«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Երևանի ժառանգության պաշտպանության կոմիտեի անդամ Իզաբելլա Սարգսյանը
– Ինչպե՞ս եք գնահատում Ֆիրդուսի թաղամասի նախագծի շուրջ տեղի ունեցող զարգացումները: Ի՞նչ է տեղի ունենում, և ինչի՞ համար էիք դուրս եկել պայքարի:
– Ինչպես ցանկացած մեծ քաղաքում, քիչ թե շատ հին քաղաքում, Երևանում էլ, բնականաբար, կան հին, շերտ առ շերտ զարգացած թաղամասեր՝ Սարի թաղ, Կոնդ, Ֆիրդուսի, Հին Նորք և այլն: Շատ հասկանալի է, որ այդ թաղամասերն արդիականացման կարիք ունեն, ընդ որում, արդիականացման մասին քննարկումները սկսվել են դեռ խորհրդային տարիներից։
Պարզ է, այդ թաղամասերում, բացի պատմական և ժառանգության համար արժեք ներկայացնող շենքերից, շինություններից, կանաչ տարածքներից և միջավայրերից, կան նաև ոչ արժեքավոր շինություններ:
Երկար ժամանակ է, ինչ խոսակցություն է ընթանում այն մասին, թե ինչպես արդիականացնել այդ թաղամասերը, ինչպես մարդկանց տեղավորել, ինչպիսի նախագծեր իրականացնել: Դա, ըստ էության, բարդ կոնցեպտուալ հարց է, որը խոր մասնագիտական և հանրային քննարկում է պահանջում։
Այն, որ Ֆիրդուսի թաղամասը պետք է արդիականացվի, Ֆիրդուսի թաղամասի բնակիչները պետք է ստանան կա՛մ այդ տարածքում կառուցվող տուն, կա՛մ արժանապատիվ հատուցում, ակնհայտ է, ոչ ոք չի վիճարկում և չի առաջարկում, որ բնակիչներից շատերը շարունակեն ապրել 21-րդ դարին ոչ հարիր կենցաղային պայմաններում։ Ս
ակայն ամբողջ հարցն այն է, թե ինչպես ես դա անում: Կա թյուր կարծիք, թե մենք ասում ենք՝ ոչ մի բանի մի՛ կպեք, թող այդպես մնա, թող մարդիկ վատ ապրեն: Բացարձակ նման միտում չկա, սա ուզում եմ ֆիքսել։
Խնդիրներն ընկած են այլ, շատ բազմաշերտ և փոխկապակցված ոլորտներում։ Նախ՝ մենք մեր նախորդ փորձից գիտենք, թե բացառիկ գերակա շահը ինչպես իրականացվեց Պուշկինի, Արամի, Բուզանդի փողոցներում, Գլխավոր պողոտայում:
Դա արվեց բռնի, ապօրինի, բազմաթիվ խախտումներով, մարդու իրավունքների կոպիտ ոտնահարումով և քաղաքի պատմական միջավայրի տոտալ ոչնչացմամբ: Դա արվեց հիմնականում Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանության ժամանակ, հետո շարունակվեց Սերժ Սարգսյանի իշխանության ժամանակ: Դա արվեց նաև Նարեկ Սարգսյանի ձեռքով։ Մեր ունեցած փորձը, ինչպես գույքի օտարման, այնպես էլ ժառանգության պահպանման տեսանկյունից շատ բացասական է:
Հիմա նոր իշխանությունը հանձն է առել Ֆիրդուսի թաղամասի օտարման և կառուցապատման՝ նախկին իշխանությունների օրոք սկիզբ առած գործընթացը շարունակել և ավարտին հասցնել։ Այստեղ բացահայտում ենք խնդիրների մի քանի շերտ: Առաջինը՝ պարզվեց, որ կառուցապատումն արվելու է այն էսքիզի հիման վրա, որն առաջարկել է Նարեկ Սարգսյանը՝ իր ճաշակով և ոճով։ Դա չի արվել մրցութային սկզբունքով:
Ուղղակի տրվել է այդ մարդկանց: Արվել է այն ժամանակ, երբ Նարեկ Սարգսյանը եղել է նաև քաղաքաշինության նախարար, որտեղ եղել է շահերի բախում: Ս.թ. մայիսին կայացած նիստի ժամանակ Տիգրան Ավինյանը հաստատել է աշխատանքային խմբի կազմը, որում Սարգսյանը և Մութաֆյանն ընդգրկված են, որպես նախագծի գլխավոր ճարտարապետներ։
Այն էսքիզը կամ կոնցեպտը, թե ինչ պետք է այնտեղ լինի, ուղղակի սարսափելի է: Ճիշտ ինչպես Հյուսիսային պողոտայի պարագայում, այն չի նախատեսում պատմական միջավայրի պահպանում, բացառությամբ 8 հուշարձան շենքերի։
Հատուկենտ շենքերը, առավել ևս՝ միայն շենքերի ճակատները, չեն կարող ընկալվել որպես պատմական միջավայրի պահպանություն։ Ավելին՝ այդ կոնցեպտն անգամ ժամանակակից չէ, այլ նարեկսարգսյանական սահմանափակ ճարտարապետական մտքի արտացոլում։ Ես դա անվանում եմ նեոտուփիզմ։
Խնդրի հաջորդ շերտը կապն է կոռուպցիոն սկանդալների մեջ թաթախված և անբարեխիղճ տնտեսավարողների հետ։ Էդուարդ Մելիքյանը, որը ևս ներառված է կառավարության հաստատած աշխատանքային խմբի կազմում, «Գլենդել հիլզ» սնանկ ճանաչված ընկերության տնօրենն է։
Նրա անունով են գրանցված բազմաթիվ ՍՊԸ-ներ, որոնց միջոցով տեղի է ունենում գույքի օտարումը։ Մեզ համար բացարձակապես անհասկանալի և անընդունելի է կառավարության մոտեցումը այս հարցին։ Սպասում ենք պարոն Սիսեռյանի բացատրությանը և ներդրողների անունների հրապարակմանը։
Հաջորդ խնդրահարույց կետը ամբողջական նախագծի բացակայությունն է։ Անգամ եթե ընդհանուր հաստատված նախագիծ կա, այն ոչ ոք չի տեսել: Բոլորս տեսել ենք միայն էսքիզը և մակետը: Նախագիծը ստանալու համար ես, օգտվելով «Տեղեկատվության ազատության մասին» օրենքից, դիմել եմ կառավարություն, պարոն Ավինյանին։
Նրա գրասենյակից պատասխան եմ ստացել, որ իրենք այդ փաստաթղթերը չունեն, և նամակս վերահասցեագրել են Երևանի քաղաքապետարան, որից մինչ օրս պատասխան չունեմ: Ես չեմ հավատում, որ կառավարությունը նախագիծը չունի, քանի որ երեկ պարզ դարձավ, որ հենց պարոն Սիսեռյանն է համակարգում այդ աշխատանքը։
Կամ սա տեղեկատվություն չտրամադրելու եղանակ է, կամ նախագիծ ուղղակի գոյություն չունի։ Իսկ եթե նախագիծ չկա, հետևաբար, չի կարող լինել քանդման թույլտվություն, ուրեմն քանդված շենքերն ապօրինի են ապամոնտաժվել: Այդտեղ նաև իրավական բազմաթիվ այլ խնդիրներ կան:
Եթե ամփոփեմ, նախ հասկանալի է, որ արդիականացում պետք է, և արդիականացման հարցը չի քննարկվում, քննարկվում է ինչպե՞ս արդիականացնելու հարցը, որ դա պետք է արվի պատմական միջավայրի, ժառանգության, հուշարձանների պահպանության և քաղաքի լավագույն շահից ելնելով։
Երկրորդ՝ հասարակությունը պետք է հստակ պատասխան ստանա, թե ինչպես և ինչ ընթացակարգով է ընտրվել այս կապալառուն, ո՞վ և ո՞նց է որոշել, որ հենց «Դիանար» ընկերությունը պետք է հանձն առնի այդ գործը։
Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս է որոշել, որ հենց Նարեկ Սարգսյանն ու Մութաֆյանը պետք է լինեն այս նախագծի գլխավոր ճարտարապետները։ Ո՞րն է այդ ամենի հանրային շահը։ Կարևոր են նաև մարդու իրավունքների՝ սեփականության իրավունքի, արժանապատիվ հատուցում ստանալու հարցերը։
Այդ ամենից զատ, կարծում եմ, վերջապես ժամանակն է վերաարժևորելու և հասկանալու՝ ինչ է նշանակում «բացառիկ գերակա հանրային շահ»: Օրինակ՝ այս կարգի շինարարական նախագծերից հանրությունն ինչ է շահում:
Արդյոք հանրությո՞ւնն է շահում, թե՞ շահում են ինչ-որ ոչ միշտ հասկանալի բիզնեսմենները կամ, ավելի վատ, կոռուպցիայի մեջ թաթախված ինչ-որ մարդիկ: Հանրային կամ պետական շահն այն է, որ, ենթադրենք, պետք է կառուցել ռազմական ճանապարհ, եթե այդ ճանապարհին կան շենքեր, շինություններ, արոտավայրեր, հողեր, պետությունը գերակա շահից դա կարող է օտարել:
Բայց եթե դու կառուցում ես բիզնես կենտրոն, վաճառելու ես տարածքներ և բնակարաններ, ո՞րն է այդտեղ հանրության շահը: Մենք կարիք ունենք հարցականի տակ դնելու, թե ի՛նչ նկատի ունի պետությունը, երբ ասում է «բացառիկ հանրային գերակա շահ»: Եթե երկու ծառ են տնկում, մի հատ էլ խաղահրապարակ կառուցում, կներեք, դա հանրային շահ չէ:
– Ըստ էության, նախօրեին քաղաքապետարանում կայացած հանդիպումն արդյունք չտվեց, այս դեպքում ո՞րն է լինելու ձեր նախաձեռնության հաջորդ քայլը, եթե ընդառաջ չգնան:
– Այսօր լինելու է մեր խմբի հայտարարությունը երեկվա իրադարձությունների հետքերով: Ես հույս ունեմ, որ կլինի նաև այս պրոցեսին գնահատական տվող ավագանու հայտարարություն: Մենք պատրաստվում ենք մի քանի ուղղությամբ աշխատել՝ մի քանի աշխատանքային խմբերով:
Մեծ հույս ունենք, որ նաև հետաքննող լրագրողների օգնությամբ հասկանալ, թե ինչ սխեմաներ են գործել այդտեղ, և ինչ է տեղի ունենում հիմա։ Ցանկացած դեպքում մենք շատ վճռական ենք տրամադրված և հետևողականորեն աշխատելու ենք այն ուղղությամբ, որ այս նախագիծը դադարեցվի, նոր մրցույթ հայտարարվի, և ավելի մեծ հանրային վերահսկողություն լինի այդ բոլոր հարցերի վերաբերյալ:
– Իսկ տարածքի բնակիչների շահերը հաշվի առնվո՞ւմ են, քանի որ նրանցից շատերն արդեն դուրս են եկել, տարիներ շարունակ վարձով են ապրում, ամեն օր սպասել են իրենց բնակարաններին, և հիմա փաստորեն այս իրավիճակն է ստեղծվել և ժամկետներն էլ լրացել են:
– Ես շատ լավ եմ այդ մարդկանց հասկանում, որ իրենք մտածում են, որ եթե նոր նախագիծ լինի, իրենց համար նոր հարցեր կառաջանան: Բայց այդտեղ տարբեր բնակիչներ կան. կան մարդիկ, որոնք կարծես դժգոհ չեն ստացած փոխհատուցումից, կան մարդիկ, որ մինչև հիմա դուրս չեն գալիս, կան մարդիկ, որ ընդհանրապես պայմանագիր էլ չեն կնքել:
Դա մի առանձին ուսումնասիրության ոլորտ է: Մի բան հստակ կարող եմ ասել, որ այդ ընկերության ներկայացուցիչները նաև մեր աչքի առաջ այդ բնակիչներին մի կողմից փորձում են սիրաշահել, մյուս կողմից էլ, կարծում եմ՝ վախեցնում են:
Նաև մեր նախաձեռնության անդամներից մեկին են ինչ-որ բան ասել: Մենք այդ կազմակերպությունը, այդ մարդկանց և նրանց մեթոդները լավ ենք ճանաչում: Նրանք շարունակում են այդ նույն մեթոդներով աշխատել նաև Ֆիրդուսի թաղամասի բնակիչների հետ հենց այսօր:
– Մամուլում երկար քննարկվեց ու քննադատվեց Երևանի գլխավոր ճարտարապետ Արթուր Մեսչյանի զգացմունքային ելույթը քաղաքապետարանում: Նա հարց էր բարձրացնում՝ ի վերջո, Ֆիրդուսի նախագիծն իրականացվելո՞ւ է, թե՞ ոչ: Ինչպե՞ս եք դուք գնահատում նրա խոսքը և արդյոք հիասթափված եք դուրս եկել երեկվա քննարկումից:
– Ես հիասթափված չեմ, քանի որ նման ելույթներ իմ կյանքում առաջին անգամ չեն հնչում։ Մենք՝ որպես քաղաքացիական հասարակություն, իրավունք չունենք որևէ բանից հիասթափվելու:
Մենք մեր աշխատանքն ենք անում։ Պարոն Մեսչյանին շատ չեմ ուզում անդրադառնալ, միակ բանը, որ կարող եմ ասել, նրա վարքի մեջ ամենազարմանալին իր դիրքավորումն էր:
Նա խոսում էր այնպես, կարծես ինքը ֆինանսների նախարարն է, ներդրումների պատասխանատուն կամ տնտեսական բլոկի կարկառուն ներկայացուցիչ, այնինչ ինքը քաղաքի գլխավոր ճարտարապետն է: Այսինքն՝ իր կոչմամբ նա պետք է ճարտարապետության, պատմության, մշակույթի շահերից խոսեր:
Նա խոսում էր բիզնես շահերի, ներդրումների, բանվորների, շինարարների տեսանկյունից և այդ դիրքն էր պաշտպանում: Առիթից օգտվելով՝ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել ավագանու անդամներին, որոնք շատ սկզբունքորեն պաշտպանում էին հասարակության շահերը: Ես կարծում եմ, որ մենք չենք սխալվել, որ ձայն ենք տվել նրանց, և շատ կարևոր է նման ավագանի ունենալը:
Ուզում եմ շեշտել նաև, որ մեր պայքարը շարունակվելու է ոչ միայն Ֆիրդուսի թաղամասի համար, այլև Երևան քաղաքի ժառանգության պաշտպանության և քաղաքում տարածական պլանավորման մասնակցային գործընթաց ունենալու ուղղությամբ։
Մանե Հարությունյան
MediaLab.am
