Այսօր Պոլսո հայոց պատրիարքարանի աթոռը փաստորեն թափուր է. ներկայիս պատրիարք Մեսրոպ Երկրորդ Մութաֆյանն անբուժելի հիվանդ է, Թուրքիայի իշխանությունների նշանակած փոխպատրիարքին էլ չի հավանում համայնքի մեծ մասը: Արդյունքում` ընթանում են պատրիարքական աթոռի նոր գահակալի որոնումներ, ինչն էլ պառակտում է Պոլսո հայ համայնքը:
Այս իրավիճակում առիթից օգտվում է Թուրքիայի կառավարությունը, որը, ըստ փորձագետների, փորձում է հնարավորինս ավելի շատ կառավարել Ստամբուլի հայ համայնքի հոգևոր կենտրոնը:
«Թուրքիայի իշխանությունները նպատակ ունեն թույլ պատրիարք ընտրելու միջոցով կործանել թուրքահայ և ստաբուլահայ համայնքը, դրա համար էլ Թուրքիան ձգձգում է հայ համայնքի աթոռակից պատրիարքի ընտրությունները»,- լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ասել է թուրքագետ, ԵՊՀ արևելագիտության ֆակուլտետի փոխդեկան Ռուբեն Մելքոնյանը:
Մեկ այլ թուրքագետի` Գևորգ Պետրոսյանի կարծիքով` Թուրքիայի կառավարության կողմից միջամտելու փորձերը նորություն չեն և դեռ երկար են շարունակվելու:
«Իհարկե, Թուրքիան փորձել է, փորձում է և կփորձի ամեն կերպ միջամտել պատրիարքարանի գործերին, այն հնարավորինս պահել իր հսկողության տակ, քանի որ դե ֆակտո հենց այս կառույցն է Թուրքիայի հայկական համայնքի բարձրագույն ներկայացուցիչը, հետևաբար, թուրքերին անհրաժեշտ է, որ այստեղ ներկայացված լինեն իրենց շահերը պաշտպանող անձինք, որոնք հանգիստ կենթարկվեն իրենց կարգադրություններին: Թուրքիայի համար պատրիարքարանը կարևոր կառույց է, և նրանք ամեն կերպ փորձում են այն պահել իրենց լիակատար հսկողության տակ, ինչի ապացույցն էլ վերջին դեպքերն են»,- «Մեդիալաբին» ասում է Գևորգ Պետրոսյանը:
Ստամբուլահայ համայնքի մի մասը կարծում է, որ ներկայիս Պոլսո պատրիարք Մեսրոպ Բ Մութաֆյանի հիվանդության դեպքում պետք է ընտրվեր համապատրիարք, քանի որ նոր պատրիարք կարող է ընտրվել միայն նախկին պատրիարքի մահվան դեպքում։ Ստամբուլահայերի մյուս մասն էլ պնդում է, որ ոչ թե համապատրիարք, այլ՝ պատրիարք պետք է ընտրել։ Մինչդեռ այս բոլոր խոսակցությունները կարծես անիրականանալի են:
Օրերս պատրիարքարանը մի հաղորդագրություն է տարածել, որում նշվում է, թե այն պնդումները, որ պետությունը հայկական համայնքից խլում է պատրիարքին ընտրելու իրավունքը, անհիմն են: «Մեսրոպ արք. Մութաֆյանի մահվանից հետո պատրիարքը կընտրվի այն կարգով, ինչպես եղել է մինչ այժմ»,- ասվել է պատրիարքարանից:
Ստամբուլահայ Վերջիհան Զիֆլիօղլուն թուրքական Hurriyet Daily News and Economic Review պարբերականում հրապարակված իր հոդվածում գրել է, որ Ստամբուլի հայ համայնքը նոր պատրիարքի և քվեատուփի փնտրտուքի միջև մոռացել է դեռևս ողջ Մեսրոպ Երկրորդ պատրիարքի առողջության մասին:
«Քանի որ մահվան սպառնալիքը մեծ է, հայ համայնքը քվեատուփ է փնտրում համայնքից դուրս: Ներսում հոգևոր առաջնորդներն ավելի շատ քաոս են ստեղծում, քան վերահսկում են իրավիճակը: Հայ համայնքը մաս-մաս է լինում, քանի որ յուրաքանչյուրն իր թեկնածուին է ուզում տեսնել Մեսրոպ Երկրորդի տեղում»,- գրել է Վերջիհան Զիֆլիօղլուն:
Ստամբուլահայերը չեն հերքում պառակտման մասին այս լուրերը, բայց շատերի կարծիքով` այստեղ հիմնական պատճառը ոչ թե նոր պատրիարքի, այլ փոխպատրիարք Արամ Աթեշյանի և ստեղծված անորոշության մեջ է:
«Թուրքիո քաղաքական պայմաններու տակ հայ համայնքը բաժանվել է մի քանի մասերի: Իրենց թեկնածուներն ունենալու միակ պատճառը ընտրության հետ կապված անորոշության հարցն է: Ըստ ինձ` պետք է նախ անորոշությունը հաղթահարել, հետո` իրենց թեկնածուներուն մասին մտածել: Այս անորոշությունը համայնքի մեջ տարակարծություններու պատճառ է դառնում»,- «Մեդիալաբին» ասում է 47-ամյա ստամբուլահայ Արշալույս Այնաջյանը:
Նա նաև մեկն է համայնքի այն ներկայացուցիչներից, որը չի հավանում Թուրքիայի կառավարության առաջադրած պատրիարքի փոխանորդ Արամ արք. Աթեշյանի թեկնածությունը:
«Հնարավոր է` Աթեշյանն արժանի լինի պատրիարքության, սակայն իր քաղաքական կեցվածքով ինձ հույս չի ներշնչում»,- ասում է Արշալույս Այնաջյանը:
«Կուզենայի Չուլջույան սրբազանը լիներ պատրիարք,- «Մեդիալաբին» ասում է 51-ամյա ստամբուլահայ Բերճուհի Վարդապետյանը,- Արամ Աթեշյանի մեջ չեմ տեսնում այն ուժը և նրան չեմ հավանում»:
Թուրքագետ Ռուբեն Մելքոնյանի կարծիքով` Արամ Աթեշյանի մասին ստամբուլահայության նման կարծիքը բավական հիմք ունի:
«Արամ սրբազանն ասում է՝ մեզ մի´ նույնացրեք հայաստանցիների և սփյուռքահայերի հետ, մենք Թուրքիայի քաղաքացիներ ենք,- ասում է Ռուբեն Մելքոնյանը,- Ի դեպ, Արամ սրբազանը արել է մի շարք հայտարարություններ, որոնք իմ՝ թուրքագետիս մեկնաբանությամբ` ի շահ Թուրքիայի իշխանությունների են»:
Այդուհանդերձ, չնայած այս հարցի շուրջ տարակարծությանն ու բազմաթիվ խնդիրներին, թե´ համայնքի ներկայացուցիչները, թե´ փորձագետները կարծում են, որ Պոլսո նոր պատրիարք ընտրելու խնդիրը չպետք է ձգձգվի, այլապես հետևանքները կարող են կործանարար լինել հայ համայնքի համար:
«Ըստ իս` ավելի ճիշտ կլինի ասել` ոչ թե համայնքն է մասնատվում, այլ պատրիարքարանի ու համայնքի միջև է սեպ խրվում, ինչը շատ վտանգավոր երևույթ է: Համենայն դեպս, պատրիարքարանը կատարում է հայապահպանությանն ուղղված լուրջ աշխատանքներ, դպրոցներ է պահում, երեխաներ մկրտում, իսկ դեպքերի նման բացասական զարգացման դեպքում դա միանշանակ կվտանգի պոլսահայերի ինքնության պահպանումը, կհանգեցնի համայնքի քայքայմանը»,- կարծում է թուրքագետ Գևորգ Պետրոսյանը:
Հայ համայնքի ներկայացուցիչներն էլ են նույն վտանգը տեսնում:
«Ստամբուլահայ համայնքին հովվապետ է պետք: Ցանկանում եմ բոլոր տեսակետներից ժողովուրդն իր շուրջը հավաքելու հնարավորություն ունեցող պատրիարք մը լինի: Մշակութային, ընկերական և լեզվական հարցերը կարգադրելու և այս երկրի քաղաքական պայքարի հետ գլուխ հանելու կարողություն ունեցող, իր կեցվածքով համայնքը բարձր պահող հովվապետ մը»,-«Մեդիալաբին» ասում է ստամբուլահայ Արշալույս Այնաջյանը:
Լիաննա Խաչատրյան
© Medialab.am