«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ՀՀ ԳԱԱ արևելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը
– Պարոն Սաֆրաստյան, սեպտեմբերի 27-ին 44-օրյա պատերազմի տարելիցն էր, և մենք տեսանք՝ Բաքվում աննախադեպ երթ էր կազմակերպվել: Ինչի՞ ցուցադրություն էր դա, ինչ խնդիր էր լուծում Ադրբեջանը դրանով:
– Ադրբեջանի լուծելիք խնդիրները ակնհայտ են. ինչպես Հայաստանի հետ հարաբերություններում նրանք փորձում են առավելագույնը ստանալ, այնպես էլ փորձում են պատերազմում իրենց հաղթանակից առավելագույնս օգուտներ քաղել նաև ներքին քաղաքականության մեջ և փորձել ավելի ուժեղացնել Ալիևի իշխանությունը:
Բայց մենք տեսնում ենք, որ, ըստ մամուլի տեղեկությունների, Ադրբեջանում Ալիևի միանձնյա կառավարումից դժգոհություն կա, որը գնալով ուժեղանում է: Որովհետև զոհերը բավական շատ են եղել, սոցիալական ծառայությունները չեն կարողանում օգնել բոլորին, որոնք կորցրել են իրենց զավակներին: Ես չեմ կարծում, որ Ադրբեջանում իրադրությունը այդքան լավ է, որքան ներկայացվում է վառ գույներով:
Պետք է սպասել, որ դժգոհությունը կուժեղանա նաև Ադրբեջանի ազգային փոքրամասնությունների շրջանում: Այնպես որ, խնդիրներ, իհարկե, կան, և Ալիևը փորձում է հաղթանակն օգտագործել այդ խնդիրները հօգուտ իրեն լուծելու համար:
– Բայց կարծես թե չի ստացվում:
– Այո՛, չի ստացվում, որովհետև այդ խնդիրները շատ խորն են: Ինչքան փորձում են ճնշելով այդ խնդիրները թուլացնել, դրանք ավելի խորն են գցում, և հետո ավելի դժվար է լինելու դրանցից ազատվել:
– Չավուշօղլուն Ադրբեջանի ԱԳ նախարարի հետ հանդիպումից հետո ասուլիսում հայտարարել էր, որ Թուրքիան սրանից հետո ինչպես միշտ Ադրբեջանի հետ համակարգելու և անելու է այն քայլերը, որոնք պետք է արվեն: Ինչպե՞ս եք գնահատում այս հայտարարությունները և դրանց ֆոնին հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին խոսելն ընդհանրապես:
– Դա ընթացք է, որն սկսել են մինչև պատերազմը, պատերազմի ընթացքում դա ավելի խորացավ, պատերազմից հետո շարունակում է խորանալ: Խոսքը թուրք-ադրբեջանական ինտեգրման մասին է, խոսքն այն մասին է, որ ինչպես նշված էր Շուշիում ընդունված հռչակագրում, նախապատրաստվում է ինտեգրման այնպիսի մի փուլ, երբ հնարավոր կլինի խոսել թուրք-ադրբեջանական դաշնային պետության մասին: Գործը դրան է գնում: Բոլոր բնագավառներում, մանավանդ ռազմականում, այդ ինտեգրումը աստիճանաբար խորանում է, Ադրբեջանում Թուրքիայի ռազմական ներկայությունը մեծանում է: Այնպես որ, իրենք ինչ ծրագրում են, այն էլ անում են:
Նույնիսկ եթե խոսենք հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին, անկախ դրանից, ի սկզբանե ակնհայտ էր, որ ոչ մի բան չի ստացվի, որովհետև Թուրքիան Հայաստանի նկատմամբ իր դիրքորոշումը չի փոխում, է՛լ ավելի է կոշտացնում պահանջները, արդեն չորրորդ նախապայմանն է դնում՝ կապված Սյունիքի միջանցքի հետ: Եվ այս պայմաններում ակնկալել, որ Թուրքիայի հետ հնարավոր է ինչ-որ խաղաղության կամ հարաբերություններ հաստատելու մասին լուրջ խոսակցություն վարել, իմաստ չունի:
Ես եկել եմ եզրակացության, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունները տեսնում է երկու ձևով՝ կամ 1918 թվականի Բաթումի պայմանագրով Հայաստան, որը Թուրքիայից կախյալ, վասալ պետություն էր, կամ էլ տեսնում են այն գաղտնի հրամանի շրջանակներում, որը 1920-ի նոյեմբերի 8-ին ստացել էր Թուրքիայի բանակի հրամանատար Կարաբեքիր փաշան: Թուրքական բանակը գրավել էր Կարսը, եկել, կանգնել էր Ալեքսանդրապոլի մատույցներում, և այդ ժամանակ Անկարայից Կարաբեքիրին հույժ գաղտնի հրաման է գալիս, որ Հայաստանը պետք է մեջտեղից վերացվի: Ուրիշ մոտեցում նրանց մոտ չկա Հայաստանի նկատմամբ:
– Էրդողան-Պուտին հանդիպումից Հայաստանը որևէ դրական ակնկալիք կարո՞ղ է ունենալ:
– Ես կարծում եմ՝ ոչ, որովհետև նրանք այնտեղ պետք է հիմնականում քննարկեն Սիրիայում ստեղծված իրադրությունը, որը գնալով սրվում է: Ռուսական ռազմական օդուժը ռմբահարում է թուրքամետ ուժերի դիրքերը, որոնք գտնվում են թուրքերի հովանու, ազդեցության ներքո:
Մյուս կողմից՝ ավելի հստակ են դառնում տեղեկությունները, որ Թուրքիան նոր զինուժ է բերում Սիրիա, այդ թվում՝ տանկեր, այսինքն՝ հարձակողական զինուժ: Մյուս կողմից էլ՝ վերջերս տեղի ունեցավ Պուտին-Ասադ հանդիպումը, որից հետո Սիրիայի նախագահը հստակ հայտարարեց, որ Սիրիան պահանջում է, որ Թուրքիան իր զինված ուժերը դուրս բերի Հյուսիսային Սիրիայից: Եվ չորրորդ հանգամանքն այն է, որ Էրդողանը էլի վերջերս հայտարարեց, որ իրենք խորապես դժգոհ են, քանի որ ամերիկացիները զինում են քրդական ինքնապաշտպանական ջոկատները, որոնց Թուրքիան համարում է ահաբեկչական:
Այս չորս գործոնները Սիրիայում իրադրությունը դարձնում են բավական լուրջ, և Սոչիում խոսակցությունը հիմնականում լինելու է դրա մասին: Իհարկե, կարող է նաև քննարկվել այն հանգամանքը, որ Թուրքիան փորձում է Հարավային Կովկասում իր դիրքերն ամրացնել, իր ռազմական ուժերն է տեղակայում Ադրբեջանում, ռազմաբազայի մասին է խոսվում: Կարծում եմ՝ դրա մասին էլ կխոսվի:
– ԵԽԽՎ-ն «Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հակամարտության հումանիտար հետևանքները» վերնագրով բանաձև ընդունեց, որում անդրադարձել է պատերազմի հետևանքներին: Ինչո՞վ է պայմանավորված, որ պատերազմից մեկ տարի անց նոր են որոշում ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել:
– Այո՛, բավական ուշացած է այդ ամենը, և դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ պատերազմի ժամանակ մենք հայտնվեցինք մեկուսացման մեջ: Թուրքիան կարողացավ իր հնարավորություններն օգտագործել և հասնել նրան, որ աշխարհը աչքերը փակեց այն ագրեսիվ, ցեղասպան գործողությունների վրա, որը ձեռնարկեց Ադրբեջանն Արցախի դեմ:
Բայց ժամանակն անցնում է, և եվրոպացիների աչքերը կամաց-կամաց բացվում են, նրանք տեսնում են, որ Ադրբեջանի քաղաքականությունը ոչ թե արդարության վերականգնումն է, ինչպես իրենք էին ներկայացնում, այլ շարունակությունն է այն քաղաքականության, որ տասնամյակներ շարունակ Ադրբեջանն ավանդաբար իրականացրել է Արցախի նկատմամբ: Դա ցեղասպանության քաղաքականություն է, դա մշակութային ցեղասպանության քաղաքականություն է, անմարդկային, հակահումանիտար քաղաքականություն է: Մարդիկ դա տեսնում են:
Այս բանաձևը միայն հումանիտար ոլորտով է սահմանափակվում, որովհետև Եվրոպան մեր տարածաշրջանում այնպիսի լուրջ շահեր չունի, որ այստեղ իրականացնի իրական քաղաքականություն: Նա սահմանափակվում է հումանիտար բնագավառում, ինչը ևս կարևոր է: Ադրբեջանի քաղաքականությունը պետք է ստանա այդպիսի գնահատականներ, որը շատ թե քիչ համապատասխանում է իր ցեղասպան բնույթին:
Այստեղ, իհարկե, ավելի խորացված, ավելի նպատակասլաց է պետք աշխատել, որ գոնե կարողանանք աշխարհի աչքերը բացել այն քաղաքականության վրա, որը տանում է Ադրբեջանը և՛ Արցախի նկատմամբ, և՛ ռազմագերիների առումով, և՛ Հայաստանի տարածքն է զավթում: Շատ լուրջ դիվանագիտական աշխատանք պետք է տանել այդ բնագավառում:
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
