«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Արեգ Քոչինյանը
– Պարո՛ն Քոչինյան, ՀՀ արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանի բրյուսելյան այցն ինչպե՞ս կգնահատեք, ի՞նչ կարևոր շեշտադրումներ կառանձնացնեք արտգործնախարարի աշխատանքային այցից:
– Տպավորություն ունեմ, որ Արարատ Միրզոյանի այցելությունը Բրյուսել, ըստ էության, նախահանդիպում է երկրների ղեկավարների հանդիպումից առաջ: Գիտենք, որ վարչապետը մեկնելու է Բրյուսել, որտեղ եռակողմ ձևաչափով հանդիպելու է Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի ու Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի հետ, իսկ այս նախահանդիպումների առկայությունը վկայում է, որ կա բավականին լուրջ աշխատանք, այսինքն՝ նախահանդիպում լինում է այն դեպքում, երբ կա ինչ-որ փաթեթ, որը քննարկվում է: Արտաքին գործերի նախարարների հանդիպումից լուրջ սպասելիք ունենալ դեռևս պետք չէ, բայց դա ցուցիչ է, որ հնարավոր է լուրջ ակնկալիքներ ունենալ առաջին դեմքերի հանդիպումից:
– Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք, ի՞նչ փաստաթուղթ է լինելու քննարկման տիրույթում:
– Ճիշտն ասած, հույս ունեմ, որ որոշակի առաջխաղացում կգրանցվի դելիմիտացիայի ու դեմարկացիայի գործընթացի շրջանակներում, և այդ առումով մենք որոշակի հաջողություններ կտեսնենք: Ինձ համար շատ կարևոր է, որ այդ գործընթացի շրջանակում հաջողությունը լինի ոչ թե ռուսական միջնորդության, այլ եվրոպական միջնորդության արդյունք, որովհետև ռուսական միջնորդությամբ իրականացվող դելիմիտացիան ու դեմարկացիան ունի լուրջ սպառնալիք լինելու բացառապես քաղաքական որոշումներով, այսինքն՝ Ռուսաստանի նպատակահարմարությամբ գծվի սահմանը կամ ընդհանրապես չգծվի:
Եվրոպական միջնորդությունը խոստանում է լինել իրավական հիմքերի վրա: Իրավական հիմքերին խորապես ծանոթ չեմ ու չեմ կարող ասել, որ այդ իրավական բոլոր կարգավորումները հօգուտ մեզ են աշխատելու, ու սահմանը գծվելու է մեր ուզածով, բայց, միևնույն ժամանակ, իրավական ձևաչափը հասկանալի է, այնտեղ խաղի կանոնները պարզ են ու հստակ, իսկ դա շատ կարևոր նրբություն է:
– Պարո՛ն Քոչինյան, որոշ մասնագետներ իրենց դժգոհությունն են հայտնում, որ, ինչպես իրենք են ասում, արտգործնախարարը Վաշինգտոնում չի բարձրացրելԱրցախի կարգավիճակի և ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքին վերաբերող հարցեր, փոխարենը դա անում է ամերիկյան կողմը: Համակարծի՞ք եք:
– Մարդիկ, որոնք կարծում են, թե ԱՄՆ դեսպանի հայտարարությունը բաց դաշտում ու առանց նախապես արված որևէ աշխատանքի արդյունք է, լավ չեն պատկերացնում, թե ընդհանրապես ինչպես են տեղի ունենում միջազգային հարաբերություններում գործընթացներն ու հայտարարությունները:
Երկրորդ՝ հայտնի չափով Հայաստանի հնարավորությունները հատկապես արցախյան հիմնահարցի շուրջ հայտարարություններ անելու ու դիրքորոշումներ հայտնելու վերաբերյալ բավականին սահմանափակ են, և այդ սահմանափակումը կապված չէ գործող իշխանությունների ցանկությունների կամ անձի հետ, դրանք կապված են օբյեկտիվ մեծությունների, հատկապես 44-օրյա պատերազմում Հայաստանի կրած ծանր պարտության հետ:
Ակնկալել, որ Հայաստանը կարող է պրոակտիվ քաղաքականություն վարել՝ նպատակ ունենալով Արցախի ինքնորոշման հարցն առաջ մղել, մեղմ ասած, մանկամիտ մոտեցում է: Դրանով Հայաստանը վտանգի տակ կդնի ոչ միայն Արցախի բնակչության ֆիզիկական անվտանգությունը, այլ նաև՝ սեփական: Միևնույն ժամանակ, դիվանագիտական աշխատանքի շնորհիվ հասնել նրան, որ ԱՄՆ-ն դեսպանի շուրթերով հայտարարի, որ ինքը ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դերակատարումը իր ապագան որոշելու հարցում,բավականին լուրջ դիվանագիտական հաջողություն է:
– Նկատի ունեք, որ Հայաստանն այս հարցում սահմանափակված լինելով՝ չի կարողանում ուղիղ նման հայտարարություն, պահանջ ներկայացնել, փոխարենն աշխատանք է տանում, որ գործընկեր պետություննե՞րն այդ մասին բարձրաձայնեն, ճի՞շտ եմ ձեր միտքը հասկանում:
– Այո՛, տվյալ դեպքում՝ ԱՄՆ-ն:
– Հետևաբար այս կարգի քննադատություններն անհի՞մն եք համարում:
– Ոչ միայն անհիմն են, այլ նաև ակամայից առաջացնում են կասկածներ, որ այդ ամենը նպատակ ունի ոչ թե Հայաստանի Հանրապետությունում ու Արցախի հիմնահարցի շուրջ իրավիճակի առողջացման, այլ լրիվ այլ ուժային կենտրոնի շահերի սպասարկումը, երբ սրա հետ համադրում ենք նաև դեսպանի հետկանչի վերաբերյալ հայտնի շրջանակների հնչեցրած դիմումները, իրավիճակն էլ ավելի ամբողջական է դառնում:
Հայտնի շրջանակների խնդիրը չէ, որ Արևմուտքն աջակցի Հայաստանին այս հարցում, նրանց խնդիրն այն է, որ ինչքան հնարավոր է վատ լինի վիճակը, իսկ երկրորդը՝ միայն Ռուսաստանը զբաղվի այս հարցում կարգավորիչ դերակատարմամբ:
– Պարո՛ն Քոչինյան, այս պարագայում հայկական դիվանագիտությունը ո՞ր ուղղությամբ պետք է աշխատի, որովհետև փաստ է, որ նաև Ռուսաստանն է արցախյան ու այլ հարցերում միջնորդ կողմ:
– Բավականին բարդ հարց եք տալիս, հիմա շատ լուրջ խնդրի առջև ենք կանգնած, երբ արցախյան հիմնահարցի շուրջ գոյություն ունեն երկու, ըստ էության, միմյանց հետ կապ չունեցող ու զուգահեռ գործող հարթակներ: Մեկը մոսկովյան ձևաչափն է, մյուսը՝ բրյուսելյան: Հիմա այս զուգահեռ գոյություն ունեցող հարթակներն ինչ-որ պահից նաև մտնելու են կոնֆլիկտային տրամաբանության մեջ, այսինքն՝ սկսելու են կայացնել միմյանց հակառակ որոշումներ, ինչն իրականում շատ ավելի լուրջ խնդիրներ է պարունակելու ու շատ լուրջ խնդիրներ է առաջացնելու:
Բայց ձեր հարցին պատասխանեմ կոնկրետ օրինակով. զրույցի սկզբում ասացի, որ սահմանազատման ու սահմանագծման հարցում ինչ խնդիրներ է պարունակում ռուսական միջնորդությունը, ու ինչ առավելություններ է պարունակում եվրոպական միջնորդությունը: Նմանատիպ հարթությունները բավականին շատ են, ու մենք տեսանք, որ, օրինակ՝ Փարուխի ու Քարագլխի դեպքերում ռուսական խաղաղապահ զորակազմը, գտնվելով Արցախում, չկարողացավ ադրբեջանական զորքերի հետագա առաջխաղացման առնվազն կասեցում անել, ինչը տեղի ունեցավ Արևմուտքի վճռական գնահատականների արդյունքում:
Միևնույն ժամանակ ասեմ, որ չեմ ուզում տպավորություն ստեղծվի, թե երկու ձեռով կողմ եմ արևմտյան դիրքորոշումներին, որովհետև իրավիճակն ավելի քան նուրբ է: Այս պահին դաշտում առկա է միայն ռուսական խաղաղապահ զորակազմը, և մենք դեռևս չենք տեսել որևէ պարտավորություն, ցանկություն կամ հայտարարություն՝ առնվազն բազմազանեցնելու այն անվտանգային երաշխիքները, որոնք լավ թե վատ, բայց կան ռուսական երաշխիքների տեսքով: Որ պահին մենք կտեսնենք որևէ արևմտյան պարտավորվածություն, հայտարարություն այդ երաշխիքները բազմազանեցնելու ուղղությամբ, նոր միայն կարող ենք շատ ավելի առարկայական ու ավելի լուրջ խոսել:
– Այնուամենայնիվ, ճի՞շտ եք համարում, որ հայկական կողմն այս հարցը քննարկում է և՛ մոսկովյան, և՛ բրյուսելյան հարթակներում:
– Իհարկե ճիշտ եմ համարում, միակ խնդիրն այն է, որ դա հայկական կողմի համար բավականին լուրջ ճոխություն է, որը որոշ ժամանակ անց հայկական կողմը կարող է և իրեն չկարողանա թույլ տալ: Այս առումով, կարծում եմ, որ գնդակը շարունակում է մնալ մեր արևմտյան գործընկերների դաշտում: Մեզ պետք են ավելի լուրջ երաշխիքներ, որպեսզի կարողանանք բովանդակային մասով մեր աշխատանքը ևս բազմազանեցնել:
– Քանի որ արդեն հայտնի են հայկական կողմի ներկայացրած կետերը՝ ի պատասխան ադրբեջանական կողմի առաջարկների, ըստ ձեզ, հիմքում այդ տասնմեկ կետն ունենալով ինչպիսի՞ խաղաղության պայմանագիր կարող է կնքվել Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջև:
– Որևէ գնահատական չեմ տա, բայց ևս մեկ անգամ կընդգծեմ, որ խաղաղությունն Ադրբեջանի հետ ու հարաբերությունների կարգավորումը Թուրքիայի հետ Հայաստանի համար կենսական անհրաժեշտություն է:
– Իսկ ինչո՞վ եք բացատրում Ադրբեջանի շահագրգռվածությունը Հայաստանի հետ հնարավորինս շուտ խաղաղության պայմանագիր կնքելու հարցում:
– Ճիշտն ասած, ես այդ շահագրգռվածությունը չեմ տեսնում, կարծում եմ, որ Հայաստանն է ավելի շատ շահագրգռված, որովհետև չկա որևէ միտում, որ ուժերի բալանսը, որը ձևավորվել է պատերազմից հետո, որոշակի փոփոխության է ենթարկվում:
Խոշոր հաշվով՝ Թուրքիային ու Ադրբեջանին չեզոք ու անկախ Հայաստանն ավելի ձեռնտու է, քան Ռուսական կայսրության մաս հանդիսացող Հայաստանը, սա է այն միջնաժամկետ խաղը, որը պետք է կարողանա խաղարկել մեր արտաքին քաղաքական գերատեսչությունը:
– Մի խումբ անձինք Հայաստանի ներկայացրած վեց կետերի մեջ չեն տեսնում պետական ու ազգային շահ: Ձեր դիրքորոշումն ինչպիսի՞ն է:
– Մարդիկ, որոնք այդ կետերի մեջ չեն տեսնում ազգային շահը, ուղղակի չեն հասկանում՝ ինչ է նշանակում պետականություն ու պետականության պահպանություն՝ մեկ, և երկրորդը՝ չեն հասկանում, թե ինչ երկընտրանք է Հայաստանի առջև դրված: Այսօր Հայաստանի առջև դրված է հետևյալ երկընտրանքը. կա՛մ պահպանում ենք պետականությունը, կա՛մ չենք պահպանում, ընդ որում՝ եզակի թվով պետականության մասին է խոսքը:
– Պարո՛ն Քոչինյան, օրինակ՝ այսօր փողոցում պայքարող ընդդիմությունն ասում է, որ այդպիսի երկընտրանքներից ազատվելու համար պետք է գործող իշխանությունը հեռանա, պետք է Հայաստանը ներկայացնող անձը փոխվի, որ առկա խնդիրներն հօգուտ Հայաստանի լուծվեն: Համաձա՞յն եք, որ անձի փոփոխությամբ այլ իրավիճակ ենք ունենալու:
– Չեմ կարող այդ հարցին պատասխանել մեկ պարզ պատճառով, որ ընդդիմությունը երբևէ որևէ հոդաբաշխ միտք չի արտահայտել, թե ինքն ի՞նչ է անելու, միայն ասում է, թե դա կարող է ավելի լավ անել, քան իշխանությունը, իսկ դա ավելի շատ ճաշակի ու նորաձևության մասին է, քան՝ քաղաքականության: Մինչև իրենք չներկայացնեն օրակարգը, թե ինչպես են դա անելու, ավելի լավ հնարավոր չէ, ըստ էության, մեկնաբանություն տալ այդ ամենին:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
