«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանել է կրթության ոլորտի փորձագետ Սերոբ Խաչատրյանը:
– Պարո՛ն Խաչատրյան, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ ուսուցիչների աշխատավարձը բարձրացվում է 10 տոկոսով: Ի՞նչ խնդիր կարող է սա լուծել:
– Դա դրական տեղաշարժ է, որովհետև երկար ժամանակ ուսուցիչների աշխատավարձը չէր բարձրացել: Եվ սա երկար սպասված էր, ինչ-որ կերպ պետք է շարժվեր այդ սառույցը: Իհարկե, ուսուցիչների զգալի մասի համար այդ բարձրացումը էական փոփոխություն չի բերում: Եթե նրանց մի մասը 30-50 հազար դրամ է ստանում, նրանց համար 3000-4000 դրամ աշխատավարձի աճը մեծ բան չէ, բայց որպես մեկնարկ՝ սա շատ լավ է: Եվ հուսանք, որ կառավարությունը կկարողանա տեմպ հաղորդել տնտեսության զարգացմանը կամ, ինչպես հիմա ընդունված է ասել՝ տնտեսական հեղափոխություն անել, որովհետև կարիքը շատ ավելին է: Գոնե մինչև 50 տոկոսով պետք է ուսուցիչների աշխատավարձը բարձրացվի:
– Այսինքն՝ 50 տոկոս բարձրացումը կլուծի՞ նրանց արժանապատիվ ապրելու հարցը:
– Ո՛չ, դա էլ արժանապատիվ չէ, գոնե 200-250 հազար դրամ աշխատավարձ պետք է ստանան, որ արժանապատիվ ապրեն: Բայց 50 տոկոս բարձրացումը գոնե զգալի կարելի է համարել: Սա, իհարկե, ինդեքսացիայի պես մի բան է, այսինքն՝ գները բարձրացել են, այս բարձրացումը եղավ: Բայց ամեն դեպքում սա կարևոր էր:
– Լուծման կարոտ ի՞նչ խնդիրներ կառանձնացնեք ոլորտում:
– Օրինակ՝ ես ուզում էի այս բարձրացման հետ կապված մի բան հասկանալ: Աշխատավարձը բարձրանում է այն պատճառով, որ աշակերտների թի՞վն է դպրոցներում ավելանում, թե՞ մենք իսկապես ինչ-որ բանաձևային փոփոխություն ենք անում: Տեսեք՝ մենք հիմա անցել ենք 12-ամյա պարտադիր կրթության, և նաև դպրոցից դուրս են եկել այն երկու թերկոմպլեքսավորված դասարանները: Հիշո՞ւմ եք՝ անցած ու նախանցած տարի երկու փոքր դասարան կար՝ 15-20 հազար հոգանոց: Հիմա նրանք դուրս են եկել, և դպրոց են ընդունվել 40 հազար առաջին դասարանցիներ:
Այսինքն՝ սա նշանակում է, որ աշակերտների թիվն ավելացել է: Հետևաբար, քանի որ ֆինանսավորումն ըստ աշակերտի է, պետությունը շատ փող պետք է տա դպրոցներին: Ուզում եմ հասկանալ՝ աշխատավարձերի բարձրացումն այդ շրջանակներո՞ւմ է տեղի ունենում, թե՞ իսկապես մենք աշակերտին տրվող գործակիցն ենք բարձրացնում:
Եվ նաև շատ կուզեի, որ ուսուցիչների աշխատավարձերը հավասարեցվեին: Օրինակ՝ մենք այսօր ուսուցիչ ունենք, ով 20 ժամ դասավանդում է և ստանում է ամսական 80 հազար դրամ աշխատավարձ, բայց նաև ունենք ուսուցիչ, ով 20 ժամ դասավանդում է, ստանում է 57 հազար դրամ: Հիմա սա անարդար է: Հասկանալի է, որ այդ մեկ ուսուցիչը փոքր դպրոցում է աշխատում, որտեղ ֆինանսները քիչ են, դա է պատճառը: Բայց կարծում եմ, որ հավասարություն պետք է լինի, երբ ուսուցիչը նույն ժամաքանակն է պարապում, կապ չունի ո՛ր դպրոցում է՝ Երևանի կենտրոնի, թե հեռավոր մարզի, պետք է հավասար վարձատրվի: Այդ խնդիրը պետք է լուծել, որովհետև դա ուսուցչի համար վիրավորական է:
– Վարչապետն օրերս նաև կոշտ գնահատականներ հնչեցրեց կրթության համակարգը քաղաքականացրած անձանց հասցեին, ասաց, որ նոր Հայաստանում նման ռեկտորները տեղ չունեն: Ի՞նչ իրավիճակ է եղել ոլորտում:
– Այն, ինչ տեղի է ունեցել նախորդ տարիներին, ես գնահատում եմ շատ վատ, որովհետև չէր կարելի երկրի առաջին դեմքերի մակարդակով մտնել բուհեր, դառնալ բուհերի խորհուրդների նախագահ: Եվ մենք բոլորս էլ գիտենք, որ նախորդ իշխանության օրոք ինչ-որ իմաստով նաև ռեկտորների հարցը էլի վերևներում է որոշվել:
Այսինքն՝ ես չեմ պատկերացնում, որ Հայաստանում այդ տարիներին ինչ-որ մեկը ռեկտոր է դարձել, որովհետև իր ցանկություններն ու գիտելիքները բավարարել են: Բոլորս էլ գիտենք, որ դա քաղաքական որոշում է եղել, թե ով պետք է բուհի ռեկտոր դառնա: Եվ, ցավոք, այդ պատճառով այսօր բուհերը հարվածի տակ են, որովհետև հեռացավ այն իշխանությունը, որը բուհերի վրա նստած էր: Հիմա պարզ է, հաջորդ հարվածը գալիս է բուհերի ռեկտորների վրա, բայց ամեն դեպքում ես չէի ուզենա, որ հին ձևերով հարցը լուծվեր: Ես չէի ուզենա, որ վարչապետն ասեր՝ մենք ունենք քաղաքական որոշում այս կամ այն ռեկտորի մասին, որովհետև դա նշանակում է նույն բանը: Հիմա կարող է վաղն էլ ասեն, որ մենք քաղաքական որոշում ունենք, և այս մարդը պետք է դառնա այս բուհի ռեկտոր, որովհետև ինքը դուռ չի փակել:
– Ինչպես պետք է լուծվի խնդիրը՝ իրավական դաշտո՞ւմ, թե՞ այլ մեթոդներ կան:
– Խնդիրը պետք է լուծվի հետևյալ կերպ՝ կրթության և գիտության նախարարությունը, այդ բուհերի հոգաբարձուների խորհուրդները պետք է հավաքվեն ասեն, որ՝ մենք արդեն ունենք նոր երկիր, նոր Հայաստան և ուզում ենք նոր դրվածք ունենալ այս երկրում, չենք ընդունում նախորդ դրվածքը: Եվ նաև պետք է տրվեն գնահատականներ:
Օրինակ՝ պետք է ասել՝ բոլոր բուհերում խորհրդի նախագահները եղել են բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, դա լավ չէ: Բոլոր բուհերում ռեկտորների ընտրությանը մեկ թեկնածու է եղել, դա լավ չէ: Այսինքն՝ պետք է գնահատական տրվի և ասվի, որ մենք այս-այս բաները չենք ընդունում: Պետք է ասել՝ սրանից հետո բուհերի ռեկտորների ընտրությունը լինելու է մրցակցային, ով բավարարի պահանջները, հանգիստ դիմելու է: Սրանից հետո բուհերի խորհուրդներում չեն լինելու վարչապետ, փոխվարչապետ, ԱԺ նախագահ, նախարար, լինելու են կրթության մասնագետներ, ֆինանսիստներ, իրավաբաններ, բնականաբար, դասախոսներն ու ուսանողները նույնպես:
Եվ բուհերի առաջ ինչ-որ խնդիրներ պետք է դրվեն: Դրանից հետո, բնականաբար, ով համապատասխանում է ներկայացված չափանիշներին ու պահանջներին, կմնա, ով չէ, հոգաբարձուների խորհրդի որոշմամբ, ոչ թե նախարարի, պետք է հեռացվի աշխատանքից: Այսինքն՝ այսպիսի մի մեթոդ պետք է կիրառել, որպեսզի հիմքը լավ դրվի, և նաև հստակ պետք է ասվի՝ մենք իսկապես գիծ ենք քաշում ու մերժում ենք անցյալի արատավոր երևույթները:
– Նիկոլ Փաշինյանը նաև ասաց, որ կրթության ոլորտի բարեփոխումները օրակարգային են, բայց ցավոտ են: Դուք ի՞նչ եք կարծում, իրո՞ք դա այդպես է:
– Այո՛, շատ ցավոտ են: Մենք հիմա ունենք մի իրավիճակ, երբ համակարգը բավական լճացել է, ինչ-որ իմաստով՝ ծուլացել: Ցածր աշխատավարձերի պատճառով մարդիկ հոգնած են: Տեսեք, թե գլխավոր խնդիրներից մեկը ո՛րն է: Քանի որ պետությունը նորմալ չի վճարել ուսուցիչներին, դասախոսներին, այս մարդիկ բազմաթիվ այլ զբաղմունքներ են գտել:
Օրինակ՝ ուսուցիչների մի մասը դարձել է կրկնուսույց, մյուս մասը՝ դասապատրաստող, երրորդ մասը ժամը երկուսից հետո կամ շաբաթ-կիրակի օրերին ինչ-որ ընկերությունում է աշխատում: Եվ ի՞նչ է ստացվում, այս մարդիկ իրենց էներգիան տալիս են այդ տեսակի զբաղմունքների և արդեն դասի ներկայանում են հոգնած, մտազբաղ, չմոտիվացված:
Իրենց համար դա դառնում է երկրորդական աշխատանք: Չես կարող կրթության համակարգը զարգացնել, եթե ուսուցչի կամ դասախոսի համար դպրոցում ու բուհում դասավանդելը երկրորդական գործ է: Նման խնդիրներ կան, որոնք շատ են հարվածում ոլորտին: Դու ուզում ես ինչ-որ բան փոխել, պարզվում է՝ մարդիկ զբաղված են, ուրիշ գործ են անում, որտեղից ավելի շատ են փող ստանում: Եվ դրա հետևանքով դպրոցն ու համալսարանը դառնում են երկրորդական կառույցներ:
Ռոզա Հովհաննիսյան
MediaLab.am
