«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է կրթության փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, ամեն տարի դպրոցի վերջին զանգի օրերին ակտիվանում է դպրոցներում կատարվող դրամահավաքների թեման։ Ինչո՞ւ մինչև հիմա չի հաջողվել խուսափել այդ երևույթից, ի՞նչ է պետք անել դրա համար։
– Մենք անընդհատ սևեռվում ենք այս կարգի խնդիրների վրա, բայց ես չեմ կարծում, թե դա մեր կրթության ամենակարևոր խնդիրն է, ես դա համարում եմ խնդիրների հետևանք է, քանի որ չկա համակարգ, չկա կանոնակարգում, ու ամեն բան թողնված է մարդկանց հայեցողությանը, իսկ տարբեր մարդիկ տարբեր կերպ են մտածում։
Ծնողները մտածում են, որ երեխայի համար պետք է նորմալ միջոցառում կազմակերպել, իսկ դա, բնականաբար, ծախս է ենթադրում: Այս ամենը նորմալ մարդկային տրամաբանություն է, բայց քանի որ չկա համակարգ, այդ իսկ պատճառով որոշ տեղերում այդ թվերը ուռճացվում են, ինչ-որ շատ մեծ գումարներ լինեն, ինչ-որ տեղերում լինեն չափի մեջ, լինեն նաև դեպքեր, որ ընդհանրապես նման երևույթներ չլինեն։ Այս ամենը գալիս է համակարգի բացակայությունից։
Այն, որ դպրոցներում դրամահավաքներ կան, կոռուպցիոն երևույթներ կան, այն բանի հետևանքն է, որ համակարգ չունենք։ Եթե քո համակարգը նորմալ չէ, իրավունք չունես այդ վատ համակարգի հետևանքների դեմ պայքարելու, պետք է համակարգն այնպես կառուցես, որ այդ հետևանքներն ինքնըստինքյան վերանան։ Եթե 50 տարի էլ շարունակենք տարածել շրջաբերականներ, որ դպրոցներում դրամահավաքն արգելվում է, կամ 100 տարի բողոքենք դրամահավաք անողներից, միևնույն է՝ խնդիրը չի լուծվի, որովհետև մենք սխալ խնդիր ենք փորձում լուծել, դա հետևանք է, պատճառները պետք է վերացնել, իսկ պատճառը ես ասացի։
Մենք պետք է կարողանանք ունենալ համակարգ, որտեղ ավելի արժանապատիվ հարաբերություններ կլինեն։ Բայց մենք նաև չպետք է անտեսենք, որ սա հայ ժողովրդի մշակույթի մաս է, հանրային այդ ջերմությունը կարևորվում է, ու շատ դեպքերում դրանից է գալիս այս ամենը։
– Բայց եթե ձեր ասած համակարգը նորմալ լինի, գոնե հնարավոր կլինի՞ հստակ, այսպես ասած կանոններ սահմանել բոլորի համար, որ ծայրահեղ երևույթներ չլինեն։
– Այո՛։ Տեսեք՝ կան ծնողներ, որոնց համար 100 հազար դրամը փող չէ, բայց կան ծնողներ, որոնց մեկ ամսվա աշխատավարձն է դա, այստեղից է գալիս խնդիրը։ Այս հարաբերությունների խնդիրը կա, մեր պետությունը շատ հարցերում հետ է քաշվել ու դպրոց-ծնող հարաբերությունները մատնել ինքնահոսի, ու դրա մեջ ցանկացած ծայրահեղ երևույթ կարող է լինել։
Եթե ավելի չափի մեջ ու ողջամիտ բաներ արվեն՝ հաշվի առնելով, որ ոչ բոլոր ծնողներն են հարուստ, հարուստ ընտանիքներն այդ իմաստով խնդիր են, որովհետև նրանց թվում է, որ եթե իրենք փող ունեն՝ մյուսներն էլ ունեն։ Ծնողների խմբում գրում են մի կլորիկ գումար, իսկ չունևոր ծնողն էլ իրեն վատ է զգում, բայց, դե, ստիպված տալիս է այդ գումարը, այս հոգեբանական խնդիրները, ցավոք, ունենք։
– ԿԳՄՍ նախարարությունն էլ ասում է, որ ահազանգեր են ստանում դրամահավաքի դեպքերի վերաբերյալ, բայց, ըստ էության, մենք արդյունքը չենք տեսնում, այսինքն՝ դրամահավաքը շարունակվում է։ Ձեր ասած համակարգը, որը պետք է փոխվի, նախարարությո՞ւնը պետք է փոխի, թե՞ յուրաքանչյուր դպրոց ինքը իր ներսում սահմանի որոշակի կանոններ։ Ինչպե՞ս եք լուծումը պատկերացնում, պարո՛ն Խաչատրյան։
– Ե՛վ, և՛, ու նաև մեր մշակույթը պետք է փոխվի, նյութականի դերը պետք է նվազեցնենք։ Դպրոցներն էլ պետք է փորձեն կառուցել այնպիսի հարաբերություններ, որ ծնողից կախվածություն չունենան: Իհարկե, ամենամեծ դերաատարումն ունի պետությունը, որը պետք է ուսուցչի համար այնպիսի աշխատավարձ ապահովի, որ նրանց համար այդ գումարներն էական չլինեն, ու այդ հարաբերություններն ավելի կանոնակարգի։ Գուցե դպրոցի բյուջեում փող դրվի, որ ամեն դպրոց ստանա իքս քանակությամբ գումար այդ ավարտական արարողությունը կազմակերպելու համար, այս կերպ կարելի է կարգավորել։
Հիմա ասում են՝ փող կա բյուջեում, դե թող ամեն դասարանի համար ինչ-որ գումար հատկացվի ավարտական միջոցառման կազմակերպման համար։ Իհարկե, դա ամբողջությամբ հարցը չի լուծի, բայց գոնե ծնողների վրա քիչ բեռ կմնա։ Մեր կրթության մեջ միակ բանը, որով միջազգային չափանիշներին հասնում ենք, ավարտական միջոցառումներն են և՛ դպրոցներում, և՛ բուհերում։
– Եթե, օրինակ՝ օրենսդրական ինչ-որ կարգավորում ընդունվի, հնարավոր կլինի՞ իսպառ ձերբազատվել այս երևույթից, թե՞ ոչ։
– Ինչ-որ ձևերով կմնա, որովհետև ես ասացի՝ դա մեր մշակույթի մեջ է, բայց ես կուզեի, որ դա համակարգային չլիներ, օրինակ՝ եթե ես ուզում եմ իմ երեխայի որևէ ուսուցչի, մանավանդ ավարտելուց հետո, շնորհակալություն հայտնել, ես իմ նախաձեռնությամբ անեմ, այլ ոչ թե բոլորին հավաքեմ: Դա նորմալ է ու մարդկային:
Խնդիրն այդքան մեծ գումար հավաքելն է, այդ ճոխությունը, մանավանդ այս պատերազմը ցույց տվեց, որ այդ անիմաստ ճոխությունները մեր երկիրն ու կրթական համակարգը չեն ուժեղացնում: Մենք պետք է դառնանք մի պետություն, որն ավելի չափավորությամբ կկարողանա զարգացնել բոլոր ոլորտները։
– Պարո՛ն Խաչատրյան, ավարտական միջոցառման հետ կապված այդ ճոխությունները, գումար հավաքելը և այլն ոմանք ցուցամոլությունից զատ համարում են նաև հանցագործություն։ Դուք հանցագործության տարր տեսնո՞ւմ եք։
– Պետք է իրավաբան լինեմ, որ կարողանամ այդ սահմանն ասել, քանի որ իրավաբան չեմ, չգիտեմ՝ այս հարցում այդ սահմանը ո՛րն է, որը հատելուց հետո կարող ենք հանցագործության մասին խոսել, չեմ կարող ասել։
Չէի ասի՝ դա հանցագործություն է, բայց մեզ մոտ կա հետևյալը, որ երբ ինչ-որ մեկը ոչ ռացիոնալ, ոչ խելամիտ բան է առաջարկում, մարդկանց մեծ մասը լռում է, դա կոչվում է նաև լռության պարույր։ Երբ մեկն ասում է՝ եկեք 40 հազար դրամ հավաքենք, այդ սենյակում նստածների մեջ լինում են մարդիկ, որ ասում են՝ բայց ինչո՞ւ այդքան: Բայց դա նրանք ասում են ոչ բարձրաձայն, իսկ մեզ պետք է, որ այդ մարդիկ դա բարձրաձայն ասեն, որովհետև ցանկացած ոչ ողջամիտ կամ չափազանցող միտք պետք է անպայման որոշակի ընդդիմախոսության, կասկածի արժանանա։
Մեզանում դա չկա, փոխարենը կան այդ մրցակցությունը, ցուցամոլությունը։ Նորից եմ ասում, այս հարցը, սակայն, չպետք է շատ շահարկենք, որովհետև այս թեման հաճախ է խիտ գույներով ներկայացվում, ու դրա հետևանքով ուսուցիչների հեղինակությունը կտրուկ նվազում է։ Ուսուցիչներին հարվածի տակ ենք դնում, իսկ հետևանքը լինում է այն, որ մարդիկ չեն ուզում ուսուցիչ դառնալ, որովհետև հանրային քննադատությունը այս առումով հաճախ չափազանց է, մենք էլ ուռճացնող ազգ ենք, ու այսպիսով մի ողջ համակարգ է վարկաբեկվում։
Պետք է խնդիրն ուսումնասիրել, հասկանալ, տպավորություն ունեմ, որ նախարարությունը համարում է, որ եթե ինքն ամեն տարի շրջաբերականը տարածեց, որ դրամահավաքն արգելվում է, դրանով իր գործն ավարտվում է: Ո՛չ, դա հարցի լուծում չէ, նախարարությունը չպետք է լինի շրջաբերական տարածող մարմին, պետք է համակարգում փոփոխություն մտցնելու մասին մտածի, որ այդ երևույթը կանխարգելի։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
