Եթե Հայաստանի և Արցախի միջև մաքսակետ տեղադրվի և խստացված ռեժիմով գործի, Արցախի տնտեսությունը հսկայական վնասներ կկրի: Այս կարծիքին է անկախ տնտեսագետ Վահագն Ղազարյանը, ով, սակայն, քիչ հավանական է համարում, որ այդ մաքսակետը կտեղադրվի կամ տեղադրելուց հետո էլ խստորեն կգործի:
Թեև Հայաստանի իշխանությունները մշտապես խուսափում են պատասխանել հարցին, թե Մաքսային միությանը միանալու դեպքում Հայաստանի ու Ղարաբաղի միջև մաքսակետ կգործի, Եվրասիական տնտեսական միությանն անդամակցելու պայմանագիրը լույս սփռեց այս հարցի վրա:
«Իրազեկ քաղաքացիների միավորման» վերջերս հրապարակած Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի Հանրապետության անդամակցության պայմանագրի նախագիծը և դրա հավելվածները հստակեցրին, որ Հայաստանը ԵՏՄ-ին միանալու է առանց Արցախի:
Մասնավորապես, նախագծում նշվում է. «Մաքսային միության միասնական մաքսային սահման են կազմում Բելառուսի Հանրապետության, Ղազախստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության տարածքները, ինչպես նաև այդ պետություններից դուրս գտնվող արհեստական կղզիները, կառույցները, շինությունները ու այլ օբեկտները, որոնց նկատմամբ ՄՄ անդամ երկրները ունեն բացառիկ իրավասություններ»:
Սա ենթադրում է, որ Հայաստանի ու Արցախի միջև մաքսակետ պետք է տեղադրվի, չնայած նրան, որ մինչև օրս իշխանությունները հանրությանը հուզող այս հարցին հստակ պատասխան չեն տվել:
«Երբ միանշանակ ասում ենք՝ մաքսակետ է լինելու, ճիշտ չէ: Կարող է լինել և չգործել, կարող է չլինել, կարող է լինել և շատ խիստ գործել: Երեք տարբերակն էլ հնարավոր է»,- «Մեդիալաբին» ասում է տնտեսագետը:
Նրա խոսքով, եթե մաքսակետը դրվի և գործի, Արցախը տնտեսապես կմեկուսանա աշխարհից:
«Ղարաբաղի ճանապարհը դեպի արտաքին աշխարհ միայն Հայաստանով է: Սա նշանակում է, որ մենք Ղարաբաղում ծագած բոլոր ապրանքներից ու ծառայություններից պետք է մաքսատուրք գանձենք, ինչը նշանակում է, որ Ղարաբաղի տնտեսությունը կհայտնվի շատ վատ վիճակում: Այլ երկրներ Ղարաբաղը չի կարողանում ինքնուրույն ապրանքներ արտահանել, եթե մաքսակետ լինի ու խիստ գործի, մենք այդ երկրի տնտեսությունը կսպանենք»,- ասում է Վահագն Ղազարյանը:
Միաժամանակ նա նկատում է, որ ցանկացած ինտերգման գործընթաց ունի իր իրավապայմանագիրն ու չկարգավորված դաշտը, որը լուծվում է «ըստ բանակցությունների»:
«Տնտեսական ինտեգրման և տնտեսական միության ձևավորման ֆորմալ դաշտում պարտադրում են, որ արտաքին մաքսային սահմանը լինի միասնական և նմանատիպ ընթացակարգերով: Սակայն մեր նախորդ բազմակողմ և երկկողմ հարաբերությունները բոլոր երկների հետ այլ կերպ են եղել: Օրինակ՝ Ղազախստանի հետ Ազատ առևտրի համաձայնագրով ասվում էր, որ Հայաստանի տարածքում արտադրված ապրանքները ազատ մաքսատուրքով են մտնում Ղազախստան, բայց Հայաստանից ԼՂՀ ապրանանքն էլ է գնացել որպես ազատ առևտրի սուբյեկտ: Նույն խնդիրը կար Եվրամիության հետ Ասոցացման համաձայնագրի շուրջ ընթացող բանակցությունների ժամանակ, եթե ԵՄ հետ համաձայանգիրը ստորագրվեր, Ղարաբաղի ապրանքները գնալո՞ւ էին ազատ ռեժիմով: Որևէ մեկը երբևիցե բարձրաձայնե՞ց այդ մասին: Ոչ, որովհետև այդպիսի բաները, որոնք ֆորմալ դաշտում հակասում են նորմերին, բանակցությունների արդյունքում ձեռք է բերվում պայմանավորվածություն, որն անպայման չէ, որ թղթի վրա գրված լինի»,- նշում է տնտեսագետը:
Նա լիահույս է, որ ներկա փուլում վարվող բանակցությունների արդյունքում մաքսակետ չի տեղադրվի Հայաստանի և Արցախի սահմանին:
«Այդ մաքսակետը չի գործելու, մոռացեք, որովհետև եթե մի ճանապարհի վրա դրված լինի խիստ մաքսակետ, կողքից այլ ճանապարհ է բացվելու, ապրանքն ազատ գնալու է ու գա»,- կարծում է նա:
Տնտեսական գիտությունների թեկնածու Ղարիբ Հարությունյանը նույնպես շրջանառության մեջ է դնում այն տարբերակը, որ հնարավոր է մաքսակետ տեղադրվի, բայց այն չգործի:
«Դա քաղաքական հարթության մեջ քննարկվող հարց է: Օրինակ՝ Ղազախստանի նախագահ Նազարբաևը հայտարում է, որ միջազգայնորեն ճանաչված սահմաների մասին է խոսքը: Եթե միջազգային ճանաչված սահմաններով առաջնորդվեն, մաքսակետ կտեղադրվի, բայց միգուցե լինեն փոխհամաձայնություններ: Դա պետք է լինի քաղաքական մակարդակով, և այդ համաձայնությունների հիման լուծում տրվի խնդրին: Մյուս տարբերակն էլ այն է, որ կարող է մաքսակետ տեղադրվի, բայց դա ձևական բնույթ կկրի, չի կիրառվի»,-«Մեդիալաբին» ասում է Ղարիբ Հարությունյանը:
Տնտեսագետի խոսքով, եթե մաքսակետը տեղադրվի և գործի, Արցախի տնտեսությւան վրա դա միանշանակ բացասական ազդեցություն կունենա:
Նա նկատում է, որ ներկայումս Հայատանը ԼՂՀ-ի հետ ապրանքաշրջանառության մեծ ծավալ ունի:
«Այդ ապրանքաշրջանառությունն այսօր իրականացվում է զրոյական մաքսադրույքով: Եթե մաքսակետ տեղադրվի, Հայաստանի և ԼՂՀ միջև լինեն մաքսային հարաբերություններ, միանշանակ գների բարձարացում կլինի: Ընդ որում, կթանկանան ինչպես Հայաստան ներկրվող, այնպես էլ Հայաստանից ԼՂՀ արտահանվող ապրանքները»,- ասում է նա:
Հանրապետության արտաքին առևտրաշրջանառության ծավալը 2013 թվականին կազմել է 328.5 մլն ԱՄՆ դոլար. 2012 թվականի համեմատ ներմուծման ծավալները նվազել են 7.7 , իսկ արտահանմանծավալները աճել են 3.2 %-ով: Արտահանման հիմնական ուղղությունները Հայաստանն է, ԱՊՀ երկրները, Մեծ Բրիտանիան, Իրանը, Չինաստանը եւ այլն:
ԼՂՀ կառավարության տվյալների համաձայն, 2013 թվականին տնտեսական աճը հանրապետությունում կազմել է 9.3%: Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը կազմել է 44.3 մլրդ դրամ` 2012 թվականի համեմատ աճելով 10 %-ով: Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքը, 2012 թվականի համեմատ ապահովելով 9.2%-ի աճ, հասել է է 55.2 մլրդ դրամի:
Ղարիբ Հարությունյանի տեղեկացմամբ՝ «Կոմպաս» գիտեհետազոտական, կրթական և խորհրդատվական կենտրոնն առաջիկայում նախաձեռնում է հետազոտություն իրականացնել՝ հաշվարկելու, թե ինչ վնասներ կարող են լինել, եթե Հայաստանի ու Արցախի միջև մաքսակետ տեղադրվի:
«Դեռ չեմ կարող հստակ թվերով ասել, բայց հնարավոր ազդեցությունը միանշանակ լինելու է, եթե մաքսակետ տեղադրվի»,-«Մեդիալաբին» ասում է նա:
Նշենք, որ ԵՏՄ-ին անդամակցելու պայմանագրի նախագծից հետևում է, որ մաքսակետեր կարող են ստեղծվել Քաշաթաղում և Արցախ տանող մյուս ճանապարհներին: Իսկ Լեռնային Ղարաբաղից դեպի Հայաստան ապրանքները կներմուծվեն Եվրասական տնտեսական միությունում գործող բավականին բարձր սակագներով: Ըստ տեղեկությունների՝ Հայաստանն այս պայմանագիրը կստորագրի հոկտեմբերի 10-ին, իսկ 2015 թվականի հունվարի 1-ից այն ուժի մեջ կմտնի:
Հիշեցնենք, որ հոկտեմբերի 2-ին ԼՂՀ վարչապետ Արայիկ Հարությունյանը խոսելով հարցի մասին բացառել է, որ Հայաստանի եւ ԼՂՀ միջեւ մաքսակետ կգործի:
«Բացառվում է մաքսակետ ունենալ ԼՂՀ եւ ՀՀ միջեւ: Ի դեպ, կան մարդիկ, ովքեր ներկա հսկիչ կետերը շփոթում են մաքսակետերի հետ, այնինչ դրանց գործառույթն ուղեւորափոխադրումներն ու ապրանքաշրջանառությունը վերահսկելն է,-նշել է նա,- Երկրորդ՝ անհնար է մաքսակետ ունենալ, քանի որ դա նշանակում է սահմանի վերահսկողություն սահմանապահների կողմից, իսկ ԼՂՀ եւ ՀՀ-ի միջեւ առկա են տասնյակ ճանապարհներ, որոնց հսկողությունը տեխնիկապես անհնար է»:
Մարի Ներսեսյան
Լուսանկարում` Ստեփանակերտի շուկան (Լուսանկարը` Անահիտ Հայրապետյան)
© Medialab.am
