«Ես համոզված եմ, որ ցուցահանդեսի փակման ցուցումը տրվել է նախագահական ապարատից». Ավետիք Իշխանյան

«Ես համոզված եմ, որ ցուցահանդեսի փակման ցուցումը տրվել է նախագահական ապարատից». Ավետիք Իշխանյան
«Ես համոզված եմ, որ ցուցահանդեսի փակման ցուցումը տրվել է նախագահական ապարատից». Ավետիք Իշխանյան

Հովհաննես Թումանյանի տուն-թանգարանում խորհրդային բռնատիրության զոհերին նվիրված «Խավարում» խորագրով ցուցահանդեսի հարկադիր փակումն ամենայն հավանականությամբ տեղի է ունեցել նախագահական նստավայրի ցուցումով: «Մեդիալաբի» հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ, իրավապաշտպան Ավետիք Իշխանյանը:

«Մշակույթի նախարարությունը չէր կարող ինքնուրույն նման որոշում կայացնել, քանի որ Հայաստանում ոչ մի պետական համակարգ անկախ չի գործում,-«Մեդիալաբին» ասում է իրավապաշտպանը։

Նշենք, որ այս ցուցահանդեսը բացվել էր օգոստոսի 4-ին և պետք է անցկացվեր մինչև աշնան վերջ, սակայն, թանգարանի տնօրեն Նարինե Թուխիկյանի խոսքով, ցուցահանդեսի կապակցությամբ իր հասցեին հնչել են սպառնալիքներ: Նա հայտնել էր, որ ցուցահանդեսի մասին օգոստոսի 3-ին սպառնալիքներ էր ստացել որպես փոխգնդապետ ներկայացած անձի կողմից: Ցուցահանդեսը նվիրված էր բոլշևիկյան բռնաճնշումներին զոհ դարձած հայերի հիշատակին, որոնց թվում են նաև Թումանյանի երեք որդիները: Այնուհետև Մշակույթի նախարարության հրահանգով ցուցահանդեսը օրերս փակվել էր:
«Ես անձամբ մասնակցել եմ ցուցահանդեսի բացմանը և հիացել Թումանյանի տուն թանգարանի տնօրեն Նարինե Թուխիկյանի նախաձեռնությամբ, որովհետև մեզ մոտ, ցավոք սրտի, քիչ են նախաձեռնող մարդիկ: Ցուցահանդեսն ամբողջովին նվիրված էր ստալինյան բռնաճնշումներին, մանավանդ շատ տեղին էր այդ ցուցահանդեսը հենց Թումանյանի տուն-թանգարանում անցկացնելը, եթե նկատի ունենանք, որ Թումանյանի երեք որդիներն էլ ստալինյան բռնաճնշումների զոհ գնացին»,- «Մեդիալաբին» ասում է Իշխանյանը:
Նրա խոսքով՝ նախատեսվում էր, որ ցուցահանդեսը պետք է բաց լիներ մինչև ուշ աշուն, բայց փաստորեն Մշակույթի նախարարությունը ստիպեց փակել այն:
Ավետիք Իշխանյանը Մշակույթի նախարարության գործելաոճում մի քանի գործոն է տեսնում:
«Առաջինն այն է, որ Մշակույթի նախարարությունը չի ընդունում որևէ թանգարանի ինքնուրույն նախաձեռնություն, փոխանակ ողջունի տարբեր նախաձեռնություններ;: Փաստորեն, մշակույթի նախարարությունը ոչ թե խթանում է մշակույթի զարգացումը, որովհետև մշակույթը ազատություն է սիրում, այլ հակառակը, խոչընդոտում է դրան»,- ասում է Իշխանյանը: Երկրորդ կարևոր գործոնն, ըստ նրա, այն է, որ Մշակույթի նախարարությունն այս հարցում ինքնուրույն  չի գործել, որովհետև Հայաստանում ինքնուրույն գործող գերատեսչություն չկա:

«Եվ ես համոզված եմ, որ ցուցահանդեսի փակման ցուցումը տրվել է նախագահական ապարատից: Եթե նաև հիշենք այն հանգամանքը, որ երկու տարի առաջ Վլադիմիր Պոզներին տված իր հարցազրույցում Սերժն Սերգսյանն ասաց, որ ինքը Խորհրդային միության մասին ոչ մի վատ բան չի ուզում ասել, ապա ինչ-որ չափով պատկերն ամբողջական կլինի»,- հավելեց նա:

Իրավապաշտպանի կարծիքով՝ այս ցուցահանդեսը ոչ թե պետք է Թումանյանի տուն-թանգարանը բացեր, այլ դեռևս 1990-ական թվականներին Հայաստանի իշխանությունները պետք է այդ երևույթին անդրադառնային: Պետք էր շատ խիստ խոսել այն բռնաճնշումների մասին, որոնք տեղի էին ունեցել 1920-40-ական թվականներին, քաղաքական գնահատական տային դրանց: Դա, ըստ Իշխանյանի, կարող էր հիմք հանդիսանալ, որ Հայաստանի ապագա իշխանություններն այդ նույն մեթոդներով չգործերին:

Ավետիք Իշխանյանը նշեց, որ ինքը հեռու է այն մտքից, որ այսօր Հայաստանում 1937 թվականն է, բայց միևնույն է, մարդիկ զուգահեռներ կարող են տանել: Այն ժամանակ էլ  շինծու գործեր կային և իշխանություններին ենթարկվող դատաիրավական համակարգ:

«Չնայած դրանք տրոյկաներ էին կոչվում, բայց ինչ տարբերություն, տրոյկան է դատում, թե՞ Մնացական Մարտիրոսյանը: Ամեն դեպքում նրանք իշխանության հլու-հնազանդ չինովնիկներն են: Եվ այսօր ես կարող եմ զուգահեռներ անցկանցել, թե ինչ շինծու մեղադրանքներ էին առաջադրում մարդկանց: Որպես օրինակ՝ ես հիշում եմ 1937 թվականի հոդվածներից մեկը, երբ մի անձնավորության՝ Վարդան Մամիկոնյան անունով, մեղադրում էին այն բանի համար, որ նա ապակին մանրացրել ու լցրել էր յուղի մեջ, որպեսզի, ըստ մեղադրանքի, բանվոր-դասակարգը ուտեր և մեռներ: Եվ այսօր ես կարող եմ զուգահեռներ անցկացնել Անդրիաս Ղուկասյանի, Արմեն Միքայելյանի, Արարատ Խանդոյանի, Դավիթ Հովհաննիսյանի, Սամվել Բաբայանի, Ժիրայի Սեֆիլյանի դատավարությունների միջև, որովհետև երբ տեսնում ես, թե ինչ մեղադրանքներ են առաջադրվում մի կամ երկու ոստիկանի ցուցումով, ամեն ինչ պարզ է: Եվ այդ զուգահեռները բոլորովին Հայաստանի իշխանություններին պետք չեն, ես այս տեսակետից եմ նայում այս արգելքին»,- ասաց նա:

Իրավապաշտպանն անդրադառնում է նաև կարծիքներին, թե սա Ռուսաստանի կողմից թելադրված ճնշում է: Նա նշեց, որ համաձայն չէ այդ տեսակետի հետ, որովհետև Ռուսաստանում 1990-ական թվականներին բազմաթիվ գրքեր են հրապարակվել, ֆիմեր են նկարահանվել այդ բռնաճնշումների մասին: Եվ նույնիսկ այսօրվա Պուտինյան Ռուսաստանում, ըստ իրավապաշտպանի, վերջերս հրապարակվեցին այդ տարիների ՆԿՎԴ-ի մարդասպանների անունները:

«Այսօրվա Ռուսաստանում մարդիկ շատ սուր քննադատում են Ստալինյան ռեժիմը: Այսինքն՝ ասել, որ դա Ռուսաստանի կողմից ճնշումներ են, նշանակում է արդարացնել Հայաստանի իշխանությունների արարքը: Երկրորդ, եթե նույնիսկ Ռուսաստանի կողմից ճնշումներ են գործադրվել, ուրեմն այդքան ողորմելի են Հայաստանի իշխանությունները, որ մի սովորական ցուցահանդես, որը վերաբերում է մեր պատմությանը, չեն կարողանում դրան դիմադրել»,- ասաց նա:

Ազգային ժողովի ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար Վահրամ Բաղդասարյանն ասում է, որ տեղի ունեցածի վերաբերյալ փորձել է մեկնաբանություն ստանալ Մշակույթի նախարար Արմեն Ամիրյանից, բայց չի կարողացել կապվել նրա հետ, նախարարն արձակուրդում է:

«Թեման առանց խորն ուսումնասիրելու, թե որն է քաղաքական դրդապատճառը, ինչն է խոսքի ազատությանը դեմ, հնարավոր չէ մեկնաբանել: Դրան ավելի լավ կպատասխանի Մշակույթի նախարարը»,- «Մեդիալաբին» ասում է Վահրամ Բաղդասարյանը:

Նա համաձայն չէ դիտարկմանը, որ Հայաստանում խոսքի ազատության առումով հետընթաց է արձանագրվում, և սա օրինակներից մեկն է:

«Ես խնդրում եմ, դուք համեմատություն անցկացրեք 5-10 տարի առաջվա և այսօրվա իրավիիճակի միջև: Ընդհանրապես անհամեմատելի է, խոսքի ազատությունն այսօր Հայաստանում անհամեմատելի մակարդակի վրա է տարիներ առաջվա իրավիճակի հետ»,- «Մեդիալաբին» ասում է Վահրամ Բաղդասարյանը:

Ավետիք Իշխանյանն արձանագրում է, որ այսօր շատ ավելի խորամանկ ձևով է իրականացվում խոսքի ազատության վարկաբեկումը: Իշխանությունները ցույց են տալիս, որ  խոսքի ազատություն կա, բայց, օրինակ, շարունակվում են անպատիժ մնալ լրագրողների նկատմամբ կիրառված բռնությունների հեղինակները:

Իրավապաշտպանը հավելում է, որ դժվար թե իշխանությունների ներկայացուցիչները խոստովանեն հետընթացի մասին:

«Նրանք շատ լավ գիտեն ճշմարտությունը, չեմ կարծում որ այդքան պարզունակ են, որ չեն հասկանում, թե ինչ է կատարվում երկրում: Զուտ համեմատության համար նշեմ, որ եթե դուք այն ժամանակ Ստալինի մերձավորներից նույն Միկոյանին հարցնեիք, թե ինչ վիճակ է երկրում, ապա նա կասեր և դա կարգախոս էր ամբողջ երկրում՝ жить стало лучше, жить стало веселее, я другой такой страны не знаю, где так вольно дышит человек. Նույն բանն այսօր պետք է ասեն իշխող կուսակցության ներկայացուցիչները»,- «Մեդիալաբին» ասում է Ավետիք Իշխանյանը:

Ռոզա Հովհաննիսյան

MediaLab.am