընկերություններին Կառավարության կողմից որոշակի սուբսիդավորում տրամադրելու մեջ:
«Ամենահիմնական քայլը պետք է լինի փոխարժեքի վերականգնումը, Կառավարությունը և Կենտրոնական բանկը պետք է միջամտեն շուկային։ 2020-ին, երբ դրամն արժեզրկվում էր, Կենտրոնական բանկը 15 օրում 122 մլն դոլար ներարկեց տնտեսության մեջ, որ կարողանա փոխարժեքը վերականգնել, հիմա, կարծում եմ՝ Կենտրոնական բանկը պետք է ճիշտ հակառակ մոտեցումն անի, հնարավորինս բարձրացնի դոլարի փոխարժեքը։
Կամ կառավարությունը պետք է որոշակի սուբսիդավորում տրամադրի արտահանողներին։ Հիմա մեր արտահանումը մեծ խնդրի առաջ է կանգնած. պաշտոնական տվյալներով մեր արտահանումը 62-63%-ով աճել է, բայց դրա մեծ մասը վերաարտահանում է, այսինքն՝ մի շարք ապրանքներ ներմուծում են Հայաստան, արտահանում Ռուսաստան: Դա խաբկանք է, մեզ թվում է՝ ոչինչ չկա, արտահանումը նորմալ է, բայց բավական լուրջ խնդիր կա, տեղեկատվական տեխնոլոգիաներից սկսած մինչև մնացած արտադրություններ»,- ասում է տնտեսագետը։
Արփինե Արզումանյան
MediaLab.am
