«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է տեղեկատվական անվտանգության փորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանը
– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, վերջին շրջանում հաճախակի ստացվող կեղծ ահազանգերն ինչի՞ հետևանք են, ինչո՞վ եք դրանք բացատրում:
– Սրանք հետևանք չեն, այստեղ կա միտում, այսինքն՝ ինչ-որ ուժ փորձում է դա օգտագործել որպես գործիք՝ ներազդելու ինչպես հանրային մթնոլորտի, այնպես էլ պետական կառույցների աշխատանքի վրա: Օրինակ՝ «Սուրմալուի» պայթյունից հետո ստացված այդ ահազանգերը ակնհայտ ոչ միայն խուճապի ու վախի մթնոլորտ ստեղծելու համար էին, այլ նաև ԱԻՆ-ի մեծ թվով աշխատակիցներին շեղելու նպատակ էին հետապնդում:
Ո՞վ է դա անում՝ կարող ենք ենթադրել, չեմ կարծում, որ դա ինչ-որ ցնորվածի կամ ինֆանտիլ անձնավորության գործողություններ են, որովհետև ակնհայտ ինչ-որ միտում կա, այսինքն՝ լարվածություն սահմանին, հետո դրան հետևում են նման ահազանգերը: Այս տեսանկյունից, ելնելով այն հին սկզբունքից, թե ում է սա շահավետ, շատ չեն հնարավոր կասկածյալները: Իմ կարծիքով՝ ավելի հավանական է, որ սա ադրբեջանական կողմն է օգտագործում, բայց այլ տարբերակներն էլ ունեն կյանքի իրավունք, մինչև հստակ ապացույց չլինի:
– Պետական համակարգն ինչպե՞ս կարող է դիմակայել այս երևույթին, կանխել դա:
– Դա իհարկե բարդ հարց է, որովհետև պատասխանատվության խնդիր է առաջացնում, բայց եկեք համաձայնեք, որ այս կանոնակարգերը ստեղծվել են այն ժամանակ, երբ գոյություն չուներ ինտերնետը, միայն հեռախոսազանգերով, լավագույն դեպքում՝ կարող էր նաև նամակ գրվել թղթով և ուղարկվեր: Երկու դեպքն էլ հիմնականում բավականին հեշտ բացահայտվող էին: Հիմա, երբ էլեկտրոնային փոստով է գալիս, հասկանում ենք, որ գրեթե անհույս է գտնել՝ ով է հետևում կանգնած, որքանով է լուրջ և այլն:
Դինամիկան էլ, եթե նայենք՝ նկատելի է, որ ահազանգերը ժամանակով իրար մոտենում են, նախորդը մոտ մեկ շաբաթ առաջ էր, հիմա պատկերացրեք՝ երկու օրը մեկ լինի, իսկ դու շանս չունես գտնելու կամ առնվազն կարող ես գտնել մի քանի ամիս հետո, այնպես որ, երևի պետք է ընդհանուր ռազմավարությունը վերանայվի:
– Ամեն դեպքում, անհնարին գործընթաց չէ, չէ՞, պարո՛ն Մարտիրոսյան, այդ կեղծ ահազանգերը կանխել կամ գոնե դրանց հաճախականությունը նվազեցնել:
– Ես չեմ ուզում հիմա հուշել հնարավոր անողներին, բայց տեխնիկապես բավականին հեշտ է այնպիսի նամակներ ուղարկել, որ հնարավոր չլինի գտնել ուղարկողին, այսինքն՝ մեծ է հավանականությունը, որ մենք երբեք չենք իմանա իրական ուղարկողին, իսկ դա նշանակում է, որ անվերջ կարող են այդ նամակները գալ:
-Կեղծ ահազանգերի առթիվ դատախազությունը քրեական վարույթ է նախաձեռնել: Սա խնդրի լուծում կլինի՞:
– Սա ոչնչով չի կարող շտկել իրավիճակը, ինչպես ասացի՝ գրեթե չնչին է հավանականությունը, որ հնարավոր կլինի արագ գտնել, թե ահազանգը որտեղից է: Երկրորդը՝ ենթադրենք՝ գտանք, ու պարզվեց, որ Բաքվից է, մեր հետագա քայլերը որո՞նք են լինելու: Ենթադրենք, որ նույնիսկ թաքցրած էլ չէ, բացահայտ ֆաքսից է ուղարկում ու ամեն օր, հիմա, ըստ կանոնակարգի, մարդիկ պետք է տարհանվեն, բա հետո՞: Ասենք՝ գործ հարուցեցիք, Բաքվից մարդ կարո՞ղ եք բռնել, չեք կարող: Ներկա գործիքակազմով հարցը լուծում չի ստանում: Ինչպես ասացի, պետք է ընդհանուր ռազմավարությունը վերանայվի:
– «Սուրմալուի» պայթյունից հետո հանրության՝ տեղեկատվությունը ընկալելու, վերլուծելու, տարածելու գրագիտության մասով եմ ձեր մեկնաբանությունը խնդրում, պարո՛ն Մարտիրոսյան:
– Իրականում շատ բարդ է, ու սա միայն մեր հանրության խնդիրը չէ, ամբողջ աշխարհում կա: Խնդիրն այն է, որ սոցիալական ցանցերը ստեղծում են շատ ուժեղ տեղեկատվական ճնշում, որովհետև յուրաքանչյուր մարդ ցանկություն ունի արտահայտվելու: Հիմնականում նման դեպքերում արտահայտվելը նեգատիվ բնույթ է կրում, որովհետև Ֆեյսբուքում արտահայտվելով՝ չես օգնում ոչ մեկին: Մարդիկ նստած քննադատում են ու ինչ-որ վարկածներ նշում՝ դավադրապաշտականից մինչև կրոնական: Օրինակ՝ մի քահանա գրում է, որ եթե պատարագ գնային, չէին զոհվի, մյուսը գրում է, որ ինչ-որ եվրոպական ալիք երկու ժամ առաջ էր գրել այդ պայթյունի մասին, մինչև այն տեղի կունենար:
Սա ստեղծում է ահավոր լրացուցիչ հոգեբանական ճնշում, որը ոչ մի դրական ելք չունի, պարզապես կուտակվում է, մեր դեպքում սա լրացուցիչ ծայրահեղ բարդություններ է ստեղծում, որովհետև պատերազմից հետո հասարակության մեծ մասը տառապում է հետպատերազմյան համախտանիշով:
– Հանրության մի մասը կարծում է, որ նմանօրինակ մեկնաբանությունները, վարկածները տգիտության հետևանք են, համակարծի՞ք եք:
– Դա միայն տգիտության հարց չէ, որովհետև մարդիկ ցանկություն ունեն հասկանալու իրականությունը: Մեզ մոտ անընդհատ ինչ-որ բաներ են կատարվում, ու որպեսզի մարդիկ չգժվեն, փորձում են ինչ-որ կապ գտնել, բնականաբար, ամեն մեկը սկսում է գնալ այն ճանապարհով, որտեղ ինքը տեսնում է մութ ուժերին:
Մարդ կա, որ համարում է, թե ամեն ինչում մեղավոր է Արևմուտքը, ու սկսում են փնտրել ինչ-որ հիմնադրամներ: Մարդիկ կան, որ համարում են, թե ամբողջ չարիքը գալիս է Ռուսաստանից, ու սկսում են ռուսական հետք փնտրել, ու արդյունքում ստեղծվում է խառնաշփոթ, պլյուս դրան՝ կա մի երևույթ, որ ընդհանրապես հետխորհրդային հասարակություններում դավադրապաշտական տեսություններն ավելի շատ են տարածված, քան արևմտյան շատ երկրներում, ինչի բացատրությունը դժվար է տալ, ու այնպես էլ չէ, որ տգետ մարդիկ են տարածում:
Մի կարևոր բան էլ կա, որ անպայման կուզեմ նշել. միշտ չէ, որ դավադրապաշտական տեսությունները սխալ են դուրս գալիս: Չեմ ուզում սա «Սուրմալուի» դեպքի հետ կապել, անպայման սա նշեմ, որ ես այստեղ ինչ-որ միտում չեմ տեսնում: Այստեղ հստակ միտում եմ տեսնում, որ մենք՝ որպես հասարակություն, անվտանգության հարցերին վատ ենք վերաբերվում: Այն, ինչը կարելի է բացատրել մեր ներքին բարդակով, իմաստ չունի բացատրել ինչ-որ դավադրություններով:
– Պարո՛ն Մարտիրոսյան, ցանկացած ֆորսմաժորային իրավիճակներում այդ աղմուկն ավելի շատ օգնո՞ւմ է, թե՞ խանգարում:
– Պարզ է, որ խանգարում է, ու պարզ է նաև, որ միշտ լինելու է, ուրիշ հարց, որ պետք է հասկանալ՝ ոնց անել, որ դա քիչ լինի: Պետական կառույցների կողմից լավ աշխատող համակարգի՝ հանրային կապերի կառավարման ռազմավարությունը բազմաթիվ խնդիրներ կլուծի, այդ դավադրապաշտական տեսությունները կշարունակվեն, մուննաթն ու նեգատիվը կշարունակվեն, բայց դրանք մեծ ազդեցություն չեն ունենա, ինչպես հիմա:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
