«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Իրազեկ և պաշտպանված սպառող» ՀԿ նախագահ Բաբկեն Պիպոյանը
– Պարո՛ն Պիպոյան, փաստ է, որ մարդկային ցանկացած հոսքի ժամանակ Հայաստանում վարձով տրվող բնակարանների, տների գները անվերահսկելի են դառնում: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս պրակտիկան, ու այս հարցում պետությունն ի՞նչ անելիք ունի:
– Բարոյական հարթությունից գամ, հետո գնամ պետության անելիքներին: Ինչ-որ հարցեր կան, որոնք երբ դիտարկում ես բարոյական հարթության մեջ, վերջը լավ չի լինում, որովհետև մինչև այդ հարթությունը գալը կան տրամաբանություն և կյանքի այլ կանոններ, այդ թվում և՝ տնտեսության մեջ: Կա առաջարկի ու պահանջարկի կանոն, երբ առաջարկն ավելի քիչ է, քան պահանջարկը, բնականաբար, սա բերում է գնաճի:
Որքանո՞վ է սա բարոյական. այս հարթության մեջ, երբ դիտարկում ենք, հենց էմոցիան՝ մարդասիրությունը, հանում ենք, հասկանում ենք, որ անգամ այդ հարթության մեջ դա չի կարելի դիտարկել, որովհետև մարդը հասկանում է, որ այդ բնակարանն այսօր արդեն փաստացի շուկայական գներով դարձել է 400 հազար դրամ:
Հիմա այդ մարդուն ասում ես. չէ՞ որ երեկ 150 հազար դրամ էր, ասում է՝ արի տեսնենք այս երկրում ո՞վ է 700 հազար դրամ աշխատավարձ ստանում, արի դրանից 200 հազարը բարեգործություն անենք: Արդյոք լա՞վ է, որ բարեգործություն անենք, շատ լավ է, բայց արդյոք առաջարկ-պահանջարկի բնական ճանապարհո՞վ պետք է լիներ գնաճը: Ինքը չի համարում, որ բնակարանը թանկ է տալիս, ինքը դիտարկում է, որ դա արդեն այդքան արժի:
Պետությունն այս դեպքերի համար պետք է ունենա ոչ թե արձագանքման մեխանիզմ, այլ՝ մշտական հայեցակարգեր, մշտական ռազմավարություններ ու մեթոդներ: Անգամ ներկայիս նախաձեռնություններով պետությունը ոչ թե գնաճը զսպող գործիքակազմ է կիրառում, այլ հակառակը՝ գնաճը ավելացնող գործիքակազմ է կիրառում, ավելին ասեմ՝ պետությունն ընդամենը փայ է մտնում այս գնաճի մեջ:
Պետությունը ոչ թե սահմանում է վարձակալության գներ, հիմա շատերը կարող են ասել, բայց պետությունը ինչպե՛ս կարող է վարձակալության գներ սահմանել, դա կունենա կտրուկ ազդեցություն, շուկայական տնտեսության մեջ դա չի կարող լինել:
Միանգամից ասեմ, որ բոլոր նրանք, ովքեր նման բան են ասում, այս ոլորտի կարգավորումներից պարզապես քիչ գաղափար ունեն, որովհետև միջազգային պրակտիկայում ընդունված է, մասնավորապես, որ թե՛ վարձակալության, թե՛ վաճառքի արժեքները սահմանվում են՝ ելնելով ինչ-որ բանից, այսինքն՝ գոտիավորման այս հատվածում հողի շուկայական արժեքը չի կարող գերազանցել կադաստրայինի այսքանապատիկը:
Պետությունը հենց հասկանում է, որ շատ բան է փոխվում, փոփոխություն է կատարում նաև կադաստրայինում, այսինքն՝ ֆորսմաժորային իրավիճակում դու ունենում ես ոչ թե կտրուկ, այլ չնչին տատանում, որովհետև, պայմանական գիտենք, որ այդ հողի արժեքը 20 դոլար է, հետևաբար դրա արժեքը չի կարող լինել, պայմանական 2000 դոլարը գերազանցող, ու, հետևաբար, անշարժ գույքի վարձակալության արժեքը չի կարող լինի 2000-ը գերազանցող:
Պայմանական թվեր եմ ես ասում, դրանք, իհարկե, բանաձևվող և ալգորիթմով ու միջազգային ստանդարտներով են: Այս դեպքում, երբ գիտենք, որ տարածքի առավելագույն արժեքը սահմանված է 2000 դոլար, եթե մարդը մինչ այդ տված է եղել 1700 դոլարով, ինքն այդ 300 դոլարի համար կմտածի՝ այդ պահին մեկին հանի՞ իր տնից, թե՞ չէ:
Միջազգային պրակտիկան կարգավորման մեխանիզմներ ունի, կարող են վերցնել նայել, օրինակ՝ Արաբական Էմիրությունների փորձը, իսկ այն, որ մենք արդեն հոգնել ենք պետության տեղը գործ անելուց, պետության տեղը կարդանք: Հանուն արդարության ասեմ. ի դեպ, երբ ասում եմ՝ պետություն, պետության տեղը մեծ սիրով կանենք, բայց երբ պետությունը ներկայացնում է չինովնիկ, որ հազիվ տառերն է կարդալ իմանում, խնդիրն այստեղ է: Մենք չենք ուզում կարդալ տառերը հազիվ կարդալ կարողացողի փոխարեն, իսկ մեր հասարակությունն այսօր լծվել է պետության գործն անելուն:
– Որ ասում եք՝ պետությունը ոչ միայն չի վերահսկում ոլորտը, այլ նաև փայ է մտնում, այդ փայ մտնելն ինչպե՞ս է դրսևորվում:
– Ընդամենը նայեք այն նախագծերը, որոնք բերվում են ոլորտը կարգավորելու համար, ու ընդամենն ի՛նչ է ասվում: Ասվում է, որ այդ եկամտային հարկը չվճարողներին կտուգանեն վարձակալության գումարից, այսինքն՝ այսօր վարձակալության արժեքը 1000 դոլար է, երբ ասում ես՝ պետք է հարկ վճարես, դեռ հարց է առաջանում, ինքը այդ 1000-ը 1100 է՞ դարձնելու, թե՞ 1000-ից է տանելու այդ հարկը վճարի:
Իսկ այն, որ դու հարկում ես, վարձակալողի համար հո գինը չի իջնում, նա այսպես թե այնպես այդ 1000-ը տալիս է: Երբ դու ասում ես՝ ով վարձով տվեց, պետք է 100 դոլար հարկ վճարի, այդ վարձակալողն այդ 100 դոլարը, միևնույն է, վճարում է, չէ՞, այդ 1000-ի մեջ: Լավագույն դեպքում ինքը կշարունակի էլի 1000 դոլար վճարել, իսկ վատագույն դեպքում վարձով տվողը կգա, կասի՝ պիտի վճարես 1100, որ ես տանեմ 100-ը վճարեմ, տակը մաքուր մնա 1000 դոլար:
Հենց այսպես պետությունը փայ է մտնում, ու իրականում կողմերից ոչ մեկի համար ոչ մի հոգս չի թեթևացնում ու ավելին՝ ոլորտային ոչ մի խնդիր չի լուծում, ու հենց հոսք է լինում, գները բարձրանում են:
Ռուս-ուկրաինական պատերազմի ժամանակ էլ, երբ հոսքը շատացավ, մենք ականատես եղանք նույն իրավիճակին: Անգամ դա մեզ համար դառը փորձ չեղավ՝ հասկանալու համար, թե ի՛նչ խնդիրների կարող ենք բախվել: Էլ չեմ էլ ասում, որ մինչ այդ էլ ունեինք այդ փորձը, որովհետև 44-օրյա պատերազմից հետո մեծ թվով արցախահայեր էլի հետ եկան Հայաստան, այսինքն՝ առաջին ալիքը դեռ այդ ժամանակ եղավ, փոքր, բայց եղավ, երկրորդ մեծ ալիքը եղավ ռուս-ուկրաինական պատերազմի ժամանակ, իսկ երրորդը, բնականաբար, հիմա է ու շատ ավելի մեծ:
– Պետության կողմից տրվող 100-հազարական դրամները, ֆինանսական այլ օգնությունը այս թանկությունների համատեքստում որքանո՞վ են այդ մարդկանց սոցիալական կարիքները մեղմելու, պարո՛ն Պիպոյան:
– Հարցադրումը լավն է, բայց, կարծում եմ, այն պետք է մի քիչ փոխեմ, հիմա մեկնաբանեմ, թե ինչո՛ւ: Մարդը, որն այսօր ճանապարհ է անցնում ուտելիք վերցնելու կամ մի փոքրիկ օգնություն ստանալու, մարդը, որը թողել է տունուտեղ, իրեն ինչ էլ տաս, այդ պահին գոհ է լինելու: Մյուս կողմից՝ ինչքան էլ տաս, քիչ է լինելու, որովհետև մարդն իր ողջ ունեցվածքն է թողել, եկել Հայաստան, իսկ այստեղ ոչինչ չունի:
Հիմա ձևակերպումը պետք է տանք հետևյալ կերպ՝ արդյոք պետությունն անո՞ւմ է իր հնարավորությունների առավելագույնը ու արդյոք պե՞տք է անի հնարավորությունների առավելագույնը: Ես կարող եմ թվերով հիմնավորել, որ պետությունը չի անում իր հնարավորությունների առավելագույնը, ու դա բարոյական չէ, որովհետև բարոյականությունը ենթադրում էր, որ պետք է անի հնարավոր առավելագույնը:
Ի վերջո, գործ ունենք հայերի հետ, գործ ունենք այն Արցախի հետ, որը Հայաստանի իշխանությունները աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից զոհաբերեցին Հայաստանի համար գաղափարախոսության կարգախոսի ներքո: Սա ես չեմ ասում, իրենք են ասում, որ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի համար ստիպված են եղել գնալ դրան: Եթե սա իրենք են ասում, ուրեմն սա ենթադրում է, որ իրենք պետք է առավելագույնն անեն:
Հիմա եկեք հասկանանք, թե այդ առավելագույնը ո՛րն է. պարզապես վերցրեք օգնության չափերը, որոնք ստացվել են դրսից, պարզապես նայեք այն թվերը, որոնք հայտարարում է Կառավարությունը, որ ամեն տարի ուղարկում էր Արցախին, այս թվերի հանրագումարը բաշխեք մարդկանց վրա, ու կտեսնեք, թե ինչքան կապ չունի տրվող գումարն այդ գումարի հետ:
Ավելին ձեզ ասեմ. դեռ ժամանակը չէ, բայց, կարծում եմ, մի քանի ամիս հետո շատ ավելի օբյեկտիվ, եթե որոշվի հանրային կամ, ինչու չէ, նաև քաղաքական ռեսուրսներով ուսումնասիրություններ անել, դեռ պետք է որոշվի, թե այս ընթացքում ի՛նչ ծախս-արդյունավետություն է եղել, մասնավորապես, այն կեցության վայրերի հետ կապված, որոնք առաջարկվել են արցախահայերին:
Ես կարող եմ մի բան ասել. պարզապես նայեք սոցիալական մեդիան, ձեր կողքերն ու կտեսնեք, թե ի՛նչ մեծ ծավալի կամավորական աշխատանք է կատարվում հասարակության կողմից, ու պարզապես ինքներդ ձեզ ու նրանց հարց տվեք. ինչո՛ւ կառավարությունը չի անում իր հասանելիքը, որ դա ստիպված անում է հասարակությունը, որովհետև ինձ մոտ տպավորություն է, որ ոչ թե Հայաստանի Հանրապետություն ենք, այլ կամավորական հանրապետություն:
– Իշխանության ներկայացուցիչներն ասում են, թե ամեն ինչ անում են ու տեր են կանգնում Հայաստանի քաղաքացիներին:
– Ա՛յ մեր խնդիրն այն է, որ մենք հայտարարությունից այն կողմ չենք գնում, որովհետև, ասացի, ընդամենը շատ պարզ մաթեմատիկական գործիք կա, որը կարելի է կիրառել ու հասկանալ, թե ի՛նչ է անում պետությունը:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
