«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քանդակագործ Վիգեն Ավետիսը (Ավետիսյան)
– Պարո՛ն Ավետիսյան, հրապարակվել է Շառլ Ազնավուրի արձանի էսքիզը, որը հեղինակել է քանդակագործ Դավիթ Երևանցին։ Հանրության մի հատվածի արձագանքը, մեղմ ասած, այնքան էլ դրական չէ, դուք ի՞նչ կարծիք ունեք:
– Ճիշտն ասած, ինձ էլ դուր չի եկել էսքիզը, ես շատ հարգում եմ հեղինակին, Փարիզում Կոմիտասը շատ հաջող գործ է, բայց Շառլ Ազնավուրի հուշարձանի էսքիզը, որ չասեմ՝ շատ վատն է, ասեմ՝ հաջող չէ, ստացված չէ։ Կարծում եմ՝ դեռ պետք է աշխատի դրա վրա, եթե նա հայտնի քանդակագործ է՝ չի նշանակում, թե պետք է ամեն ինչը, ինչպես ինքն է տեսնում, այդպես էլ լինի։ Շառլ Ազնավուրը ժողովրդի համար շատ սիրելի կերպար է, բայց այդ էսքիզում ինձ համար Ազնավուրը չորացած է ու խրտվիլակի տպավորություն թողեց, ճիշտն ասած։
Արձանի տեղադրման վայրն էլ (Ֆրանսիայի հրապարակում՝ Ռոդենի արձանի տեղում.- խմբ.), ճիշտն ասած, մտածելու տեղիք է տալիս, իսկ կենտրոնի արձանն ի՞նչ են անելու։ Ես նկարներ տեսա, որ Տիգրան Ավինյանն այդ քանդակի էսքիզին է նայում և այլն, ես նրան էլ եմ հարգում, բայց չեմ կարծում, թե նա միանձնյա պետք է որոշի՝ ո՛ր քանդակը պետք է դրվի Երևանում։
Հանրային քննարկում պետք է լինի, թող այդ էսքիզը դնեն, ցուցադրեն, չգիտեմ՝ Նկարիչների միությունում կամ պատկերասրահում, մարդիկ գնան, տեսնեն։ Արագ-արագ չպետք է ոչ մի բան անել, հապշտապ ինչ-որ բաներ են ձեռնարկում, բայց դա ոչ մի լավ բանի չի բերում։ Թող ցուցադրեն այդ էսքիզը, մարդիկ գնան, իրենց կարծիքն արտահայտեն, համապատասխան մարմիններն էլ հաշվի առնեն այդ կարծիքները։ Առաջարկում եմ չշտապել, այդ էսքիզը դնել հանրային քննարկման, նախընտրական արշավներ պետք չէ անել, երբ դրվում է քանդակ, որը մնալու է հարյուրավոր տարիներ։
– Եթե դուք հեղինակեիք աշխարհահռչակ շանսոնիեի արձանը, ինչպե՞ս կներկայացնեիք ժողովրդի սիրելի Ազնավուրին։
– Քանդակագործ կա, որն իր ոճն ունի ու ամեն ինչ այդ ոճի մեջ է անում, այսինքն՝ թքած ունի այդ աշխատանքի վրա, կարևորը՝ իր ոճը երևա։ Ես այդ մոտեցումը չեմ ընդունում, քո ոճը պետք է դնես մի կողմ ու անես այն, ինչը պետք է ու բնորոշ է այդ հերոսին, որին կերտում ես։ Պատկերացրեք՝ այդ նույն ոճով, այդպես խեղճացած, ինչպես հիմա Ազնավուրի էսքիզն է, ասենք՝ Անդրանիկ քանդակեր։
Վատիկանում Դավիթ Երևանցին ստեղծել է Գրիգոր Նարեկացի՝ էլի նույն լուծումներով, ես այդ լուծմանը դեմ չեմ, բայց արդյոք այդ խրտվիլակային ձևն այս դեպքում կաշխատի՞։ Իմ կարծիքով՝ այդ իր ոճն այս դեպքում չի աշխատի, Կոմիտասի դեպքում աշխատել է, Կոմիտասին ստատիկությունը սազում է, նա հոգևորական է, այսինքն՝ չի կարող ձեռքերը բարձրացրած պատկերվել, բայց Ազնավուրը արտիստ է, չի կարող ստատիկ, այդպես խեղճացած պատկերվել։
Այս էսքիզը ես նմանեցրի նաև Ենգիբարյանի արձանին իր շարժումով, հա՛, Ենգիբարյանը կարող է նման շարժում ունենալ, բայց Շառլը Շառլն է։ Մի խոսքով, ո՛չ շարժումն է գտնված այդտեղ, ո՛չ էլ մոտեցումը, Դավիթ Երևանցին այս դեպքում ինձ չի բավարարում։
– Եթե անգամ էսքիզը հանրային քննարկման չներկայացվի, նախաձեռնողներն արդեն եղած կարծիքներին ականջալուր կլինե՞ն, պարո՛ն Ավետիսյան, թե՞ ոչ։
– Եթե այդ արձանը դնում են երևանցիների համար, չի կարելի անտեսել նրանց, Ավինյանը կամ Ազնավուրի տղան այդ արձանը չեն դնում իրենց տներում, դրվում է հանրային վայրում, որի տերերը քաղաքացիներն են։ Ես առաջարկում եմ հանրային քննարկման նպատակով այդ էսքիզը դնել ցուցադրության։ Ես նկարներով եմ տեսել, միգուցե իրականում տեսնեմ, հավանե՞մ, քանդակը եռաչափ արվեստ է ու չի կարելի այն ցուցադրել ֆոտոներով։ Թող դնեն ցուցադրության, կարծիքները արտահայտվեն, ու ըստ այդմ որոշում կայացվի, կանցնի՝ կանցնի, չէ՝ թող ուրիշ քանդակագործ ընտրեն։
– Նման մշակույթ Հայաստանում կա՞, թե՞ ոչ, որ ինչ-որ արձան տեղադրելուց առաջ այդ հանրային քննարկումը, կարծիքների հավաքագրումը արվի, ու ըստ այդմ վերջնական որոշումը կայացվի։
– Խորհրդային շրջանում՝ այո՛, այդ ժամանակ քաղաքապետարանը պատվեր էր տալիս, ու կար գեղարվեստական խորհուրդ՝ կազմված պրոֆեսիոնալներից, ոչ թե քաղաքական գործիչներից կամ պաշտոնյա չինովնիկներից, որոնք հավանություն էին տալիս կամ չէին տալիս։ Այդ պրակտիկան կար, որ էսքիզները ցուցադրվում էին, ու ժողովուրդը տեսնում էր, թե ինչ է սպասվում իրենց քաղաքում։
– Հետխորհրդային Հայաստանում չկա՞ նման բան։
– Հետխորհրդայինում արվեստի բնագավառը շատ տուժեց, հիմա անգամ առանձին մշակույթի նախարարություն չունենք, չունենք մշակութային այդ խորհուրդը, հիմա ամեն բան տարերայնորեն է արվում։ Ամեն թաղապետ իր թաղում քանդակներ սկսեց տեղադրել, օրինակ՝ Արամ Խաչատրյանի այլանդակ դիմաքանդակը, Վահրամ Փափազյանի այլանդակ դիմաքանդակը, սրանք իբր թե մշակութային ձևավորումներ են, որոնք ավելի շատ խանգարում են, քան օգնում։
– Երբ քայլում եք Երևանի փողոցներով, մասնագետի ձեր աչքը ի՞նչ է տեսնում թե՛ արձաններին, թե՛ նոր կառուցվող շենքերին նայելիս։
– Անճաշակություն՝ առաջին հերթին դա եմ տեսնում։ Ամեն բան պետք է ճաշակով լինի, իսկ Հայաստանը հարյուրտոկոսանոց ճարտարապետական անճաշակություններով է լցված։ Օրինակ՝ Գագիկ Ծառուկյանը իր ճաշակով ձևավորում է իր կառուցած շենքը, այդպիսի բան չպետք է լինի։ Նա կարող է վճարել, բայց ոչ իր ճաշակով ձևավորել, որովհետև դա աղտոտում է մեր քաղաքը։ Նա կամ մեկ այլ ուրիշը իրավունք չունի ճաշակ թելադրելու ինձ եւ իմ երեխային: Նմանատիպ մեծահարուստներն իրենց ճաշակով աղավաղեցին ու աղավաղում են մեր քաղաքը, ես սա եմ տեսնում։
– Իսկ ինչո՞ւ դրա դեմ չկա պայքար, պարո՛ն Ավետիսյան։
– Ես միշտ եմ պայքարել, պայքարել եմ նաև Ծածկած շուկայի համար, որպեսզի չաղավաղվեր․ քանդեցին այդ մի մասը, գիտեք։ Անձամբ ես պայքարել եմ բոլոր հնարավոր ու անհնար ձևերով մեր քաղաքը չաղավաղելու համար, բայց ես ո՛չ պաշտոն ունեմ, ո՛չ էլ իմ ձայնը որոշիչ է։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
