«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է երգիչ, երգահան Արմեն Մովսիսյանը։
– Պարո՛ն Մովսիսյան, օրերս պարզ դարձավ, որ Սաշիկ Սարգսյանը պետությանն է անհատույց 18,5 մլն դոլարին համարժեք դրամ փոխանցելուց զատ նաև 11,5 մլն դոլար էլ վճարել հարկային պարտավորությունների, չարաշահումների և այլ ակտերով: Ինչպե՞ս եք գնահատում սա, որքանո՞վ է թույլատրելի այս մոտեցումը։ Այս քայլը պետք է իրավակա՞ն առումով գնահատենք, թե կարող է նաև ներման ինստիտուտ գոյություն ունենալ։
– Ներման ինստիտուտը կարող է գոյություն ունենալ, բայց էլի իրավական սահմաններում։ Եթե պետությունը չունի այդ իրավական սահմանները, թե ինչպես պետք է վարվեն մարդու հետ, ով առանձնապես խոշոր չափերի պետական հարստություն է գողացել, մյուս տարբերակը տնայնագործական մոտեցումներն են։ Մենք, կարծեմ, դրանից էինք խուսափում, որ տնայնական գործիքներով երկիր չսարքենք, այլ սարքենք օրինականության երկիր։
Եթե պետք է լինի այդ կետը, որ մարդն իր գողացած հարստությունը վերադարձնելուց հետո ներման արժանի է, էդ օրենքը պետք է ձևակերպել և ըստ դրա շարժվել։ Այսինքն՝ նման վերնագրերով հոդվածները, որ վերադարձրել է միլիոնները, հայ-հայ, բարեգործ են դարձել, իմ կարծիքով, ուղղակի մենք նույն խութերի վրա կարող է հայտնվենք։ Պետք է գործի օրենքը, ոչ թե տնայնական, խոհանոցային պայմանավորվածությունները։
– Այս դեպքում կարծում եք՝ հենց տնայնական պայմանավորվածություննե՞րն են դեր կատարել։
– Մարդը գողացել է փողերը, հիմա վերադարձրել է, ու որոշվել է, որ արդեն լավ է։ Դա արդեն լավ չի։ Սա ռեցիդիվներ կունենա։ Այդ 30 մլն դոլարը վերջին գողացվածը չի, երկրից շատ բան է գողացվել։ Ոչ թե մարդկանց պետք է դրանց համար գնդակահարել, ես դեմ եմ ռեպրեսիվ մեթոդներին, բայց պետք է օրենքը դա ձևակերպի, ոչ թե ներքին պայմանավորվածությունները։ Միջազգային հետախուզման մեջ գտնվող անձի ձերբակալության մասին էլ փողհարվեց, ու ո՛ւր է արդյունքը: Սա ավելի շատ նման է փրկագնի վճարման, օրենքով սահմանված նման կետ կա՞ արդյոք, չեմ կարծում:
– Առհասարակ, Հայաստանում վերջին ամիսներին այս գործընթացն ինչպե՞ս եք գնահատում։ Որքանով մեծահարուստներից, օլիգարխներից հնարավոր եղավ գումարներ լցնել բյուջե և կարողանալ դա ճիշտ բաշխել։ Ընդհանրապես, ինչպե՞ս պետք է այդ հարցը լուծվի, պե՞տք է գողացածը վերադարձնեն, և պե՞տք է պատասխանատվության ենթարկվեն։ Ինչպե՞ս հասնել հանրային համերաշխության այս հարցում։
– Ես համաձայն եմ, որ պետք է փորձեն հասնել հանրային համերաշխության, բայց օրենքը պետք է որոշի, Ազգային ժողովը պետք է քննարկի ու համապատասխան օրենքներով ապահովի այդ գործընթացը։ Բայց Ազգային ժողովում էլի տեսնում եմ կոճակ սեղմողների մի մեծ զանգված է հայտնվել, որն ասում է՝ կառավարությունը մեկ տողանոց ծրագիր էլ ներկայացներ, ես կողմ կքվեարկեի։
Տարօրինակ հայտարարություններ անելու փոխարեն պետք է օրենք ձևակերպել, որ, այո՛, վենդետա չկա, բայց օրենքն այսպիսին է՝ եթե վերադարձնում ես գողացածը, որի չափը հաշվում է պետությունը, ուրեմն կարող ես ազատ լինել։
Այս սկզբունքով պետք է աշխատել։ Հասկացանք՝ լավ, խորհրդային ժամանակները չեն, ո՛չ կուլակաթափության, ո՛չ առանձնապես խոշոր յուրացման համար պրիմ հոդվածներով գնդակահարության կոչեր ոչ ոք էլ չի անում, բայց այսպես տնավարի՞, ինչ-որ բան վերադարձրի, մամուլը գրեց, ես էլ գնացի սուրճ խմելո՞ւ, ինչպե՞ս է հաշվարկվելու, թե որքան պետք է վերադարձնել, էլի կմնա օդում կախված 7 միլիարդ դոլարի հարցը, որ Հայաստանից դուրս է բերվել, ու որի մասին այդքան խոսվում էր, եթե այլ մոտեցումներ չորդեգրվեն։ Քանի որ նոր ժամանակներ են, այդ հարցերին պետք է օրենսդրական միջոցներով լուծումներ տալ, ինձ տնայնական այս մեթոդները չեն բավարարում։
– Կառավարության ծրագիրը հաստատվեց, ԱԺ-ում բուռն քննարկումներ եղան։ Հասցրե՞լ եք ծանոթանալ Կառավարության ծրագրին, հատկապես սփյուռքի մասով։ Սփյուռքը, այդուհանդերձ, Կառավարության մեջ ներգրավված է լինելու։ Ինչպե՞ս եք գնահատում ծրագիրը։
– Առաջին անգամ եմ կարդացել կառավարության ծրագիրը, նախկինում երբեք այդպիսի ծրագրեր չեմ կարդացել, շատ համեմատելու բան չունեմ։ Բայց այն, ինչ կարդացի, ինձ ոչ թե հետաքրքիր է, թե ինչու չկան թվեր, թե առաջընթացը, զարգացումը որքան կլինի, երբ կլինի և այլն, վերջին հաշվով դա գուշակություն կստացվեր։ Եթե թվեր գրվեին, հետո հաստատ ասելու էին՝ թվերը գրվել են, բայց չեն կատարվել, խոսելու բան միշտ կլինի։
Ինձ կոնկրետ ծրագրի հետ կապված անհասկանալի մնաց, թե կոնկրետ օրենսդրական դաշտի միջոցով ո՛րը պետք է կարգավորվի, Կառավարությունն իսկապես հեղափոխական քայլեր անելո՞ւ է, թե՞ մենք անցանք թավշյա կառավարման։ Պետական կադրերի կրճատման մասերը հասկացա, բայց տնտեսական զարգացման տեսլականը չհասկացա։ Սփյուռքի մասը. դե, եթե ազգային ներուժը կարողանանք իրապես օգտագործել, իհարկե գովելի կլինի, եթե…
– Փաստորեն Կառավարության ծրագրում հեղափոխական լուծումներ չտեսաք։
– Ես ավելին էի ակնկալում, ավելի արմատական լուծումներ, օրինակ՝ արդարադատության հարցում, թե վերջին հաշվով ինչպես է աշխատելու այդ համակարգը, տնտեսական զարգացման տեսլականն էլ ինձ համար աղոտ մնաց:
– Հայաստանում օրհներգը փոխելու շուրջ քննարկումները շարունակվում են։ Հիմա էլ Ալեն Սիմոնյանը հայտարարում է այլընտրանքային օրհներգի բառերի մասին, որ ԱԺ օրակարգ չեն մտնի։ Ինչպե՞ս եք գնահատում այդ քննարկումները։
– Գործող օրհներգի հետ համաձայն լինել-չլինելը մի հարց է, ես էլ համաձայն չեմ այս օրհներգին ի սկզբանե, բայց ես անհատ եմ, իսկ ժամանակավրեպ հարց բարձրացնողը` այսօր պետական այր։ Սա այն հրատապության հարցը չէ, որ երկրում ինչ-որ խնդիրներ է լուծելու։ Սա չէ, որ մեզ կդարձնի ավելի հպարտ քաղաքացի։ Երբ պետական բարձր պաշտոնյան սկսում է շեշտադրումները նման հարցերի վրա անել, ինձ մոտ հարց է առաջանում՝ ինչո՞ւ, ինչի՞ց շեղելու համար։
Այս վերջին հարցը ինձ հիշեցնում է հայտնի խոսքը՝ տվեք ինձ մամուլի միջոցներ, և ես ցանկացած ժողովրդից կսարքեմ խոզերի բոլուկ։ Այսինքն՝ շեղելու միտում եմ տեսնում այս ամենի մեջ, երբ երկրի առջև տասնյակ հրատապ հարցեր են ծառացած։ Սա՛ է ինձ մտահոգում։ Ես չեմ հասկանում այս հարցի արդիականությունը, դրա իմաստը։
– Գուցե շատ ավելի հեռահար նպատակնե՞ր կան՝ հաշվի առնելով, որ մի օր, ի վերջո, պետք է այդ քննարկումները լինեին։
– Հեռահար նպատակների մեջ ծովից ծով Հայաստան էլ ունենք կառուցելու, հետո՞։ Կարող է՝ Արևմտյան Հայաստանն էլ ենք ուզում, ես էլ Վանա լճի մոտ պապիս երկիրն եմ ուզում։ Ես կարող եմ դրանց մասին խոսել, ես պետական այր չեմ։ Բայց այսօր հիմնը փոխելու մասին խոսում է մի մարդ, որը իշխանության է։
– Ալեն Սիմոնյանն ասում է, թե ինքը միայն այդ հարցով չէ, որ զբաղվում է, այլ հրատապ հարցերով ևս զբաղվում է։
– Ի սեր Աստծո, ես դեմ չեմ հարցերին լուծումներ տալուն, բայց ո՛չ այս հարցին։ Սա արդիական հարց չէ, ընդհանրապես օրակարգում չկա։ Եթե մյուս հարցերին լուծումներ են տալիս, եթե օրենսդրական դաշտն են կատարելագործում, թող զբաղվեն դրանով։ Ժամանակն է հասկանալու, որ իրենք արդեն ընդդիմություն չեն, այսօր իշխանության են, և ցանկությունները՝ երկիրն ավելի բարեկեցիկ դարձնելու, պետք է հասկանան, որ կան առաջին կարևորության հարցեր։ Սա է ամբողջ հարցը: Ի վերջո, ոչ ոք հրաշքների չի սպասում, որ մեկ տարվա մեջ պետք է տեղի ունենային։ Բայց պահանջել այն հարցերի լուծումը, որոնք կանգնած են պետության առջև, ավելի ճիշտ է, քան տեսական հարցերի մասին հայտարարություններ անելը։
– Եթե ամփոփենք, դուք Կառավարության աշխատաոճում հեղափոխական մոտեցումներ տեսնո՞ւմ եք։ Քաղաքական հեղափոխությունը տեղի ունեցավ, իսկ տնտեսակա՞նը երբ տեղի կունենա։
– Ինձ համար ամենակարևորն այն է, որ երկրում սկսի աշխատել օրենքը, որը գործարար հետաքրքրության հիմքերից մեկը կարող է լինել, իհարկե այլ բաղկացուցիչներ էլ կան, բայց բարոյապես արագ մաշված 3 տարվա այս սահմանադրության կապիտալը թող մնա:
Այսինքն՝ դա կլինի հենման կետը, բայց քանի որ այդ օրենքը հարմարեցված է եղել նախկիններին, օրենսդրական դաշտը փոխելու ճիգերը շատ դանդաղ են տեղի ունենում, ու դա է ինձ մտահոգում։
Պետք է օրենքն աշխատի, ունենանք հանրության համար հասկանալի օրենսդրական դաշտ, հասկանանք, թե ինչպես են կատարվում հանրային սեփականության ու հարստության կառավարումն ու բաշխումը: Հայաստանը փոքր երկիր է, կասեի՝ մի մեծ ընտանիք է, ուրեմն և կառավարությունը պիտի շարունակի մնալ ժողովրդին հասանելի և մնալ հասկանալի իր որոշումներում, ինչպես է արվելու, ո՞վ է ի վերջո պարգևատրվելու, ինչպես է գողացվածը հետ բերվում, ի վերջո, պատժվելո՞ւ են, թե տնավարի ասեն՝ էլ չեմ անի, խելոք բալիկ կդառնամ, ու գնան սուրճ խմելու:
Մի տեսակ տպավորություն է, որ պոստ ֆակտում արձագանքներ են միայն, իսկ դա իներտության նախանշաններ են: Հանրությունը, վստահ եմ, և՛ զգում է, և՛ տեսնում աշխատող կառավարության անդամներին և ուղղակի հերթական աթոռակիրներին: Մեկ տարին բավական ժամանակ է նկատելու համար, ու եթե ոչ հարցերի լուծումներ գտնելու, գոնե նախանշելու լուծման ուղիները նաև: Այս հարցերում դանդաղկոտություն է ինձ մտահոգում։
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
