«Մեդիալաբի» հարցրին պատասխանել է քաղաքական վերլուծաբան Լեւոն Մարգարյանը
-Պարոն Մարգարյան, նախընտրական այս փուլում տարբեր կուսակցություններ և արդեն դաշինքներ ընտրություններին մասնակցելու հայտ են ներկայացրել: Ի՞նչ պատկեր է այսօր քաղաքական դաշտում, կարծես նոր կուսակցություններ են ի հայտ գալիս, որոնց նաև մարդ-կուսակցություններ են կոչում:
-Մենք դաշինքներ ենք տեսնում, որոնք ըստ էության այդքան էլ դաշինքներ չեն, պարզապես մարդիկ են, ովքեր դուրս են մնացել իշխանությունից, իրենց տեղը չեն գտել ադմինիստրատիվ լծակներում կամ այս պահին չեն վայելում անմիջապես Սերժ Սարգսյանի ու ՀՀԿ-ի հովանավորությունը, փորձում են ինչ-որ կերպ մոտիկ լինել ադմինիստրատիվ լծակներին: Այդ պատճառով պարզապես միավորել են իրենց ռեսուրսները: Որևէ գաղափարական, ծրագրային կամ արժեհամակարգային ընդհանրություններ այդ մարդկանց մեջ չկան: Եթե բացենք դաշինքներին մաս կազմող քաղաքական կուսակցությունների այն ծրագրերը, որոնց նրանք պաշտոնապես հրապարակել են, մենք այնտեղ թե աշխարհաքաղաքական մոտեցումների մեջ, թե ներքաղաքական, թե տնտեսական ծրագրերի մասով բազմաթիվ տարբերություններ կտեսնենք:
Բայց քանի որ այդ քաղաքական ուժերի հիմնական խնդիրը ոչ թե բուն քաղաքականությամբ զբաղվելն է, այլ պարզապես պառլամենտում հայտնվելը, ամբիոն ունենալն ու իրենց տնտեսական գործունեության համար քաղաքական հենարան ունենալը, ապա նրանց համար այդքան էլ մեծ խնդիր չէ այդ ամեն ինչը մի կողմ դնելն ուպարզապես անձնական շահերի բերումով համախմբվելը, ընտրությունների գնալը:
Այս առումով շատ տիպիկ էր «Ժառանգության» անդամներից մեկի՝ Հովսեփ Խուրշուդյանի ֆեյսբուքյան գրառումն այն մասին, որ՝ եկեք մի կողմ թողնենք բոլոր արտաքին քաղաքական, ներքաղաքական, տնտեսական հակադրությունները և միավորվենք, Սերժ Սարգսյանին հեռացնենք: Այստեղ ակնհայտ երևում է Հայաստանի՝ հատկապես ընդդիմադիր քաղաքական դաշտի այն վիճակը, երբ գրեթե բոլոր քաղաքական կոմպոնենտները դրվում են մի կողմ, և փորձ է արվում ինչ-որ արագ քայլերի միջոցով իշխանության գալ: Ինձ համար անհասկանալի է, երբ քաղաքականությունից մի կողմ են դնում աշխարհաքաղաքական, արտաքին քաղաքական, ներքաղաքական, տնտեսական մոտեցումները: Այդ դեպքում քաղաքականությունից բան չի մնում, և մենք պարզապես ունենում ենք բարու և չարի պայքար, ինչն ավելի շատ գեղարվեստական ժանրի մոտեցում է, քան քաղաքական:
-Այսինքն՝ դա արդյունավետ տարբերակ չէ՞, որը որդեգրել է ընդդիմությունը:
-Եթե մենք խոսում ենք քաղաքականության մասին, դա ոչ միայն արդյունավետ չէ, այլ քաղաքական չէ: Եթե խոսում ենք, չգիտեմ, գեղարվեստական ժանրի մեջ, որ ինչ-որ մարդիկ պետք է միավորվեն և հաղթեն չարին, միգուցե արդյունավետ լինի, այդ մարդիկ միավորվեն, համախմբվեն, և եթե արդյունավետությունը չափում ենք նպատակով, որ Սերժ Սարգսյանին կհեռացնեն, միգուցե այդպիսի արդյունավետություն կարողանանք տեսնել այս ընդդիմադիր ուժերի մոտ: Բայց թե ինչ արդյունավետություն դա կունենա երկրի համար, թե պետությունն այլևս կշարունակվի կառավարվել քաղաքականության կանոններով, թե՞ ինչ-որ խառը իրավիճակ կունենանք, եթե օրինակ այս դաշինքներից մեկը հաջողվի, ես խիստ կասկածում եմ, որովհետև դաշինքների անդամների մոտեցումները երբ նայում ենք, տարբերություններն ու շահերը, հիմա դրանք համընկել են, որովհետև նրանք դուրս են մնացել իշխանությունից: Բայց ես չգիտեմ, եթե նրանք նորից իշխանություն մնան, ինչ սկզբունքներով ու խաղի կանոններով են կառավարելու երկիրը, եթե արդեն հիմա, երբ գոյություն ունեն, նրանց մոտ շատ քիչ են ընդհանուր խաղի կանոնները:
-«Ելք» դաշինքը խոսում է անցնցում իշխանափոխության հնարավորության մասին: Ձեր կարծիքով՝ Հայաստանում հնարավո՞ր է նման սցենարի իրագործում:
-Հայաստանում հիմնական իշխանափոխությունը տեղի է ունենում իշխանության պալատներից ներս, երբ ինչ-որ խումբ մեկ այլ խմբի հանդեպ առավելություն է ստանում և կարողանում է նախագահ փոխել կամ կառավարություն ձևավորել, վարչապետ նշանակել: Եվ մենք այդ փոքր ներպալատական իշխանափոխություններին անընդհատ հետևում ենք: Հայաստանում այդ առումով կա գլոբալ խնդիր՝ ընդհանրապես քաղաքական վերնախավի և հասարակության միջև կապն այնքան ինստիտուցիոնալ չէ, և հասարակությունը չի կարողանում մասնակցել այդ քաղաքական փոփոխություններին: Եթե հասարակությունը մասնակցեր, և այդ կապը լիներ ինստիտուցիոնալ թե ընդդիմության, թե իշխանության հետ, միգուցե մենք ականատես կլինեինք խաղաղ իշխանափոխության դրսևորումների: Բայց դրանց ականատես չենք լինում, որովհետև հասարակությունը քաղաքական ուժերի համար ավելի շատ օբյեկտ է և ոչ թե սուբյեկտ:
Եվ այդ հասարակության միջոցով ընդդիմադիր ուժերը, օգտագործելով հասարակական դժգոհությունները, փորձում են իշխանության հանդեպ ճնշում գործադրել: Հետո, երբ հասնում են ինչ-որ արդյունքի, արագ մոռանում են հասարակական տրամադրությունները: Եվ քանի որ հասարակություն-քաղաքական վերնախավ կապը չկա, մենք չգիտենք՝ արդյոք հիմա հասարակությունն ուզում է իշխանափոխություն, թե հասարակության պահանջները պարզապես ուրիշ տիրույթում են: Միայն ասել, որ եթե կա դժգոհություն, ապա դրա իրացման տարբերակն իշխանափոխությունն է, սխալ կլինի: Դա ընդդիմադիր ուժերի ձևավորված դիսկուրսն է, և հաճախ դա պարզապես կապ չունի հասարակական ցանկությունների հետ, քանի որ ընդդիմադիր ուժերը հասարակական տրամադրություններից բավական օտարված են:
Ինչ վերաբերում է կոնկրետ «Ելք» դաշինքին, առնվազն նրանք այս պահին գործող դաշիքներից ամենաքիչը հնարավորություն ունեն իշխանափոխություն իրականացնելու: Նրանց ռեսուրսները շատ քիչ են, և, օրինակ, մյուս ուժերի՝ ակնկալվող Ծառուկայն դաշինքի կամ գոյություն ունեցող Սեյրան Օհանյան-Վարդան Օսկանյան դաշինքի հետևում ավելի մեծ ռեսուրսներ կան, թե Հայաստանում, թե երկրից դուրս: Եվ եթե ինչ-որ կերպ Սերժ Սարգսյանին պետք է հեռացնեն իշխանությունից առաջիկա ամիսներին, ապա ավելի շուտ դա կանեն նշածս դաշինքները, քան «Ելք» դաշինքը:
-2017 թվականի խորհրդարանական ընտրություններն ի՞նչ փոփոխություն կարող են բերել երկրում, ի՞նչ որակի խորհրդարան կունենանք: Եվ ի վերջո, կփոխվի՞ ընտրությունների անցկացման մեթոդը: Արդեն կանխատեսումներ կան, որ իշխանությունները չեն դիմի նախկին ընտրախախտումների օգնությանը:
-Մինչև վերջերս, քանի դեռ Գագիկ Ծառուկյանը չէր հայատարարել քաղաքականություն վերադառնալու մասին, ենթադրվում էր, որ մենք ունենալու ենք բազմակուսակցական խորհրդարան, որտեղ ՀՀԿ-ն ինչ-որ գործընկերոջ, ենթադրվում էր, որ ՀՅԴ-ի հետ մեծամասնություն կկազմեր, իսկ մնացած տոկոսները կբաշվեին ընդդիմադիր կուսակցությունների միջև: Բայց հիմա, երբ Ծառուկյանը վերադարձել է, մենք տեսնում ենք լայն կոնսոլիդացիոն ինչ-որ գործընթացներ նրա շուրջ, մենք տեսնում ենք, որ հնարավորություն կա, որ ՀՀԿ-ից հետո բավական ներկայանալի տոկոսներով երկրորդ ուժ կարող է ձևավորվել: Այս իմաստով, եթե այն տեմպերով, որոնց մասին հիմա խոսվում է, կոնսոլիդացիոն գործընթացները շարունակվեն Ծառուկյանի շուրջ, հնարավոր է, որ մենք բազմակուսակցական պառլամենտ չունենանք:
Եթե ամեն դեպքում սրանք պարզապես նորաստեղծ դաշինքի կողմից վարվող մարտավարություն են՝ փորձել քաղաքական դաշտում ստեղծել այնպիսի իրավիճակ, որ կարծես թե բոլորն իրենց են միավորվում, որպեսզի տատանվողները, հնարավոր գործընկերներն արագ որոշում կայացնեն, միգուցե և այդպես չստացվի: Ամեն դեպքում, կարծում եմ, ՀՀԿ-ին այդքան շատ չի հետաքրքրում, թե մնացած տոկոսներն ովքեր կզբաղեցնեն, իրենք հիմա ավելի շատ մտահոգված են, որպեսզի իրենք միայնակ կամ գոնե «Դաշնակցության» հետ կայուն մեծամասնություն վերցնեն նոր Ազգային ժողովում: Եվ նոր Ընտրական օրենսգիրքը, հատկապես ռեյտինգային քվեարկությունը, ՀՀԿ-ին այս առումով լայն հնարավորություն է ընձեռում: Եվ գալով հարցին, թե կփոխվե՞ն արդյոք ընտրական մեթոդները, պետք է հասկանալ, թե մեթոդի փոփոխությունն ինչում է կայանում:
Եթե նախկինում քաղաքացին, որն ապրում էր որևէ մարզի որևէ համայնքում, ընդհանուր դժգոհություն ունենալով կյանքից, գնում և համամասնական ցուցակով ընտրում էր որևէ ընդդիմադիր կուսակցության, բայց մեծամասնականով ընտրում էր իրենց համայնքում հեղինակություն վայելող մեկին, ով 90 տոկոսով ՀՀԿ-ական էր, այսինքն՝ լոկալ մակարդակում նա շարունակում էր առաջնորդվել իր համայնական մոտեցումներով, բայց գլոբալ առումով ընտրում էր ընդդիմադիր ուժին, այժմ նա այդ երկու առանձին ընտրությունների հնարավորությունը չունի: Եվ ենթադրվում է, որ քանի որ Հայաստանում քաղաքական գիտակցության մակարդակը ավելի շատ լոկալ է, քան համապետական, և մարդիկ ավելի շատ քաղաքական ընտրության գնալով՝ մոտիվացվում են այդ նույն հեղինակությունների կողմից, ապա նրանք ընտրելով հեղինակությանը, ավտոմատ նաև ընտրելու են ՀՀԿ-ին:
Եվ քանի որ Հայաստանի թե մարզերում, թե Երևանի առանձին թաղամասերում հիմնական վարչական, տնտեսական, քաղաքական, քրեական բոլոր հեղինակությունները կամ ՀՀԿ-ական են, կամ առնչվում են ՀՀԿ-ի հետ, և այս մարդկանց հեղինակությունն ազդեցիկ է, հարցեր լուծելու նրանց ընդունակությունը հանրության մոտ համարվում է կենսական, հետևաբար մենք ավելի մաքուր ընտրություններ ենք ունենալու: Եվ նոր Ընտրական օրենսգիրքը հնավարություն կտա այս տեղական հեղինակությունների լծակներն ու ռեսուրսներն օգտագործելով՝ ՀՀԿ համար ստանալ ավելի ներկայանալի համամասնական տոկոսներ և խուսափել նախորդ ընտրությունների դառը փորձից՝ ընտրակաշառքից, լցոնումներից, աղմկոտ դեպքերից: Ես կարծում եմ, որ նոր Սահմանադրությունը հենց առավելապես սրա համար է ստեղծված, որպեսզի հնարավոր լինի հաղթել, բայց չհաղթել նույն մեթոդներով, ինչը ՀՀԿ-ն անում էր նախորդ տարիներին:
Էմմա Մանուկյան
MediaLab.am
