Ցեղասպանության դիմաց հատուցման խնդիրը պետք է լինի մեր գլխավոր խաղաքարտը. Աշոտ Մելքոնյանը մանրամասներ է հայտնել ԱԳՆ-ում կայացած հանդիպումից

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, պատմաբան Աշոտ Մելքոնյանը

– Պարո՛ն Մելքոնյան, երեկ դուք մասնակցում էիք ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանի և Թուրքիայի հետ հատուկ ներկայացուցիչ, ԱԺ փոխնախագահ Ռուբեն Ռուբինյանի հետ հանդիպմանը: Ընդհանուր առմամբ, ի՞նչ հարցեր քննարկվեցին:

– Այո՛, երեկ հանդիպում էր տեղի ունեցել արտաքին գործերի նախարարի և Ռուբեն Ռուբինյանի հետ: Ներկայացվել է, թե հայ-թուրքական գործընթացը ինչ փուլում է: Ասել են, որ հայ-թուրքական գործընթացը միայն սկզբնական փուլում է, ոչ մի լուրջ պայմանավորվածություն գոյություն չունի և առաջիկայում փորձելու են այդ հանդիպումները դարձնել հաճախակի՝ առանց միջնորդների: Այսինքն՝ առանց ռուսական կողմի միջնորդության:

Ամենասուր հարցերի՝ Հայոց ցեղասպանության խնդրի, Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչման վերաբերյալ քննարկում չի եղել: Իշխանությունների ներկայացուցիչներին հետաքրքրում էր մասնագետների կարծիքը, թե ինչպես ենք պատկերացնում այդ գործընթացը, և որոնք են այն կարմիր գծերը, որոնք անցնելը ամեն դեպքերում խստագույնս արգելված է:

– Դուք, մասնավորապես, ի՞նչ խորհուրդ եք տվել:

– Ասեմ՝ օրինակ՝ ես այն կարծիքին եմ, որ Ցեղասպանության դիմաց հատուցման խնդիրը պետք է լինի մեր գլխավոր խաղաքարտը, որովհետև ես համոզված եմ, որ ընթացքում Թուրքիան նախապայման առաջ է քաշելու: Այսօր եթե նույնիսկ թուրքական կողմը նախապայման չի դնում, վաղը շատ հնարավոր է՝ այդ նախապայմանը դնի, որի դիմաց հատուցման հասնելու հայկական կողմի նախապայման-պահանջը անմիջապես պետք է բերել օրակարգ:

– Այդ պայմանը չի՞ խրտնեցնի և ձախողի հայ-թուրքական գործընթացը:

– Եթե իրենց կողմից նախապայմանն եկավ օրակարգ, տրամաբանորեն դա մեզ է վանելու գործընթացից: Ուրեմն մենք էլ պետք է դադարենք: Այնպես որ, դիմացինը պետք է իմանա, որ իր կողմից նախապայման առաջադրելու դեպքում մենք շատ ավելի մեծ նախապայման դնելու բարոյական ու պատմական իրավունք ունենք:

– Ինչպե՞ս է իշխանությունը տրամադրված ձեր դիտարկման առնչությամբ:

– Այդ դիտարկումը նրանք հանրային մակարդակով համարում են ընդունելի, բայց պետության համար պետք է գտնեն ճիշտ որոշում կայացնելու համար լավագույն տարբերակը: Ես առաջարկել եմ, որ եթե թուրքերի հետ ինչ-որ փաստաթուղթ պետք է կնքի, հանրությունը պետք է բոլոր անկյունների մասին իրազեկված լինի:

Համենայնդեպս, մինչև իրազեկումն էլ գոնե փորձագետների մակարդակով դա անպայմանորեն պետք է քննություն բռնի, հրապարակվի, հետո նոր միայն պաշտոնապես ստորագրվի հարևանների հետ:

– Ի՞նչ փաստաթղթի մասին է խոսքը, հարաբերություններ հաստատելո՞ւ:

– Այո՛, նկատի ունեմ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու և սահմանների բացման մասին փաստաթուղթը: Այդ պարագայում բնական չէ՞, որ ինչ-որ փաստաթուղթ պետք է ստորագրվի, որ սահմանները բացվում են, կողմերն էլ ճանաչում են միմյանց ու դիվանագիտական հարաբերություններ սկսում: Այդ դեպքում փաստաթղթի ստորագրումն անխուսափելի է: Բայց ի՞նչ պայմաններով՝ նախապայման կա՞, թե՞ ոչ, կարմիր գծեր կա՞ն, թե՞ ոչ: Այս հարցերն անպայմանորեն պետք է իրազեկել հանրությանը:

– Փորձագիտական շրջանակներից շատ էին դժգոհությունները, որ իշխանությունները չեն խոսում իրենց հետ, քննարկումներ չկան նման զգայուն հարցի շուրջ: Հանդիպումը, փաստորեն կայացավ, ինչպե՞ս եք դա գնահատում:

– Այո՛, մինչև հիմա նման բան չի եղել: Բայց եթե հիմա նման անհրաժեշտություն ծագել է, և, բնականաբար, նախաձեռնողն իրենք են եղել, ես կարծում եմ, որ երևույթը պետք է դրական գնահատել:

Հասմիկ Համբարձումյան

MediaLab.am