«Ա՛խ, դու՛, կկու՛, հիմա՜ր կկու». «Չարի վերջն» ու մարդու իրավունքները

«Ա՛խ, դու՛, կկու՛, հիմա՜ր կկու». «Չարի վերջն» ու մարդու իրավունքները
«Ա՛խ, դու՛, կկու՛, հիմա՜ր կկու». «Չարի վերջն» ու մարդու իրավունքները

Յուրաքանչյուր ոք ունի կյանքի իրավունք, ոչ ոքի չի կարելի զրկել կյանքից: Եթե դիտարկենք Հովհաննես Թումանյանի «Չարի վերջը» ստեղծագործությունը մարդու իրավունքերի տեսանկյունից, ապա այն կյանքի իրավունքի, սպառնալիքներից զերծ մնալու համատեքստում է:

Այս ստեղծագործության մեջ հիմնական խնդիրն այն է, որ կկուն իրավագիտակցության ցածր մակարդակ ունենալու պատճառով թույլ է տալիս իր ձագերի կյանքի իրավունքի խախտում, ինչը նույնպես անթույլատրելի է:

Սույն դեպքում կարող ենք աղվեսին դիտել որպես պետության ներկայացուցիչ, որը սուտ պատրվակով գալիս ամեն անգամ ահաբեկում, ճնշում, սպառնում է կկվին, որ կարող է ծառը կտրել, անտառը իրենն է, իսկ կկուն` դիտել որպես անձ, ով, չդիմանալով ճնշումներին, ունենալով ցածր իրավագիտակցության մակարդակ, վախից ձագերին հերթով տալիս է վերջինիս՝ աղվեսին, առանց մտածելու, որ իր ձագերը ունեն կյանքի իրավունք, ոչ ոք չի կարող ոտնձգություն իրականացնել, խախտել նրանց կյանքի իրավունքը:
Ամեն անգամ կկուն ձագին տալուց հետո սուգ էր անում իր ունեցած կորստի համար, սակայն լացն ու սուգը օգուտ չէ, իրավունքների համար պայքարել է պետք, լացելը չի կարող զենք հանդիսանալ:

Այս արդյունքը չի կարող ստացվել իդեալիստական պայմաններում:

Որպեսզի կկուն կարողանա մղել իր պայքարը հանուն ազատության, կյանքի իրավունքի, նա պետք է ընկալի ճնշումը ոչ թե որպես պարփակ մի աշխարհ, որտեղից ելք չկա, այլ որպես սահմանափակում, որը կարող են հաղթահարել:
Այստեղ կկվի մասնակցությունը իր ազատագրման գործընթացում կլինի այն, ինչ պիտի լիներ:

Ագռավը (դիտել որպես իրավաբան) կկվին իրազեկում է, որ աղվեսը իրավունքներ չունի ոչ ծառի, ոչ էլ անտառի նկատմամբ, առավել ևս ով է նա, որ ուրիշի կյանքի իրավունքի նկատմամբ ոտնձգություն իրականացնի:

Կկուն ըմբոստանում է ու չի տալիս ձագին:

Այս ընկալումը անրհրաժեշտ է, բայց ոչ բավարար պայման է ազատվելու համար. այն պետք է դառնա ազատվելու համար դրդիչ ուժ:
Կկուն ընդունում է, որ առանց իրեն աղվեսը չի կարող գոյություն ունենալ: Կկուն կարող է հաղթահարել հակասությունը այն ժամանակ, երբ լինի իրազեկված: Կկուն պետք է գիտակցի, որ պայքարում է ոչ թե ուղղակի ազատվելու համար, այլ…ստեղծելու, կառուցելու, ազատության, զարմանալու ու ինքնավստահություն ձեռք բերելու համար:

Դեռ տարիներ առաջ Թումանյանը այս ստեղծագործությամբ մարդու իրավունքերի մասին է խոսել, հորդորել է պաշտպանել իրավունքերը, չենթարկվել անհիմն սպառնալիքներին:

Եթե աղվեսը նույնիսկ ծառի ու անտառի նկատմամբ իրավունքներ ունենար, միևնույնն է, չի նշանակում, թե ինքը կարող է կյանքի իրավունքը խախտել, քանի որ պետությունը իր մայր օրենքով ամրագրել է կյանքի իրավունքի պաշտպանված լինելու դրույթը:
Թումայանի ստեղծագործության մեջ աղվեսը իր կողմից կատարած իրավախախտման համար համապատասխան պատժի է ենթարկվում, գնում ընկնում է շան թակարդը:

Այսինքն, կենդանական աշխարհում աղվեսի այս ցավալի պատմությունը իմանալով` այլևս որևէ աղվես նման խախտում թույլ չի տա:
Իսկ մեր իրականության մեջ այսօր այլ պատկեր է. ոչ մի պաշտոնատար անձ իր կողմից թույլ տրված իրավունքների խախտման համար պատասխանատվության չի ենթարկվում: ՀՀ-ում տիրող անպատժելիության մթնոլորտը իրավունքների նորանոր խախտումների պատճառ է դառնում:

Յուրաքանչյուր ոք պետք է իրացնի իր իրավունքները, որևէ մեկը իրավասու չէ այն խախտելու:

Պետությունը պարտավոր է հարգել մարդու իրավունքերը: Մարդիկ էլ` գիտակցեն իրենց իրավունքները:

Ավետ Դիշունց, 17 տարեկան
Ք. Գորիս
Ավետ Դիշունցը Հելսինկյան Քաղաքացիական Ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակի կազմակերպած «Տեղական իրավապաշտպանության խթանում» ծրագրի մասնակիցներից է:

Երգիծանկարը՝ Վահե Ներսեսյան

© Medialab.am