«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Մասնակցային դպրոց» կրթական հիմնադրամի տնօրեն Վահրամ Սողոմոնյանը
– Պարո՛ն Սողոմոնյան, ուսուցիչների կամավոր ատեստավորման թեման շարունակում է մնալ ամենաքննարկվողը, չեն դադարում հակասական կարծիքներ հնչել, ուսուցիչների դժգոհությունը ևս չի դադարում: Ձեր տեսակետը կխնդրեմ ընդհանուր գաղափարի վերաբերյալ, ու արդյոք արդարացվա՞ծ են ուսուցիչների դժգոհությունները:
– Քանի որ կամավոր ատեստավորումը կապ ունի ուսուցչի աշխատավարձի հետ, արհեստականորեն ավելի շատ ուշադրության է արժանացվում, քան՝ պարտադիրը: Նշեմ, որ պարտադիր ատեստավորման համար անցած տարի 7 հազար ուսուցիչ է վերապատրաստվել, այս տարի լինելու են 14 հազարը:
Շատ լավ կլիներ, որ հասաmրակությունը հետաքրքրվեր, թե ինչ որակի վերապատրաստումներ են անցնում ուսուցիչները ատեստավորվելու համար: Իհարկե լավ է, որ ստուգվում են մասնագետների առարկայական գիտելիքերը, բայց, կարծում եմ, որ պետությունը դա ստուգելիս պետք է հաշվի առնի, որ երկար տարիներ ուսուցիչների մասնագիտական զարգացման մեջ գրեթե ներդրումներ չեն արվել, այսինքն՝ մոտեցումը, թե «աղքատությունը աղքատների գլխի մեջ է», չպետք է տեղափոխել կրթության համակարգ, ուսուցիչները, որոնք մասնագիտական զարգացում չեն ապրել, շատ դեպքերում մեղավոր չեն, պետության մասնաբաժինը կա դրանում:
Պետությունը պետք է հասկանա, թե ի՛նչ բովանդակությամբ, ի՛նչ արժեհամակարգով կարելի է նրանց վերապրոֆիլավորել, այսինքն՝ պատժիչ, հարկադրող մոտեցումներից պետք է հրաժարվել ու համագործակցել, որովհետև առանց այդ էլ ուսուցիչների ճգնաժամ ունենք: Կամավոր ատեստավորման համար կարևոր է, որ պայմանները, կանոնները հստակ լինեն, որպեսզի մասնակցող ուսուցիչները հասկանան, թե ի՛նչն են ստուգելու:
– Հիմա ուսուցիչները չգիտե՞ն, թե ինչ է իրենցից պահանջվում կամավոր ատեստավորման ժամանակ:
– Կարծում եմ, որ անցած տարվա համեմատ այս տարի բարելավումներ են արվել, ու ավելի բնականոն գործընթացի ականատես կլինենք, բայց չպետք է մոռանալ, որ, նախ՝ այդ ամենը պետք է զուգորդվի մյուս բաղադրիչներով՝ ուսուցչի մեթոդաբանական կարողություններով, արժեհամակարգով:
Ատեստավորման գործընթացին բազմաթիվ ուսուցիչների մասնակցել-չմասնակցելը պայմանավորած է տնօրենի հետ հարաբերություններով, այսինքն՝ ուսուցիչը կարող է իր դասաժամերից զրկվել, եթե ատեստավորման ժամանակ վատ արդյունք է գրանցում: Օրինակ՝ տնօրեն կա, որն ուսուցչին ասում է՝ կարող ես մասնակցել, բայց եթե ցածր ստանաս, քո աշխատատեղի պահպանումը չեմ երաշխավորում: Նմանօրինակ կամայական բաներ են տեղի ունենում, կամ ուսուցիչն է մտածում՝ արժի՞ մասնակցել, եթե առանց այդ էլ ժամերը քիչ են: Կան կողմնակի գործոններ, որոնք ազդում են ուսուցչի որոշման վրա, և չպետք է միայն ուսուցչի վախերի հետ կապել ատեստավորմանը չմասնակցելու որոշումը:
– Պարո՛ն Սողոմոնյան, կամավոր ատեստավորման անցողիկ շեմը հաղթահարող ուսուցիչների համար նախատեսված ֆինանսական այսպես կոչված խրախուսման ձևը, որն ընտրել է նախարարությունը, ինչպե՞ս եք գնահատում: Արդյոք աշխատավարձերի այդչափ տարբերությունը չի՞ բերելու աշխատակազմի աններդաշնակ փոխհարաբերությունների:
– Շատ վատ է: Կա վտանգ, որ կարող ենք ստանալ այնպիսի պատկեր, ինչպիսին «Արարատյան բակալավրիատն» էր, երբ մեկ դպրոցում կարող են լինել բարձր ու շատ ցածր վարձատրվող ուսուցիչներ, իսկ դա շատ վատ է սոցիալական արդարության և ընդհանուր միջավայրի տեսանկյունից: Դպրոցը համագործակցային միջավայր է, ու արդյունքը կախված է բոլորի համագործակցությունից, եթե կա աշխատավարձերի, գիտելիքների կտրուկ խզում, ապա դա կարող է շատ վատ հետևանքներ ունենալ, հատկապես նոր չափորոշիչների առումով, երբ մենք գնում ենք վերառարկայական կարողունակությունների ձևավորմանը:
Պետք է համալիր մոտեցում որդեգրել, այն տարբերակը, որ հիմա քննարկվում է նաև տարակարգի մասով, պետք է լուրջ ուսումնասիրության ենթարկվի. ուսուցչի մասնագիտական զարգացումն ինչպե՞ս է գնահատվելու, ինչպե՞ս է վերապատրաստվելու, չի կարելի դրսի փորձն ուղղակի, մեխանիկորեն փոխադրել, պետք է որակական խիստ մոնիթորինգ ունենանք:
– Կամավոր ատեստավորման անցողիկ շեմը քչերին է հաջողվում հաղթահարել, ինչո՞ւ, նման ցուցանիշի իրական պատճառը ո՞րն է:
– Ընդհանրապես, անցած տարի շատ դժգոհություններ կային առարկայական թեստերի վերաբերյալ, նաև սկզբունքների տեսանկյունից են եղել տարբերություններ, ինչը ևս վկայում է, որ այսպես կոչված թեստերի, քննությունների մարմինը՝ Գնահատման և թեստավորման կենտրոնը, նույնպես ենթակա է բարեփոխման: Եթե ուսուցչին ստուգում ենք հին մոտեցումներով, միգուցե պետք է նաև առարկային հարակից ա՞յլ կարողություններ ստուգենք, որն այժմ չկա:
– Եթե արդեն իսկ գոյություն ուներ պարտադիր ատեստավորման համակարգը, կամավոր ատեստավորման համակարգի ներդրումը որքանո՞վ էր անհրաժեշտ:
– Ըստ տեղեկությունների՝ պետությունը գնում է այդ բոլոր համակարգերը համադրելու և մեկ համակարգ ստեղծելու ուղղությամբ, ինչը, կարծում եմ՝ տրամաբանական է, բայց կարևոր է, թե ինչպիսին կլինի այդ համակարգը:
Բավականին լավ իրավական ակտեր են ընդունվում, լավ նպատակներ են դրվում, բայց Հայաստանում կա մասնագիտական ներուժի, նորարար մանկավարժական փորձագետների պակաս:
Նոր չափորոշչի առավելություններն օգտագործելու համար մեզ պետք են լավ վերապատրաստողներ: Կախված նրանից՝ ի՞նչ բովանդակությամբ, ի՞նչ սկզբունքներով ու ձևաչափով կարվի այդ փոփոխությունը, պարզ կդառնա՝ դա լինելու է ուղղակի ֆորմա՞լ մի բան, թե՞ իսկապես որակական փոփոխություններ կառաջացնի, որովհետև վերապատրաստման գործընթացում ամեն դեպքում պետությունը պետք է ֆինանսական լուրջ ռեսուրսներ ներդնի:
Երբ ամենաբարձր մակարդակով ասում են, թե պատրաստ են կրթության ոլորտում ամեն բան ներդնել, դա նշանակում է, որ հատկապես ուսուցիչներին վերապատրաստողների մասով ներդրումներն արվեն, որովհետև միայն դպրոցի լավ շենք ու լաբորատորիաներ ունենալը բավարար չէ որակյալ կրթության համար, կրթության գլխավոր ներդրումը մեթոդը, նպատակն ու բովանդակությունն են, եթե այդտեղ ներդրում չլինի, իսկ պարտադիր ատեստավորման դեպքում մենք արդեն բարձրաձայնել ենք, որ այդ 24 հազար դրամը շատ չնչին գումար է, ու դա է պատճառը, որ էժանանում են այդ ծառայությունները: Այսինքն՝ վերապատրաստման համար ուսուցիչներն ընտրում են այն կազմակերպությունը, որն իրենց տանը մոտ է, իսկ դա նշանակում է, որ առաջնությունը չի տրվում բովանդակությանն ու որակին:
– Պարո՛ն Սողոմոնյան, ընդհանրապես ատեստավորման գործընթացն ի՞նչ է տալիս մասնագետին, նպաստո՞ւմ է, օրինակ՝ ուսուցչի գիտելիքների ավելացմանը, նորարարական մտածողությանն ու մեթոդաբանությանը:
– Կարծում եմ, որ պետության ու «Կրթության զարգացման և նորարարության ազգային կենտրոն» հիմնադրամի (ԿԶՆԱԿ) վերահսկողությունը, հատկապես որակի մոնիթորինգը բավարար չեն: Առաջին անգամ այս ֆորմատով անցած տարի է եղել, և մենք առաջարկել ենք, որ այս տարի գոնե ավելի լուրջ վերլուծություն արվի:
Մենք՝ որպես մասնակցային դպրոց, այդ պետական օրինակելի ծրագիրը վերցրել ենք և փորձել ենք լրացուցիչ շեշտադրումներ ավելացնել՝ մասնակցային կառավարում, մասնակցային մշակույթ, նոր չափորոշչի շատ տարրեր, այսինքն՝ մենք փորձում ենք նորարարությունները ներմուծել այդ ծրագրի մեջ ու հատկապես արժեքային բաղադրիչին շատ մեծ նշանակություն ենք տալիս՝ ուսուցչի դիրքը դասարանում, ընդհանրապես կյանքում իր արժեհամակարգային պատկերացումները:
Օրինակ՝ մենք փորձում ենք սկզբունքային լինել կարևոր հարցերում, և ուսուցիչները, որոնք վերապատրաստման համար ընտրում են մեզ, ելնում են որոշակի բովանդակային հարցերից: Անցած տարի 475 ուսուցիչ ենք վերապատրաստել, իսկ այս տարի այդ թիվը մի քանի անգամ աճել է ու դեռ աճում է:
– Իսկ նախարարությունը ձեր կողմից արվող առաջարկությունները քննարկման առարկա դարձնո՞ւմ է, ընդունվո՞ւմ են դրանք:
– Թեև ոչ միշտ, բայց այս Կառավարության լավ կողմերից մեկն այն է, որ բաց է շատ քննարկումների համար, ու եթե դու լավ առաջարկով ես հանդես գալիս, հիմնավորում ես այն, մեծ շանս կա, որ դա կարող է ընդունվել, ու, կարծում եմ՝ կարևոր է շահագրգիռ բոլոր կողմերի ակտիվությունը, բայց մյուս կողմից էլ՝ կարևոր է, որ նախարարությունը քննարկման արդյունավետ հարթակներ ստեղծի, երբեմն որոշ որոշումներ շատ արագ են կայացվում, ու դրանց վրա ազդելու ժամանակ չի լինում:
– Դպրոցներում առկա այսօրեական ի՞նչ խնդիրներ կառանձնացնեք. ուսուցիչ-աշակերտ հարաբերություններում խզում կա՞:
– Գլխավոր խնդիրներից մեկը շատ անգամ քողարկված միջանձնային կամ կլանային որոշ հարաբերություններն են: Բայց կան նաև նորարարական մտածելակերպով ուսուցիչներ, տնօրեններ, որոնք փորձում են հարաբերությունները հիերարխիկից դարձնել հորիզոնական, հավասարը հավասարին քննարկումներ անել:
Դպրոցում փոփոխությունները նոր են սկսվում, ու շատ բան մինչ այս չի փոխվել, օրինակ՝ Երևանի կենտրոնում կան դպրոցներ, որոնք ընդհանրապես տեղյակ չեն, որ Հայաստանում նոր չափորոշիչ է ընդունվել: Դպրոցներում առկա ամենասուր խնդիրը, ըստ իս, արժեքային խնդիրներն են, երբ ուսուցիչը կարող է խոսել մի բանից, բայց իր վարքով ցույց տալ լրիվ այլ բան, ինչը միանգամից կոտրում է աշակերտին:
– Պարո՛ն Սողոմոնյան, երիտասարդ կադրերին ի՞նչն է վանում դպրոցներից, որ նրանք չեն ցանկանում որպես ուսուցիչ աշխատել: Այս իրավիճակը շտկելու համար ի՞նչ պետք է արվի:
– Նախ պետք է բարեփոխել մանկավարժական կրթությունը: Բնագիտական ուղղություններով պետք է լուրջ ու շատ արագ որոշումներ կայացնենք, ժամանակը չի սպասում: Բնագետները պետք է տեսնեն, որ դպրոցը գրավիչ է, կարելի է այլ տեղ աշխատել, բայց նաև դասավանդել դպրոցում, այս որոշումները պետք է շատ արագ կատարվեն, որովհետև բնագետների առումով շատ լուրջ խնդիրներ ունենք: Օրինակ՝ Սյունիքում գրեթե բնագետ չի մնացել: Րոպե առաջ պետք է բյուջետային հատկացումներն արվեն, և ուսուցչի մասնագիտությունը պետք է դառնա ամենացանկալիներից մեկը: Առաջին խնդիրը հենց ֆինանսներն ու վերապատրաստումներն են:
Վերջերս Սյունիքի մարզի Լեռնաձոր համայնքի դպրոցում էի, այնտեղ 70-ականներին եղել է մաթեմատիկայի ակումբ, որը կապ է ունեցել եվրոպական երկրների գործընկերների հետ, փորձի փոխանակմամբ են կիսվել, անգամ անդամատոմս են ունեցել: Այդ ժամանակ ո՛չ Ֆեյսբուք է եղել, ո՛չ նմանատիպ այլ բան, բայց այդ դպրոցի ամբողջ պատը նրանց մասին նյութերով էր ծածկված: Այսինքն՝ ակնհայտ է, չէ՞, որ խնդիր է դրված եղել խրախուսել մասնագիտական գիտելիքն ու արվել է: Նույն կերպ հիմա պետք է դնել այդ խնդիրը, իսկ դնողը պետք է պետությունը լինի:
– Այդ խնդիրները չեն դրվում, որովհետև չկա՞ ֆինանսական միջոց, թե՞ ուղղակի ցանկություն չկա:
– Ֆինանսների նախարարությունը չպետք է խոչընդոտ հանդիսանա կրթության ոլորտում ծրագրեր իրականացնելու հարցում: Իմ տպավորությամբ՝ կրթության ոլորտում թե՛ հեղափոխությունից առաջ, թե՛ հետո ֆինանսների նախարարության խոչընդոտներն այդպես էլ չեն հաղթահարվել: Իհարկե, նաև լավ հայեցակարգ ձևավորելու խնդիր ունենք, բայց ամենակարևոր գործոնն այստեղ մասնակցային մշակույթն է:
Այն կապիտալը, որ կորցրել ենք, ու մեր պետությունն այս աղետների առաջ է կանգնել, հետևանքն է այն բանի, որ մարդկանց չեն սովորեցրել իրար հետ համագործակցել: Մեր համակարգը պետք է սովորեցնի մասնակցային, համագործակցային մշակույթ, ու ցանկացած խնդիր լուծելու համար պետք է ներգրավենք այն մարդկանց, որոնք կարող են այդ խնդրի լուծմանը նպաստել:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
