«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանը
– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, փետրվարի 19-ը՝ ամենայն հայոց բանաստեղծ Հովհաննես Թումանյանի ծննդյան օրը, Գիրք նվիրելու օրն է, ու դուք մի հետաքրքիր մտահոգություն եք արտահայտել, թե գրքի հետ կապված բոլոր միջոցառումները նախատեսվում են այդ օրերին անցկացնել, որ գրքի մասին հիշում են միայն այդ օրը: Ինչո՞ւ է այդպես, ինչո՞վ եք դա բացատրում:
– Խորքից գամ. ես դպրոցն ավարտել եմ շատ շուտ, գնալով կրթության որակը վատացավ, ու դիպլոմն ու ատեստատը դարձել են շինծու բաներ ու շատ հեռու են իրականությունից: Եթե հիպոթետիկ պատկերացենք, թե կա հայի դիպլոմ, ապա դրա մեջ հավանաբար գրված են Նարեկացի, Քուչակ, Սարյան, Կոմիտաս, Չարենց, Արամ Խաչատրյան և այլք, բայց մենք ի՞նչ կապ ունենք նրանց հետ, ինչու մենք նրանց կրո՞ղն ենք, այդ մարդկանց թողած արժեքների կրո՞ղն ենք:
Մենք մտել ենք մի մութ փուլ, որտեղ մեզ պետք է ֆուտլյարը, բայց ոչ բովանդակությունը: Մենք մեր ֆուտլյարի մեջ մոռացել ենք մեր բովանդակությունը, մենք սովորում ենք մեր դիպլոմն ինչ-որ տեղ տանելու, ցույց տալու համար, մենք չենք սովորում մեզ համար:
Սերժ Սարգսյանի իշխանության օրոք պատգամավորներն ունեին առնվազն երեք կարևոր հատկանիշ, ու ես սա լավի իմաստով եմ ասում. նրանք կարողանում էին հարց լուծել, կարողանում էին փող աշխատել ու կապեր ստեղծել ու դրա շնորհիվ էլ հայտնվել էին պառլամենտում: Արդյոք մեր դպրոցը այդ ամենը մեզ սովորեցնո՞ւմ է. ո՛չ, սովորեցնում է չգիտեմ ինչ, բայց ոչ ապրել:
Ինձ հարցնում են՝ ե՞րբ ես քեզ լավ զգացել գրքերի բնագավառում, ասում եմ՝ Սերժ Սարգսյանի ժամանակ, որովհետև Սերժ Սարգսյանի իշխանությունը գիտեր, որ չգիտեր, այսօրվա իշխանությունը չգիտի, որ չգիտի, ու մեր խնդիրն այստեղ է, որ մենք չգիտենք, որ չգիտենք, իսկ իմանալ, որ չգիտես, պետք է մի քիչ շատ բան իմանաս, որ գոնե իմանաս, որ չգիտես: Ու այս ասածներիս համագումարը վառ արտահայտում է ստացել, որ մենք գիրքը հիշում ենք ինչ-որ մեկի համար:
Շատ ուսուցիչներ ինձ պատմում են, որ երեխաներն իրար գիրք են նվիրում, որտեղ երևում է, որ նախորդ տարի այդ նույն գիրքը նվիրել են այդ երեխային, գիրը ջնջել է, որ նորից նվիրի, այսինքն՝ դա կարդալու համար չէր, դա մի տարի մնացել է իրենց տանը, որ հաջորդ տարի նվիրի ուրիշի: Համոզված եմ, որ եթե տարեվերջին մտնենք դպրոցներ՝ կտեսնենք լիքը նոր դասագրքեր, որովհետև դասագիրքը չեն բացում: Հույսները նրա վրա է, որ համացանցը կարող է բան փոխել, գիրքն այլևս պետք չէ.
Կան համաշխարհային հետազոտություններ, որ այդ ռիլսերից օգտվելը բերում է ուղեղի կարողությունների այսքան տոկոս անկման, ո՞ր ծնողն է իր բալիկի հետ այդ մասին խոսում կամ այնպես խոսում, որ չափավոր օգտվի: Հայաստանում լիքը մարդ կա, որ ասում ես՝ բա գրադարա՞ն, ասում է՝ իմ գրադարանն իմ հեռախոսում է, ընդ որում՝ խոսում է հայերեն գրքի մասին, երբ հայերեն էլեկտրոնային գիրք չկա, ես խոսում եմ ակտուալ գրքերի մասին:
Այս ամենը գալիս է նրանից, որ գիրքը՝ որպես ժառանգական մշակույթ, մերը չէ, դա մեր ծնողների, ծնողների ծնողների, այն կանանց, որոնք Մշո ճառընտիրը երկու կես արեցին ու հետո բերեցին հասցրեցին Մատենադարան, նրանցն է: Մեզ ժառանգաբար հասել է, որ գիրքը սրբություն է, բայց դա գրքի ամենամեծ անեծքն է, որովհետև սրբին կախում են պատից, դնում սպասքապահարանի մեջ ու հեռվից նայում: Գիրքը կնոջ նման է, ուզում է իրեն գրկեն, սիրեն, թերթեն, շոյեն, հոտ քաշեն:
– Երբվանի՞ց ձևապաշտությունը գերիշխող դարձավ մեզանում:
– Ես դա չգիտեմ, բայց գնալով դա մեծ տարածում է գտնում, մենք ֆուտլյարին ավելի մեծ կարևորություն ենք տալիս, քան բովանդակությանը: Սա գալիս է դաստիարակությունից, իսկ երեխան դաստիարակվում է տանը, բակում, մանկապարտեզում, դպրոցում: Համաշխարհային բանկն ունի «կրթական աղքատություն» տերմին, որ տասը տարեկան երեխան իր հասակի համար տեքստը կա՛մ չի կարողանում կարդալ, կա՛մ կարդացածը չի հասկանում, այդ ժամանակ կոչվում է կրթական աղքատ:
Հիմա «կրթական աղքատությամբ» այս տարածաշրջանում մենք ամենա-ամենաաղքատն ենք, մենք շատ-շատ անգամներ զիջում ենք Վրաստանին, Ադրբեջանին, Թուրքիային, Իրանին, էլ չեմ ասում Ռուսաստանին, էլ չեմ ասում շատ ավելի զարգացած երկրների, որովհետև մեզ համար կարևորը ֆուտլյարն է՝ ատեստատը, դիպլոմը ու ոչ թե բովանդակությունը:
Այս ամենը սխալ դաստիարակության հետևանք է, մանուկ ժամանակ երեխաների համար բերված սխալ օրինակների, սեփական վարքով երեխայի համար վատ օրինակ լինելու, որ երեխան տեսնում է՝ կարելի է չափազանցել, ստել, հորինել և այլն:
Այն, որ այսօր Հայաստանի քաղաքացին պահանջատեր չէ, նրանից է, որ պետության ու քաղաքացու միջև կապը միջնորդավորված է, օրինակը, որ հարկը պետությանը վճարում է գործատուն, այսինքն՝ քաղաքացին ուղիղ չի վճարում դա: Չի կարելի, որ քաղաքացու ու պետության միջև միջնորդ լինի:
– Եղած իրավիճակը շտկելու քայլեր արվո՞ւմ են, պարո՛ն Մարտիրոսյան:
– Որևէ տեղ որևէ բան ես չեմ նկատում, նկատում եմ հակառակը, որ անգամ հանրությունը շատ հավեսով մի օր հիշում է կանանց՝ Մարտի 8-ին, երեխաներին հիշում է Հունիսի 1-ին, դասագրքերի մասին հիշում են սեպտեմբերի 1-ից մի օր առաջ, գրքի մասին էլ՝ Գիրք նվիրելու օրը միայն: Համոզված եմ, որ փետրվարի 19-ին ամբողջ եթերը լինելու է՝ գիրք, գիրք, գիրք, ու հանրությունը շատ մեծ բավարարվածությամբ շարունակելու է գիրքն անտեսել, որովհետև հեռուստատեսությամբ ցույց տվեցին, որ Հայաստանը գրքասեր է: Կա արված հետազոտություն, ոչ պրոֆեսիոնալ, ըստ որի տարվա մեջ մոտավորապես առավելագույնը 2 տոկոսի չափով մարդ է մտնում գրախանութ որ գիրք գնի, այսինքն՝ Հայաստանն այդ ծանր վիճակում է գտնվում:
– Ստացվում է, որ իրականությանն այնքա՞ն էլ չի համապատասխանում այն, որ վերջին տարիներին Հայաստանում գիրք կարդացողների թիվն ավելացել է:
– Գիրք գնում է կարդացողը և այն մարդը, որը պետք է նվիրի, իսկ «նվեր» բառի մեջ շատ հետաքրքիր հասկացություն կա, մարդն այդ նվերի մեջ իր կերպարն է դնում, այսինքն՝ նվերի միջոցով դու քեզ ես ներկայացնում:
Հայաստանում էլի մի սարսափելի ցուցանիշ կա. Հայաստանի գրքերի 95 տոկոսը, այդ թվում՝ մեր, կոշտ կազմով է, ու մենք ունենք փորձ, որ նույն գիրքը հրատարակել ենք և՛ կոշտ կազմով, և՛ փափուկ, վաճառվել է կոշտ կազմովը, իսկ փափուկ կազմովն էապես էժան է: Սա ինչ է նշանակում, որ մարդիկ հիմնականում գնում են գիրք նվիրելու համար, այլ ոչ թե կարդալու, օրինակ՝ Վրաստանում գրքերի 90 տոկոսը փափուկ կազմով է, Թուրքիայում, Իրանում, որովհետև նրանք գնում են կարդալու համար:
Մեր ամենամեծ արատը ստախոսությունն է, մենք խաբում ենք մեզ, այն ուսուցիչը, դասախոսը, որ բարձր գնահատական են նշանակում, որ ուսանողը մնա ու շարունակի ուսման վարձը վճարել, աղետ են սարքում ապագայի համար ու խաբում բոլորին: Մենք խաբում ենք մեզ, ու մեր խնդիրն այստեղ է:
– Վարչապետի կինը այս տարին հայտարարել է կրթվելու տարի, այս նախաձեռնությունը որքանո՞վ կարող է շտկել իրավիճակը:
– Ողջունում եմ ու պատրաստ եմ աջակցելու, համոզված եմ, որ իմ մրցակիցները ևս պատրաստ են ինչ-որ ձևով աջակցելու, և եթե հաջողվի ինչ-որ ձևի շարժում սարքել՝ շատ լավ կլինի, բայց ես ունեմ մի հարց, իսկ հաջո՞րդ տարին: Ես կուզեի, որ լինեին կրթական տարիներ:
– Իսկ բովանդակային առումով ձեզ համար հասկանալի՞ է, թե այն ինչ է ներկայացնում:
– Չէ՛, տեղյակ չեմ, բայց եթե այդտեղ կան առողջ բաներ, պետք է անել ու դա անել հարատև, պետք է չհոգնել կրթվելուց, կրթվել ու օրինակ ծառայել: Երբ մարդ իմ հանդեպ չարություն է անում, ես գիտեմ՝ նրան ինչպես պատժել, ես նրա երեխային կկրթեմ, դա ամենամեծ պատիժն է չար մարդու համար, որովհետև նրանք կհասկանան, թե ով է իրենց ծնողը:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
