«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է «Խաղաղության երկխոսություն» ՀԿ նախագահ Էդգար Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարն ինչպե՞ս եք գնահատում։ Վերջին շրջանում քրեական հեղինակություններ ձերբակալվեցին, նաև ՔԿՀ-ներում մարդկանց ճնշելով՝ փորձում են արմատախիլ անել այդ երևույթը։ Արդյոք պայքարի մեթոդները ճի՞շտ են ընտրված։
– Եթե անգամ մեթոդները ճիշտ են ընտրված, դրանք բավարար չեն, որպեսզի քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարն արդյունավետ համարենք։
Այդ ենթամշակույթն արդեն խորապես ներթափանցել է պետական կառավարման բոլոր օղակներ, անգամ Ազգային ժողովում ունենք մարդիկ, որոնք այդ արժեհամակարգի կրողն են և շատ հաճախ ընդդիմանում են, երբ խոսում ենք այդ ենթամշակույթի դեմ պայքարի մասին։
Սա մի քիչ ավելի լուրջ, հստակ և ռազմավարական մոտեցում է պահանջում։ Այսինքն՝ այն, որ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներն անընդհատ ասում են՝ վեթինգ, լյուստրացիա, սրանք այն տարրերն են, որոնք իրականում հնարավորություն կտան պետական կառավարման համակարգում այդ արժեհամակարգը կրող մարդկանցից ձերբազատվել։
Եթե անգամ ամենալավ բարեփոխումներն անենք, օրինակ՝ ոստիկանությունում, միևնույն է, այն ոստիկանը, որը տարիներ շարունակ համագործակցել է քրեական հեղինակությունների հետ, թմրանյութ է գցել սրա-նրա գրպանը, որպեսզի տանի ցուցմունք կորզի, այն ոստիկանը, որը խոշտանգել է հարցաքննությունների ժամանակ, ինչքան էլ նրա համար խոշտանգումներից զերծ մնալու, մարդու իրավունքների մասին դասընթաց կարդաս, նա այդ արժեհամակարգի կրողն է։
– Այսինքն՝ նախ պետական կառավարման համակարգի՞ց դա պետք է արմատախիլ անել։
– Այո՛, միանշանակ։ Այդ ենթամշակույթն օդից չի եկել, իրականում դա տարիներով ձևավորված և հասարակության մեջ սերտաճած ենթամշակույթ է։ Եվ անգամ երբ փոքր երեխաների խոսակցությունն ես լսում, այդ տրամաբանության մեջ է։
Հասարակության մեջ դա ԽՍՀՄ ժառանգությունն է, և այս ուղղությամբ իրոք լուրջ աշխատանք կա կատարելու։ Եվ այդ աշխատանքը, այո՛, պետք է սկսել պետական համակարգից։
– Վերջին երկու տարիներին այդ ուղղությամբ փոփոխություններ չե՞ն եղել։
– Համենայնդեպս, այն օրինակները, որոնք մենք տեսնում ենք, հենց լրատվամիջոցներով հրապարակվող, ցույց են տալիս, որ եթե անգամ փոխվել է, ապա շատ քիչ բան է փոխվել։
Մի բան է, որ մեր արդարադատության նախարարը պարբերաբար խոսում է այն մասին, թե ինչ գործողություններ ու նախաձեռնություններ ունենք այդ ենթամշակույթի դեմ պայքարելու ուղղությամբ, այլ հարց է, թե ի՛նչ են ցույց տալիս օբյեկտիվ իրականության փաստերը։ Իմ կարծիքով՝ քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարելու ջանքերը բավարար չեն։
– Բոլորովին վերջերս քրեակատարողական հիմնարկում կալանավորների նկատմամբ բռնության մասին ահազանգ եղավ։ Եվ այդ գործողությունները կարծես հենց քրեական ենթամշակույթի դեմ պայքարի շրջանակներում են արվում։ Արդյոք ճի՞շտ է ճնշելով կամ մարդկանց ծեծելով այդ երևույթի դեմ պայքարել։
– Ո՛չ, դա երբեք չի կարելի դիտարկել որպես մեթոդ, որովհետև մարդու իրավունքների խախտում է։ Խոշտանգումների արգելքն այն ամենաբազային իրավունքներից է, որի վերաբերյալ անգամ մենք ունենք ընդդեմ Հայաստանի ՄԻԵԴ-ի վճիռներ, և որի դեմ, ցավոք, Հայաստանի նոր կառավարության կողմից մինչ այժմ ոչինչ չի արվել։ Սա ուղղակի անթույլատրելի է։
– Ինչո՞ւ են նաև այդ մեթոդը կիրառում։
– Սա սովետական ժառանգություն է։ Ցուցումունքներ կորզելու տեսանկյունից սա այն գործիքն է, որն օգտագործվել է հին ժամանակներից։ Եվ այդ գործելաոճը մնացել է։ Պետական ապարատի վեթինգի, այդ մարդկանցից ազատվելու գործողությունների բացակայության պատճառով այդ նույն կադրերը մնացել են համակարգում։
– Դուք տեսակետ եք հայտնել, որ քրեական ենթամշակույթը Հայաստանում կարող է վերածվել քրեական մշակույթի։ Արդյոք իրավիճակն այդքան մտահոգի՞չ է։
– Եկեք անկեղծ լինենք՝ այո՛։ Նույն Ռոբերտ Քոչարյանը կամ նրան աջակցող ուժերը, որոնք պարբերաբար հանրային ակցիաներ են կազմակերպում, նրանց անգամ խոսակցությունը այդ հարթության վրա է։
Սա իրոք շատ խորն է արմատացած։ Եվ նախկին ռեժիմը այդ փիլիսոփայությամբ է կառավարել պետությունը։ Պետական բոլոր ինստիտուտներում սա եղել է հարաբերությունների կառուցման հիմնական մեթոդը։ Մենք իրականում հասկանում ենք, որ սրանից այնքան էլ հեշտ չէ ձերբազատվել։
Դա մեկ օրվա խնդիր չէ, որ վարչապետը կամ նախարարը հայտարարեն՝ քրեական ենթամշակույթին վերջ ենք տալիս և վերջացնենք։ Սա լուրջ աշխատանք է, դպրոցներից սկսած այդ ուղղությամբ պետք է աշխատենք։ Ես կարծում եմ, որ, ցավոք սրտի, դա արդեն մեզ մոտ մշակույթ է։
Դա արդեն մարդկանց ընկալում է, մարդիկ սովորական են համարում քրեական հեղինակությունների միջոցով հարցեր լուծելը, «գող» բերելը, քրեական հեղինակությանը խնդրել, որ այս կամ այն գումարը վերադարձնի։ Եվ մեր հասարակությունում շատերը դրան նորմալ են նայում, այդ թվում՝ նաև ԱԺ որոշ պատգամավորներ։
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
