Հայաստանի կառավարությունն այս փուլում հաշվարկում է, թե ինչ վնասներ է կրել տնտեսությունը Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառվող պատժամիջոցների պատճառով: Էկոնոմիկայի նախարար Կարեն Ճշմարտիյանմ ասում է, որ մինչև տարեվերջ այդ հաշվարկները կավարտվեն:Սակայն մինչ հաշվարկները, կառավարության անդամներն արդեն բացիեբաց խոսում են վնասների մասին, որոնք կրում է Հայաստանի տնտեսությունը Ռուսաստանում ընթացող զարգացումներով պայմանավորված՝ մասնավոր տրնսֆերտների, արտահանման ծավալների, ներդրումների նվազում և այլն, ինչը հասարակ ժողովուրդն արդեն զգում է իր մաշկի վրա:
Հայաստանի այս տարվա բյուջեով նախատեսված 5.2 տոկոս տնտեսական աճն, արդեն իրատեսական չի համարվում, կառավարությունն այժմ խոսում է արդեն 3 տոկոս աճի մասին:Ֆինանսների նախարար Գագիկ Խաչատրյանը չի հերքում, որ ՌԴ տնտեսությունում առկա ճգնաժամի պատճառով հնարավոր է հաջորդ տարի Հայաստանի տնտեսությանն էլ ճգնաժամ սպառնա:
«Ոչ ոք չի կարող կանխատեսել, թե ինչ կլինի: Սանկցիաները, եթե երկար տևեն, իհարկե, պրոբլեմները կխորանան: Սանկցիաները, եթե երկարաժամկետ չլինեն, բնականաբար, շատ ռիսկերը կթուլանան»,- ասում է Գագիկ Խաչատրյանը՝ հավելելով, որ անորոշություններ են առաջացել Հայաստանի տնտեսությունում:
Տնտեսական աճի նվազեցումը, տարսնֆերտների ծավալների կրճատումը, արտահանողների մոտ առաջացած խդիրները, ֆինանսների նախարարի խոսքով, այն խնդիրներն են, որոնք առաջացել են Հայաստանում՝ ՌԴ պատժամիջոցներով պայմանավորված:
Ազգային վիճակագրական ծառայության տվյալների համաձայն, այս տարվա 9 ամիսներին Հայաստանից դեպի Ռուսաստան արտահանումների ծավալները նվազել են 6.2 տոկոսով:
Դա այն դեպքում, երբ ընդամենը երկու ամիս առաջ Հայաստանի իշխանությունները դեպի ռուսական շուկա հայկական ապրանքների արտահանումների կտրուկ աճ էին կանխատեսում:
Էկոնոմիկայի նախարար Կարեն Ճշմարիտյանի խոսքով՝ արտահանումների ծավալները նվազել են հիմնականում արտադրատեխնիկական ապրանքների գծով:
«Եթե երկրում գների բարձրացում կամ անկայունություն է լինում, ապա ներմուծողները ձեռնպահ են մնում ներմուծումներ կատարելուց՝ մինչև գների կայունացում, որովհետև իրենք էլ շուկայում կողմնորոշվելու խնդիր ունեն»,- ասում է Կարեն Ճշմարիտյանը:
«Հայկական ժամանակ» օրաթերթի տնտեսական մեկնաբան Հայկ Գևորգյանը կարծում է, որ առաջիկա մեկ ամսում իրավիճակն ավելի կվատթարանա, երբ կարժեզրկվի հայկական դրամը:
«Հայաստան եկող մասնավոր տրանսֆերտների 85 տոկոսը գալիս է Ռուսաստանից, դա Հայաստանի համար արտարժույթ է: Առաջիկայում արտարժույթի ներհոսքի կտրուկ անկում է լինելու, դա հանգեցնելու է դրամի արժեզրկմանը՝ տնտեսության համար իր տխուր հետևանքներով հանդերձ»,- «Մեդիալաբին» ասում է Հայկ Գևորգյանը:
Երկրորդ խնդիրը, նրա խոսքով, այն է, որ ՌԴ տնտեսությունում ստեղծված իրավիճակի պատճառով ռուսական շուկայում կնվազեն հայկական ապրանքների իրացման ծավալները, որովհետև այնտեղ գնողունակության անկում կա:
«Մեր տնտեսության հզորությունը չի բավարարում՝ իրականացնելու ռուսական շուկայի գրավում, ինչպես մեր կառավարության անդամների կողմից ասվում էր մի քանի ամիս առաջ: Բացի այդ, ներդրումների ծավալներն են արդեն կրճատվում: Արդեն գիտենք, որ մի քանի խոշոր ներդրումներ չեղյալ են հայտարարվել, առաջին հերթին «Նաիրիտ» գործարանի մասով ռուսական «Ռոսնեֆտ» ընկերության խոստացած ներդրումները»,- ասում է նա:
Հայկ Գևորգյանի կարծիքով, Հայաստանի տնտեսությանը լավ ապագա չի սպասվում անկնախ նրանից, մենք կանդամակցենք Եվրասիական տնտեսական միությանը, թե ոչ:
Նրա խոսքով, Հայաստանի տնտեսությունն այսպես թե այնպես մեծ կախում ունի Ռուսաստանից՝ առաջին հերթին տարսնֆերտների մասով: ԵՏՄ-ին անդամակցելով, ըստ նրա, Հայաստանը նվազեցնում է այլ երկրների տնտեսություններին ինտեգրվելու իր հնարավորությունները, ինչը թույլ կտար չեզոքացնել ՌԴ-ում տեղի ունեցած իրադարձությունների պատճառով կրած վնասները:
Ազգային ժողովում ներկայացնելով 2015 թվականի բյուջեի նախագիծը՝ կառավարության անդամները հայտարարեցին, որ դրանում ներառված չեն այն հաշվարկները, թե բյուջեի ցուցանիշների վրա ինչպես կանդրադառնա ԵՏՄ անդամակցությունը: Իսկ պաշտոնական հիմնավորումն այն է, որ բյուջեի նախագծի մշակման ժամանակ դեռևս ԵՏՄ անդամակցության համաձայնագիրը չէր ստորագրվել, հետևաբար իրավական տեսակտեից չէին կարող այդ հաշվարկները ներառել բյուջեում: Կառավարությունը խոստանում է դեկտեմբերի սկզբին ներկայացնել հաշվարկները, թե ԵՏՄ անդամակցությունն ինչպես կազդի բյուջեի ծախսերի, եկամուտներրի և մակրոտնտեսական ցուցանիշների վրա:
«Դա իրենց որակի մասին է խոսում: Իրենք լուրջ չեն մոտենում խնդրին, անտարբեր են, պատասխանտու չեն: Եթե լուրջ ես վերաբերում ԵՏՄ անդամակցությանը, պետք է քաղաքացիներին, բիզնեսի ներկայացուցիչներին հայտնի լինեին այդ հաշվարկները»,- «Մեդիալաբին» ասում է տնտեսագետ Վահագն Խաչատրյանը:
Նա կարծում է, որ թվերով և փաստերով պետք է ներկայացնել, որ եթե, օրինակ, Հայաստանի մասով մաքսատուրքերն ավելանալու են 150 մլն դոլարով, ինչ նպատակների է ուղղվելու այդ գումարը, ինչ ծրագրեր են իրակացվելու:
«Ի վերջո դա միկրո միջավայր է փոխում, մակրո միջավայր է փոխում, բայց չկան այդ հաշվարկները: Դա ուղղակի որակի խնդիր է, որակ, որի մեջ մտնում է անտարբերությունը, գործին անլուրջ մոտեցումը»,- ասում է նա:
Հայկ Գևորգյանը կարծում է, որ Հայաստանի կառավարության անդամներն էլ չգիտեն, թե ինչ է սպասվում երկրին ԵՏՄ անդամակցության պայմաններում:
«Իրենք ասում են միայն մեկ բան, որ մաքսատուրքերից առաջացող միջոցները կավելանան: Դա իրոք այդպես է, բայց թե հարակից ինչ ազդեցություն կունենա դա, չեն ասում, որովհետև իրենք էլ չգիտեն, թե ինչ է լինելու: Սխալ են հաշվարկել կամ կասկածում են իրենց հաշվարկների վրա, թե ապրանքները Հայաստանում ինչքանով կթանկանան, կթանկանան, թե չեն թանկանա, դա բյուջեի վրա ոնց կանդրադառնա և այլն»,- ասում է նա:
Վահագն Խաչատրյանի խոսքով, դեռևս նախորդ տարի այս ժամանակահատվածում էր արդեն հայտնի, որ Հայաստանի տնտեսությունում այս իրվիճակն է ստեղծվելու: Նրա գնահատականով՝ Հայաստանի տնտեսությունն այսօր գտնվում է անմխիթար վիճակում:
«Նույնը տեղի է ունենում Ռուսաստանի տնտեսությունում: Այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում Ռուսաստանում, կապված չէ միայն պատժամիջոցների հետ: Տնտեսության մեջ կառուցվածքային բարեփոխումներն այնտեղ վերջակետին չհասան, կիսատ մնացին: Նույնը եղավ նաև Հայաստանում, և դրա հետևանքն է այսօրվա վիճակը: Հայաստանում շատ արագ առկա ռեսուրները սպառեցին, և հետագա տնտեսական աճի համար պայմաններ չթողեցին: Խոսքը վերաբերում է մրցակցության ապահովմանը, կոռուպցիայի դեմ պայքարին, դատական համակարգի աշխատանքին, ընդհանրապես քաղաքականա դաշտում մրցակցություն ապահովելուն: Այս ամենը բերեց նրան, որ մենք սպառեցիքն բոլոր ռեսուրսները, և այսօր Հայաստանի տնտեսությունն անմխիթար վիճակում է»,- նշում է տնտեսագետը:
2015 թվականի բյուջեի նախագիծը, որն այս օրերին քննարկվում էր Ազգային ժողովում, Վահագն Խաչատրյանի խոսքով, քննադատությանը չդիմացող փաստաթուղթ է և տնտեսական կամ ռազմավարական որևէ նպատակ չի հետապնդում:
«Կառավարության անդամները բացատրությունները կապում են Ռուսաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունների հետ, այսինքն՝ ներքին գործոնները բացակայում են: Ներքին քննադատական խոսք ստեղծված իրավիճակի համար չկա: Իմ գնահատականով՝ ստեղծված իրավիճակն ավելի շատ ներքին հանգամանքներով է պայմանավորված, քան արտաքին: Դեռ երկու ամիս առաջ ասում էին՝ Ռուսատսանի շուկան բաց է, Հայաստանը կարող է արագ զբաղեցնել այն: Բայց, ցավոք սրտի, դա տեղի չունեցով, որովհետև Հայաստանի տնտեսությունը պատրաստ չէ դրան: Ներքին խնդիրների պատճառով պատրաստ չենք արտահանումների ծավալները մեծացնելուն ուղղված քայլեր անել: Մենք հայտնվել են մի իրավիճակում, որ բյուջեում որևէ աճ չկա, այն աճը, որ ներկայացնում են, խիստ կասկածելի է, որովհետև ռեալ չեն գնահատում այն վնասները, որ հաջորդ տարի է լինելու: Արդյունքում՝ մենք կունենք շատ ավելի վատ վիճակ, քան այս տարի»,- կանխատեսում է մասնագետը:
Նրա խոսքով, քանի որ Հայաստանը Եվրասիական տնտեսական միություն է գնում այն ժամանակ, երբ ԵՏՄ տնտեսության վիճակը բարվոք չէ, եթե նախկինում ինչ-որ հույսեր կային, որ կարելի էր օգուտներ քաղել, հիմա կամ օգուտներ չեն լինի, կամ շատ սահմանափակ կլինեն այդ հնարավորությունները:
Ռուսաստաննը, նրա խոսքով, այսօր մի քաղաքականություն է իրականացնում, որը լիովին հակասում է Հայաստանի տնտեսական քաղաքականությանը: Ռուսաստանը կարիք չունի ներմուծման խթանման, կարիք ունի իր արտադրության խթանման: Իսկ դա նշանակում է, որ Հայաստանը չի կարող մեծ քանակությամբ ապրանք արտահանել ՌԴ, այնտեղ դրա համար պայմաններ չկան:
Ինչ վերաբերում է կառավարության անդամների այն հաշվարկներին, թե ԵՏՄ շրջանակներում Հայաստանը մաքսատուրքերից լրացուցիչ միջոցներ կստանա, ապա Վահագն Խաչատրյանն ասում է, որ կառավարության անդամները դրան ռեալ չեն նայում:
«Այն մաքսատուրքերը, որոնք ակնկալում էինք ստանալ, դա տեղի կունանա միայն այն ժամանակ, եթե Ռուսաստնում ներկրման ծավալները մեծանան կամ գոնե լինեն այնքան, որքան եղել են այս տարի: Բայց Ռուսաստանի տնտեսության դինամիկան նայելով՝ տեսնում ենք, որ ներկրման ծավալները պակասում են: Դա իրենց քաղաքականությունն է: Դրանից ելնելով մաքսատուրքերի դրույքաչափերը կնվազեն»,- ընդգծեց տնտեսագետը:
Այս պայմաններում Վահագն Խաչատրյանը Հայաստանի տնտեսությունը համեմատում է վերակենդանացման բաժանմունքում պառկած հիվանդի հետ, որը թթվածնի կարիք ունի: Բայց, նրա խոսքով, այդ թթվածինը մատակարարելու հնարավորությունները նվազում են:
«Մեր տնտեսությունը գտնվում է նման հիվանդագին վիճակում, բայց թթվածին չեն կարողանում տալ: Այդ թթվածնի աղբյուներ կարող են հանդիսանալ մրցակցությունը, կոռուպցիայի վերացումը, քաղաքական ազատությունները մեծացնելը, շատ գործոններ կան, բայց դա չի լինում: Այդ պայմաններում հիվանդը կհայտնվի կոմայի վիճակում և վերակենդանանալու հնարավորությունից կզրկվի»,- ասում է նա:
Մարի Ներսեսյան
© Medialab.am
