«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ռեժիսոր Հրանտ Վարդանյանը
– Պարո՛ն Վարդանյան, ԿԳՄՍ նախարարության նախագիծը, որով առաջարկվում է չեղարկել ՀՀ ժողովրդական արտիստի, նկարչի, ՀՀ վաստակավոր արտիստի, նկարչի պատվավոր կոչումները, հավանության արժանացավ գործադիրի կողմից, սակայն այն միանշանակ չի ընդունվում մշակույթի ոլորտը ներկայացնողների կողմից: Վաստակավոր արտիստներից մեկը, օրինակ՝ այս որոշումը համարում է «մշակութային ողբերգություն»: Ձեր դիրքորոշումն ինչպիսի՞ն է:
– Կողմնակից եմ, որ այդ հարցը պետք է քննարկման առարկա դարձնել: Սովետական մոտեցումը՝ փնջերով ամեն արժող-չարժողին ինչ-որ կոչումներ շնորհելը, երբեք չեմ ընդունել: Կարծում եմ՝ դա սովետական մտավորականության շերտ ստեղծելու և կառավարելու հիմքերից է եղել, դա տոտալիտար ռեժիմների գործիք է: Բայց, ինչ խոսք, կողմ եմ, որ գիտնականը, ուսուցիչը, քաղաքացին, արվեստի բնագավառում ստեղծագործող մարդիկ արժանանան ինչ-որ կոչումների, բայց դրանք պետք է լինեն իսկական:
Օրինակ՝ Լոնդոնում փողոց մաքրողի արձան են դնում, որովհետև այդ մարդն իր գործն իսկապես փայլուն է արել: Կան գիտնականներ, որոնք իրենց բնագավառում արժեքավոր գործեր են անում, բայց ոչ մեկին հանրությունը չգիտի, իհարկե, այդ մարդկանց պետք է արժևորել, բայց ոչ թե մի հատ թղթի կտոր տանք, որ դու վաստակավոր ես կամ արժանի գիտնական ես, այլ դա պետք է այդ գիտնականին ինչ-որ բան տա իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: Ժողովրդական արտիստի, վաստակավորի կոչումներն այդ մարդկանց ի՞նչ են տվել՝ չեմ հասկանում, միայն այդ թո՞ւղթը: Միշտ կեղծիք եմ տեսել այդ ամենում.
Կառավարիչներն այդ կոչումները տվել են մեծ մասամբ իրենց շահերը պաշտպանող, իրենց կողմից խոսող մարդկանց, դրա համար ես կողմ եմ, որ այս հարցը քննարկվի: Մշակույթի նախարարության կողմից այդ հարցը բարձրացնելը ճիշտ եմ համարում ու ոչ մի աղետ էլ չեմ տեսնում, խուճապ էլ պետք չի անել: Կեղծ մի բան է, էլի, ինչքան շուտ այդ կեղծիքներից ազատվենք, այնքան ավելի ճիշտ կսկսենք վերաբերվել և՛ արվեստին, և՛ մշակույթին, և՛, ընդհանրապես, ամեն ինչի:
– Մարդիկ կան, որ ասում են, թե այդ կոչումներով իրենք իրենց գնահատված են զգացել, ավելի պարտավորված, այսինքն՝ դա նաև արտիստին խրախուսելու միջոց է, որը էլ չի լինելու:
– Բայց ո՞վ է որոշում, օրինակ՝ ժողովրդական արտիստի կոչում շնորհելը, ի՞նչ սանդղակներով: Նշանակումներ են եղել, ինչպես ամեն բան: Այդ սովետական տոտալիտար ռեժիմի ամեն ինչից պետք է հրաժարվել, ես դրա կողմնակիցն եմ, ու դա դարձնել իրական, որպեսզի գնահատման ձևն արդյունք ունենա:
Օրինակ՝ ինչ-որ մեկին տալիս են Երևանի պատվավոր քաղաքացու կոչում, այդ մարդու կարծիքը հաշվի առնո՞ւմ են, երբ քաղաքում այս կամ այն փոփոխությունն են անում: Այսինքն՝ նրա կոչումն ի՞նչ է տալիս մեզ բոլորիս ու կոնկրետ այդ մարդուն: Ուղղակի թղթի կտո՞ր է, որ տալիս են մարդկանց:
Վերջապես պետք է հասկանալ՝ ի՞նչ է տալիս դա մարդկանց, թող էլի խրախուսեն, բայց հասկանան՝ ո՞նց, որ դա իրական լինի: Թող այնպես գնահատեն, որ այդ մարդն էլ զգա այդ գնահատված լինելը, թե չէ այդ թուղթը տալիս են ու մոռանում այդ մարդկանց գոյության մասին: Վաստակավոր մարդիկ են աչքիս առաջ եղել, որոնք սոցիալական շատ վատ վիճակում են ապրել, բա սուտ չէ՞ այդ կոչումը:
– Պարո՛ն Վարդանյան, այսօրվա մշակութային կյանքն ինչպե՞ս կգնահատեք: Հայաստանում մշակույթն ի՞նչ վիճակում է:
– Հազար ողորմի Ջիվան Գասպարյանին, մի օր հեռուստատեսությամբ շատ լավ բան ասաց. «Ա՛յ տղա ջան, էսքան որ աստղ կա, էս ինչի՞ լույս չկա»: Մեր մշակույթի վիճակն այդպիսին է: Իհարկե, մենք ունենք շատ տաղանդավոր մարդիկ, ստեղծագործողներ, որոնք ստվերում են: Բայց, ընդհանուր առմամբ, մշակույթը պետք է մշակված լինի, երբեմն մշակույթից խոսում են մարդիկ, որոնք իրենք են անմշակ:
Ես վերածնունդ եմ սպասում, պիտի լինի դա, որովհետև տաղանդավոր մարդիկ շատ կան, բայց գործը չի արվում, այդ մարդիկ շատ կան, բայց դա չի ազդում մեր սոցիալական, հասարակական միջավայրի վրա: 30 տարի մշակույթն անտեսված է եղել, իհարկե կա, շատ բան է արվում, բայց, ընդհանուր առմամբ, մեր մշակույթը շատ հետ է ընկել, որովհետև մշակույթի քաղաքականությունը չկա: Մշակույթը շատ կարևոր է, որովհետև առանց մշակույթի ամեն բան թույլ է լինում: Ամեն բնագավառում պետք է հարցերին մշակութային մոտեցում ցուցաբերել:
– Մշակութային մոտեցման բացակայությունն ինչո՞վ եք բացատրում:
– Տգիտությամբ, որովհետև տարիներ շարունակ միջավայրը չի կրթվել: Ամեն պոպոզ եկել, իր հրամաններն է արձակել, ամեն պոպոզ ճարտարապետության մեջ իր երկար քիթն է մտցրել, կինոյի, թատրոնի մեջ է խառնվել, իր հետամնաց ճաշակն է թելադրել:
Վառ օրինակ ասեմ. Գագիկ Ծառուկյանը որոշել է Քրիստոսի արձանը տեղադրել ու պետք է անի: Բայց այդ արձանը տեղադրելու համար հաշվի առե՞լ է իր կրոնական ավանդույթները, ու, ընդհանրապես, դա ինչի՞ համար է արվում: Պետք է լինեն մշակութային մարմիններ, որոնք կկայացնեն որոշումներ, ոչ թե ում մտքով ինչ անցնի անի:
– Նորմալ մշակույթ ունենալու համար ի՞նչ է պետք:
– Ուշադրություն, ամեն ինչին մշակութային մոտեցում պետք է ցուցաբերել, որովհետև թվում է, թե հաշվարկներով կարելի է պետություն ղեկավարել, բայց այդպես չէ, պետությունը պետք է մշակութային մոտեցում ունենա: Ամեն ոլորտ իր մշակույթն ունի, ամեն ինչն է մշակույթ: Այ, որ հասկանանք, որ ամեն ինչը մշակելով է լինում, ամեն բան աստիճանաբար խելքի կգա: Ինքներս պետք է մշակենք, ոչ թե օտարների մշակած քաղաքականությունը վարենք, սա է մեր տուն քանդողը:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
