«Մեդիալաբի» զրուցակիցն է կինոռեժիսոր Էդգար Բաղդասարյանը:
– Պարո՛ն Բաղդասարյան, նոր իշխանությունների օրոք մշակույթի հանդեպ վերաբերմունքի փոփոխություն նկատո՞ւմ եք:
– Անկեղծ ասած, չեմ զգացել, և վատ տենդենցներ են նկատվում: Մշակույթի մարդկանց նկատմամբ վերաբերմունքը մնացել է նույնը՝ սովետական չինովնիկի մտածելակերպ, վերադաս-ստորադաս, նույն խոսելու տոնը: Ես իրենց հետ քիչ եմ շփվում, անկեղծ ասած, իրենց կարիքը չունեմ: Եվ չեմ կարծում, թե մշակույթի նախարարությունից է կախված՝ ես ինչ ֆիլմ կնկարեմ կամ չեմ նկարի: Բայց այդ մոտեցումը, խոսելը, տոնայնությունը, շատ զարմանալի է, որ չեն փոխվում:
– Ինչո՞վ եք դա բացատրում:
– Ես չգիտեմ՝ ազգային առանձնահատկությո՞ւն է սա, թե՞ ինչ է: Մարդիկ դեպուտատ են դառնում, տոնայնությունը փոխվում է, սկսում են իրենց լուրջ ընկալել: Կամ՝ պաշտոնի համար կռիվ են անում, պաշտոնն ստանում, փոխվում են, ծիծաղս գալիս է: Ես հասկանում եմ, որ դա ձև է սեփական անձը կարևորելու, քանի որ դրա համար այլ առիթներ չունեն: Ես որոշել էի չխոսել, կարծում եմ՝ պետք է ժամանակ տալ: Ես վայրկյան իսկ չեմ փոշմանում այն ամենի համար, ինչ արել ենք:
– Այսինքն՝ փոփոխությունները դեռ առջևո՞ւմ են:
– Գիտե՞ք, այստեղ ակնհայտ կադրային սով կա: Ինչքան ուզում են հերքել, դա արդեն ակնհայտ է, որովհետև պառլամենտի կեսն ուղղակի ծիծաղ է առաջացնում ինձ մոտ: Ես չգիտեմ՝ այս որակի պառլամենտով ո՛ւր պետք է գնանք: Եթե պառլամենտում այդպես է, ինչո՞ւ պետք է գործադիր օղակներում այդպես չլինի: Լոգիկան ասում է, որ նույնը գործադիրում է:
– Ասում են, թե անփորձ լինելը խնդիր չէ, կսովորեն:
– Դա էլ կա: Բայց ես մի բան ասեմ՝ ձեզ թվում է, թե ինձանից կամ ինձ նման որևէ մեկից խորհուրդ հարցրել կամ կարիքը զգացե՞լ են: Որևէ հարցում, նման բան չի եղել: Այստեղ տարիքային ռասիզմի խնդիր եմ տեսնում արդեն: Կարող է արդեն 50-ն անց մարդիկ սկսեն արտագաղթել:
– Կոռուպցիայի դեմ պայքարի գործողությունները ձեզ գոհացնո՞ւմ են: Այսօր մենք նաև տեսնում ենք, որ որոշ նախկին պաշտոնյաներ գույք կամ գումար են նվիրում պետությանը: Օրինակ՝ Սաշիկ Սարգսյանը օրերս մոտ 20 մլն դոլար փոխանցեց պետությանը:
– Ի՞նչ է նշանակում՝ նվեր տվեցին պետությանը: Պետության ծնո՞ւնդն է, ի՞նչ է: Ի՞նչ է նշանակում՝ նվեր տալ: Կամ ինչո՞ւ հենց այդքան վերադարձրեց: Ես ո՞նց հասկանամ՝ ինքը ճի՞շտ է տվել, թե՞ քիչ, թե՞ հինգ անգամ ավելի է տվել, քան պետք է տար: Կամ ինչի՞ հետևանք է այդ նվիրատվությունը, եթե դա ռեկետ է, խնդրում եմ հետ վերադարձնել իրեն: Էդմոն Մարուքյանը ճիշտ է ասում՝ կարող է մի 300 մլն պետք է տար կամ ընդամենը մեկ միլիոն: Այստեղ հարցն այն է, թե դա իրավական ինչ հիմք ունի: Ձևական բաներ շատ կան: Կոռուպցիայի դեմ պայքարը չպետք է լինի ընտրովի, ոչ էլ քաղաքական ուղղվածությամբ, այլ բոլոր հանցագործները պետք է պատասխան տան:
– Այսինքն՝ վտանգավոր միտումնե՞ր եք տեսնում այս գործընթացներում:
– Այո՛, բնականաբար: Դուք ինչ է, կասկածո՞ւմ եք, որ պետք է լիներ սեփականության տեղաբաշխում: Հեղափոխությունից հետ ես միշտ նույնը ասել եմ՝ բոլշևիզմի ալիքը չի կարող չլինել: Թե ինչ կլինի հետո, ես շատ կուզեմ, որ ստացվի, որովհետև մենք այլևս շանս չենք ունենա:
– Կառավարության նոր ծրագրով որպես հիմնական սկզբունք է դրված այն, որ մարդը պետք է աշխատի: Վարչապետն ասում է՝ հերիք է ինչքան նստեցիք, վեր կացեք ու քայլեք: Դուք աշխատանքի հնարավորություն տեսնո՞ւմ եք:
– Իհարկե ո՛չ: Ո՞ւր են այդ աշխատատեղերը, ես չեմ կարծում, որ աշխատատեղ լինի, մարդ չուզենա աշխատել: Այլ խնդիր է, որ աշխատանք կա, բայց մարդուն համարժեք չեն վարձատրում: Այդ մարդն իր աշխատանքից ո՛չ գոհ է լինելու, ո՛չ երջանիկ և առաջին իսկ հնարավորության դեպքում արտագաղթելու է: Դա չեղավ աշխատատեղ ստեղծել: Սերժ Սարգսյանի ժամանակ էր այդպես, մատուցողների աշխատատեղ էին բացում, ասում էին՝ աշխատատեղ են ստեղծել:
Պետք է միջավայր ստեղծվի, մի քիչ էլ է սպասել պետք: Որոշակի ընկճախտ կա այսօր, և դա բնական է, չէր կարող չլինել, որովհետև ավելի հեշտ է մարդկանց փողոցներում ուղղորդել, քան խաղաղ պայմաններում փորձել կառուցել: Նույնն էլ պատերազմի դեպքում է, պատերազմն ավելի հեշտ է, քան խաղաղ կյանք կառուցելը: Այնտեղ թշնամին դիմացդ է, այստեղ անհասկանալի վեկտորներ են և ազգային առանձնահատկություններ: Մենք լիքը պրոբլեմներ ունենք, պետականության զգացում չունեցող ժողովուրդ ենք:
– Այսինքն՝ հեղափոխությունից հետո՞ էլ չի փոխվել այդ մտածելակերպը, պետականության զգացողություն չկա՞:
– Չեմ կարծում, որ փոխվել է, միշտ էլ ձևական բնույթ է կրել: Գիտեք, Նիկոլ Փաշինյանը ճիշտ է ասում՝ մարդկանց գլխի մեջ է աղքատությունը, խնդիրը: Հասկանալի է, թե ինքն ինչ նկատի ունի, միանշանակ ճիշտ է ասում, որովհետև բոլոր պրոբլեմներն են այդտեղ:
Դեպի պետությունը մեր վերաբերմունքն էլ է մեր գլխից գալիս: Հեղափոխությունը եղավ, բայց մարդը չի փոխվում: Ամենացայտուն օրինակն ինձ համար այն էր, երբ մի քանի ամիս առաջ մարզերից մեկում Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպեց մի տարեց մարդու, նա ասաց՝ Նիկոլ ջան, եկել եմ, քեզ օգնել եմ, դե արի էս մեր գյոււղապետին գործից հանի: 70-ն անց մարդ էր, որ պետք է արդեն իմաստուն լիներ, բայց արի ու տես, որ կատարյալ հիմար է:
Նիկոլը կանգնել ու ապշած նայում էր, ասաց՝ հավաքվեք, ժողով արեք, հանեք, դուք որոշեք: Տեսեք մարդու պահանջը, ասում է՝ ես եկել եմ, օգնել եմ, միտինգ եմ արել, փողոց եմ փակել, հիմա դու ինձ այսինչ բանը տուր: Գլխի միջի աղքատության հետևանք է սա, դու այդ մարդու հետ չես կարող պետություն կառուցել:
– Այսինքն՝ քաղաքացին չի՞ գիտակցում իր արածի կարևորությունը:
– Չէ՛, ինքը ֆեոդալիզմի մեջ է ապրում: Դու ուզում ես իրեն բերել զարգացած կապիտալիզմ, իր գանգի մեջ ֆեոդալիզմ է, դա՛ է աղքատությունը: Ասում է՝ շեֆ ջան, թագավոր ջան, փաշա ջան, սուլթան ջան, արել եմ, դե հիմա մի բան դիմացը տուր ինձ: Շատ բարդ է այս գիտակցությամբ երկիր կառուցել: Ես չեմ ուզում ասել՝ անհնարին, բայց ըստ իս՝ անհնարին է, որովհետև գենետիկայի մակարդակով պետք է մտածողության փոփոխություն լինի: Բայց ցանկանանք հաջողություն, որովհետև, կրկնում եմ, այլ շանս չենք ունենա:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
