«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է նախկին սոցապ նախարար, ՀՀԿ-ից օրերս դուրս եկած Ռազմիկ Մարտիրոսյանը
– Պարոն Մարտիրոսյան դուք և ձեր մի քանի ընկերներ դուրս եք եկել ՀՀԿ-ից։ Ձեր արդեն նախկին կուսակիցները լուրջ չեն վերաբերվում ձեր քայլին՝ նշելով, որ գուցե ինչ-որ մեկից մի բան եք ուզել, չեն տվել, դրա համար եք հեռանում ՀՀԿ-ից, որ ձեր քայլը գաղափարական տիրույթում չէ։ Նաև նշում են, որ ավելի բարոյական կլիներ լռելը, ոչ թե հայտարարություններով հանդես գալը։ Ի վերջո, ո՞րն էր ՀՀԿ-ից ձեր հեռանալու պատճառը։
– Նախ՝ մենք չէինք ուզում աղմուկ բարձրանար, մեր քայլը հասարակական հնչեղություն ստանար։ Ես չգիտեմ, թե դուք ում հետ եք խոսել, նրանք ինչպես են արտահայտվել, դա այլևս նրանց խնդիրն է։ Համենայնդեպս, մենք փորձեցինք ինչ-որ բան անել, ամենադժվարին պահին մնացինք կուսակցությունում։
Չնայած նրանք, որոնք մեզ ճանաչում են, գիտեին մեր մոտեցումները, մեր մեղքի բաժինը այս պրոցեսներում, բայց նույնիսկ այդ իրավիճակում մենք փորձեցինք բարեփոխել կուսակցությունը, բայց չստացվեց։
Վերջին փորձերը նույնպես ցույց տվեցին, որ մեր պատկերացումներն ու իրականությունը անհամատեղելի են, և որոշեցինք պարզապես անաղմուկ դուրս գալ։
– Բայց, այնուամենայնիվ, աղմուկ եղավ՝ հաշվի առնելով, որ անընդհատ լրատվամիջոցները դրան են անդրադառնում։
– Ես և Լեռնիկ Ալեքսանյանը վերջին 20-30 տարվա ընթացքում հրապարակային գործունեության մեջ ենք եղել, և, բնականաբար, այս փաստն աննկատ չէր անցնի։
– Ձեր կարծիքով՝ ՀՀԿ-ն իրեն ամբողջությամբ սպառե՞լ է, թե՞ դեռ շանսեր ունի վերակենդանանալու։
– Միշտ հնարավորություններ կան։ Նույնիսկ, տեսեք՝ բուռն բողոքների, դժգոհությունների շրջանում եթե կուսակցությունն իր վարկը համապատասխանեցներ այդ ռիթմերին, դրա առաջին պայմանն անկեղծությունն էր։ Մենք անկեղծ չեղանք ինքներս մեզ հետ, հասարակության հետ։
– Պարոն Մարտիրոսյան, ի՞նչ եք ծրագրել, որևէ այլ կուսակցության կանդամագրվե՞ք, թե՞ ոչ։
– Ոչ, ամեն մարդ իր ժամանակն ունի տարբեր գործունեությամբ զբաղվելու, ես հիմա հաճույքով իմ մասնագիտությամբ՝ սոցիոլոգիայով եմ զբաղվում, որովհետև հիմա շատ կարևոր է, որ հասարակությունն ինքն իրեն ճանաչի, հասկանա, թե ինչ է կատարվում իր հետ։
Դժբախտաբար, այս 30 տարիների ընթացքում հասարակությունը մակերեսորեն է նայել ամեն ինչին, դրա համար էլ այս իրավիճակներն անընդհատ կրկնվում են, որովհետև դա չի վերլուծվում, չի գիտակցվում, չի դառնում նշաձող, որից հետո հասարակությունը կարող է ավելի պետականամետ դառնալ և նորմալ պետություն կառուցել։
Ես հիմա զբաղվում եմ, օրինակ՝ լեզվի սոցիոլոգիայով։ Դա շատ ավելի հետաքրքիր է, որովհետև այսօր հասարակության առջև կան լրջագույն խնդիրներ՝ նաև ապագայի հետ կապված, և դրանցից մեկը հայերենի վիճակն է։ Մասնավորապես, այսօր գրատպության փուլն իր ավարտին է մոտենում, սկսվել է էլեկտրոնային գրի ժամանակաշրջանը։
Մենք պատմական շանս ունենք մեր լեզուն միավորելու, նկատի ունեմ արևելահայերենն ու արևմտահայերենը, լուծելու քերականության խնդիրը, էլեկտրոնային դաշտում ամբողջացնելու հայերենը և դրանով ամբողջացնելու հայկական ինքնությունը։
Այն ժողովուրդները, որոնք կկարողանան արագ իրենց լեզուն տեղափոխել էլեկտրոնային դաշտ, երկար ժամանակ կպահպանեն և ազգային ինքնությունը, և պետական ինքնությունը։
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանում տեղի ունեցող զարգացումները, դատաիրավական փոփոխությունները։ Նախորդ իշխանությունը բնորոշվում էր որպես քրեաօլիգարխիկ, այս իշխանությունը կարողացե՞լ է այդ հետքերը մաքրել։
– Դա լուրջ վերլուծության խնդիր է։ Ես գոնե ինձ սոցիոլոգիայի մասնագետ եմ համարում, գումարած 30 տարվա փորձառությունը։ Ես արդեն մի քանի անգամ ասել եմ, որ ամեն ինչ շատ հանկարծակի ու անսպասելի եղավ, և այդ քաղաքական ուժը պատրաստ չէր իշխանությունը վերցնելու։
Ցավոք, սա առաջին դեպքը չէ, այդպես եղավ նաև 1990 թվականին, երբ ՀՀՇ-ն դեռևս ձևավորված չէր, նոր էր սկսել որպես քաղաքական ուժ ձևավորվել, և հանկարծ հանգամանքների բերումով ստիպված էր վերցնել իշխանությունը, և մենք տեսանք, թե ինչ եղավ։
Ակնհայտ է, որ այսօր «Քաղաքացիական պայմանագիրը» կենտրոնացել է միայն Ազգային ժողովի, կառավարության վրա, իսկ տեղերում, նկատի ունեմ՝ տեղական կազմակերպություններում, համայնքներում, որևէ աշխատանք չի կատարվում։ Խոսքը քաղաքական, հասարակական աշխատանքի մասին է։
Սա նշանակում է, որ կուսակցությունը չունի միասնական պատկերացումներ մեր ամբողջ հասարակության և նրա խնդիրների մասին։ Այդ առումով այսօրվա իշխանությունները կարիք ունեն խիստ ընդգծված մասնագիտական ընդդիմության, որ մասնագետները կարողանան իշխանությունից դուրս մասնագիտական լուծումներ տալ։ Այսօր, ցավոք, ինձ համար անհասկանալի կամ անընդունելի վիճակ է, երբ քարոզչությունն իջել է սև ու սպիտակի մակարդակի։
Օրինակ՝ եթե քեզ որևէ տեղ հրավիրում են խոսելու, կամ պետք է պարտադիր հայհոյես մյուս կողմին, ինչն ընդունելի չէ։ Այ, օրինակ, վերջին երկու տարում ես ընդամենը մեկ ելույթ լսեցի, դա պարոն Մանասյանի ելույթն էր, որը այսօրվա մտավորականի կեցվածքով խոսեց։
Ես ՀՀԿ-ում էլ ասում էի, որ մեր թիրախը Նիկոլը չէ, մեր թիրախը հասարակության հիմնախնդիրներն են, և այն էներգիան, որ ծախսվում է անձի դեմ, պետք է գնա հասարակության հիմնախնդիրների լուծմանը։ Տեսեք՝ հասարակությունը սևեռված է անձերի վրա, բայց կան երևույթներ, որ միայն անձերով պայմանավորված չեն։
Դրանք երևույթներ են, և եթե մենք համեմատենք մեզ այլ հասարակությունների հետ, շատ հասարակություններ այս փուլերն անցել են։ Եթե մենք վերջին 30 տարին գնահատենք, դա սոցիալիզմից կապիտալիզմի անցման կամ կապիտալի կուտակման ժամանակաշրջան է, որն ավարտվեց։
Այսօրվա իշխանությունների առաքելությունը այդ տնտեսական հարաբերությունները օրինական դաշտ բերելն է։ Եթե այս իշխանությանը հաջողվի տնտեսական հարաբերություններն ազատականացնել, ապա նա իր առաքելությունը կկատարի։
– Նոր իշխանության օրոք նախկին պաշտոնյաների, օլիգարխների նկատմամբ քրեական գործեր են հարուցվում՝ Մայրապետյան, Մանվել Գրիգորյան, ոմանց բռնում-բաց են թողնում։ Շատերն այս երևույթները հաշվի առնելով ասում են, որ այդ ամենը պետք է համակարգված լինի և հետևողական։ Ինչպիսի՞ն է ձեր մոտեցումն այս ամենին։
– Ես նորից եմ ասում, որ այդ ամենը հասկանալու համար պետք է վերլուծել, որովհետև Հայաստանը միակը չէ աշխարհում, որ հայտնվել է նմանատիպ իրավիճակում։ Օրինակ՝ Խորհրդային Միությունում կար Ստալին, եկավ Խրուշչովը և ոչնչացրեց Ստալինին, այն դեպքում, երբ ինքն էլ այդ ամենին մասնակցել էր։
Մենք ունենք Ռումինիայի օրինակը, երբ առանց դատ ու դատաստանի գնդակահարեցին Չաուշեսկուին։ Մենք ունենք նաև Չինաստանի օրինակը, երբ Մաոյի մահից հետո եկավ Դեն Սյաոպինը, և նրանից պահանջում էին Մաոյի հետ անել այն, ինչ Ստալինի։
Հիմա ինչպիսին է Ռումինիայի վիճակն այսօր, ինչպիսին է Չինաստանը, և ինչ կատարվեց Խորհրդային Միության հետ։ Իհարկե, սա բավականին բարդ խնդիր է, բայց եթե հասարակությունը իր էներգիան, որ սահմանափակ է, ուղղորդում է դեպի անցյալ, ապա ապագայի համար, կառուցողական մոտեցումների համար էներգիա քիչ է մնում։
Ցավոք, այս խնդիրները իրավական դաշտում չէ, որ լուծվում են։ Որևէ պետական համակարգ կամ դատաիրավական համակարգ չի կարող հասնել լիակատար արդարության, որովհետև կապիտալի կուտակման այդ ժամանակաշրջանը տոտալ կամ զանգվածային, տասնյակ հազարավոր անօրինականությունների շրջան էր։
Այստեղ մենք ազգովի պետք է լուծում գտնենք գուցե հոգևոր, բարոյական դաշտում, բերենք հասարակության հաշտեցման, որ կարողանանք առաջ գնալ։ Բնականաբար, եթե կա հանցագործություն, դա պետք է պատժվի, բայց դա պետք է չափից դուրս հիմնավորված լինի, ապացուցելի լինի դատարանում։
Բերեմ մի օրինակ. 1990-ականներին մասնակցում էի մի դատի, որից հետո եկա ինձ համար շատ ընդունելի, շատ հարգելի, լրջագույն իրավաբան Վլադիմիր Նազարյանի մոտ և բողոքեցի այդ դատական պրոցեսից, որ մեղադրյալին չէին թողնում խոսել։ Վլադիմիր Նազարյանը քմծիծաղով ձեռքը թփթփացրեց ուսիս և ասաց՝ Ռազմիկ ջան, կա երկու ճշմարտություն՝ մեկը, որ ես ու դու գիտենք, մյուսը, որ ապացուցվում է դատարանում։
Հիմա պետությունը պետք է գնա դատարան և ապացուցի իր ճշմարտությունը դատարանում։ Իսկ եթե անգամ հասարակության 90 տոկոսը ենթադրում է կամ համոզված է ինչ-որ մեկի հանցագործ լինելու մեջ, դա դեռևս բավարար չէ։ Եթե մենք ուզում ենք պետություն կառուցել, ապա պետք է գնանք դատարանի միջոցով հարցերի լուծման, անկախ նրանից, թե ինչպիսին են այդ դատարանները։
Մենք պետք է ընդունենք դատարանների որոշումները, որ առաջ գնանք։ Հակառակ դեպքում, եթե մենք անընդհատ դեռևս հեղափոխության կարգավիճակում ենք, դա նորից բերելու է նոր հակասությունների, հասարակության տրոհման։
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
