«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է «Դեմոկրատական այլընտրանք» կուսակցության քաղաքական խորհրդի նախագահ Սուրեն Սուրենյանցը
– Պարո՛ն Սուրենյանց, վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի երեկվա առցանց մամուլի ասուլիսի ասելիքն ու նպատակը ո՞րն էր:
– Նիկոլ Փաշինյանն ուներ երկու հիմնական հասցեատեր. մեկը միջազգային գործընկերներն էին, նախևառաջ՝ Ռուսաստանը, ամբողջ ասուլիսի տողատակում այն միտքն էր, որ ռուսական ինչ-որ լուծում կա, որն այնքան էլ Հայաստանի սրտով չէ, բայց դրան դեմ գնալը կարող է հանգեցնել նոր պատերազմի:
Գաղտնիք չէ, որ խոսքը Սյունիքով անցնող ճանապարհին է վերաբերում, որովհետև Երևանում ու Բաքվում Լավրովը, ըստ էության, բացահայտել է այդ ճանապարհի կարգավիճակը:
Այդ ճանապարհը դասական իմաստով միջանցք չի լինելու, այսինքն՝ Հայաստանը տարածքային կամ քարտեզային կորուստ չի ունենալու, բայց ֆունկցիոնալ առումով այն շատ մոտ է լինելու միջանցքի, որովհետև Լավրովի ասած պարզեցված ռեժիմը նշանակում է, որ հայկական կողմը մաքսային ու անձնագրային վերահսկողություն չի իրականացնելու այդ ճանապարհին, իսկ սա նշանակում է, որ Հայաստանը կորցնելու է իր ինքնիշխանության մի մասն այդ տարածքում:
Սա նշանակում է, որ այդտեղ միջանցքային ինչ-որ բաղադրիչներ կան, որին Հայաստանը բնականաբար դեմ է, բայց օբյեկտիվ, սուբյեկտիվ պատճառներով Հայաստանի իշխանությունը չի խիզախում իր անհամաձայնությունը հայտնել, ու երեկվա ասուլիսով Փաշինյանը փորձում էր մեսիջներ ուղարկել Ռուսաստանին, որ այնքան էլ գոհ չէ ստեղծված իրավիճակից, միևնույն ժամանակ, միջազգային այլ գործընկերների հասկացնում էր, որ այդ ստատուս քվոն Հայաստանին այնքան էլ ձեռնտու չէ:
Երկրորդ հասցեատերը հայ հասարակությունն էր, որովհետև առաջին 30 րոպեներին Փաշինյանը խոսում էր հնարավոր նոր պատերազմի մասին: Պատերազմի վախերով՝ փորձում էր հասարակությանը նախապատրաստել հնարավոր զիջումներին:
– Այդ հնարավոր զիջումների մեջ Բերձորն ու Աղավնո՞ն են:
– Միանշանակ, բայց Բերձորի թեման մի քիչ այլ է: Հայաստանը ռեսուրսներ չունի հակադրվելու այն պարտավորությանը, որն ամրագրված է նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության մեջ: Հայաստանը ռեսուրսներ չունի պահելու Բերձորն ու Աղավնոն նոր ճանապարհի գործարկումից հետո. դա ռեալ չէ:
Հայաստանն այսօր Արցախի անվտանգությունը չի կարողանում ապահովել, անգամ չի կարողանում ապահովել իր հարավային ու հարավարևելյան սահմանները, էլ ուր մնաց անկլավի կարգավիճակ ունեցող Բերձորի ու Աղավնոյի անվտանգությունը կարողանա ապահովել:
Ակնհայտորեն նոր ճանապարհի կառուցումից հետո Արցախի կամ Հայաստանի իշխանությունները պետք է տարհանեն ու բնակարաններով ապահովեն Աղավնոյի ու Բերձորի մեր հայրենակիցներին, ինչքան էլ ցավալի լինի այն, ինչ ասում եմ, սա անխուսափելի հեռանկար է: Մենք չենք կարող հակադրվել մի փաստաթղթի, որի տակ դրված է նաև ՌԴ նախագահի ստորագրությունը:
– Պարո՛ն Սուրենյանց, ստացվում է, որ Բերձորն ու Աղավնոն նոյեմբերի 9-ի փաստաթղթի համաձայն արդեն հանձնվել են Ադրբեջանին, ու դրա մասին տեղյակ է եղել նաև ընդդիմությունը, այնպես չէ՞: Այդ դեպքում ինչո՞ւ են հիմա բարձրաձայնում այդ մասին:
– Հիմա են բարձրաձայնում, որովհետև Ադրբեջանը շատ ինտենսիվ ճանապարհի մի հատվածն արդեն կառուցել է: Իհարկե Հայաստանի խորհրդարանական ընդդիմությունն այդ մասին իմացել է, մենք՝ բոլոր քաղաքական գործիչներս, այդ մասին իմացել ենք, սա ո՛չ ինձ համար է գաղտնիք, ո՛չ Իշխան Սաղաթելյանի, ո՛չ Նիկոլ Փաշինյանի:
Սա Հայաստանի պարտավորությունն է. մենք պարտված երկիր ենք, անհեթեթ կլինի պատկերացնել, որ մենք կարող ենք այս կարգավիճակում ստանձնած որևէ պարտավորություն չկատարել, այն էլ՝ եռակողմ, որը, ըստ էության, հետպատերազմյան ստատուս քվոյի անկյունաքարն է:
– Բացի այս զիջումներից, էլի՞ զիջումներ կանի Հայաստանը:
– Տեսանելի է Սյունիքով անցնող այդ ճանապարհը, որի մասին խոսում էինք, իսկ դա լուրջ զիջում է, որովհետև այդ ճանապարհահատվածում մենք զրկվում ենք մեր ինքնիշխանության իրացումից:
Պետք է ճիշտ հասկանալ, թե ինչ է հիմա ուզում Ռուսաստանը: Արևմտյան պատժամիջոցներն ու Արևմուտքի հետ հակադրությունը Ռուսաստանին թույլ չեն տալիս ծավալվել դեպի Արևմուտք, Ռուսաստանին շատ արագ պետք է ծավալվել դեպի հարավ՝ Իրանի միջոցով դեպի Պարսից ծոց, Թուրքիայի միջոցով՝ Միջերկրական ծով:
Այս տրամաբանության մեջ նրան շատ արագ պետք է Հարավային Կովկասում կոմունիկացիաների ապաշրջափակումը, և Սյունիքով անցնող ճանապարհի հարցում առաջին շահառուն հենց Ռուսաստանն է, նա ամեն ինչ անելու է, որ այդ նախագիծը շատ արագ կյանքի կոչվի:
Բնականաբար, պետք է մտահոգվել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակով. մի քանի անգամ ձեզ հետ զրույցների ժամանակ ասել եմ, որ հայկական կողմը պետք է կարողանա առավելագույնն անել, որ կարգավիճակի լուծումը գոնե հետաձգվի, որովհետև եթե դա չկարողանան անել, չի կարող լուծումը մեզ համար բարենպաստ լինել:
– Այս սցենարի իրականացումից հետո Հայաստանում ու Արցախում ի՞նչ զարգացումներ են սպասվելու:
– Բնականաբար, այդ սցենարը մեզ համար շատ ցավոտ է, բայց միշտ պետք է իրատես լինել. Հայաստանը պատերազմի պարտված կողմն է, նոյեմբերի 9-ից հետո չենք կարող ունենալ համաձայնություններ, որոնք մեզ համար հաղթական կլինեն: Պետք է առավելագույնն անենք, որ գոնե նոր առաջ եկող ռիսկերը կարողանանք կառավարել:
Մեր գերխնդիրը այսօր վտանգներից քիչ թե շատ զերծ համաձայնությունների հասնելն է. Հայաստանը պետք է ձգտի նվազագույն կորուստներով հասնել խաղաղության, Արցախի անվտանգության ապահովմանը, որպեսզի հետագայում փորձի ունենալ ավելի ամուր բանակցային հիմքեր:
– Կարծեք թե այդ խաղաղության հասնելն էլ չի հաջողվում, պարո՛ն Սուրենյանց, որովհետև Նիկոլ Փաշինյանը երեկ ասաց, որ Ադրբեջանը խոչընդոտում է գործընթացը:
– Այո՛, Հայաստանն ակնհայտորեն հայտնվել է մի այնպիսի տխուր իրավիճակում, որ մանևրի մեծ հնարավորություններ չունի, ու շատ հարցերում հակադրվելու դեպքում, իսկապես, կարող է պատերազմի վտանգ առաջանալ:
Մյուս կողմից՝ կարծում եմ, որ վարչապետը, այնուամենայնիվ, երկրորդ խնդիր էլ էր լուծում՝ պատերազմի վտանգը ներկայացնելով՝ փորձում է մեր հասարակությանը հակել հնարավոր ցավոտ լուծումների:
– Նիկոլ Փաշինյանը մտադրություն ունի՞ արտաքին քաղաքականության վեկտորը փոխելու:
– Եթե նման ցանկություն ունի, դա կլինի ամենամեծ արկածախնդրությունը, քանի որ նախ՝ պետք է արձանագրենք, որ Հայաստանը չի կարող արտաքին քաղաքականության վեկտորի փոփոխություն ունենալ, որովհետև ուկրաինական ճակատում Ռուսաստանը ֆիասկո չապրեց, այսինքն՝ հիմա տեսնում ենք, որ նա բավականին հաջող ռազմական գործողություններ է իրականացնում, ու, ակնհայտորեն, պատերազմական այս գործողությունները չեն հանգեցնելու Ռուսաստանի պարտությանը գոնե կարճաժամկետ հեռանկարում:
Սա նշանակում է, որ Հարավային Կովկասում Ռուսաստանն իր ազդեցությունը չի կորցնելու, ու երբ Բաքվում Լավրովը խոսում էր Մինսկի խմբի համանախագահության գործունեության դադարեցման մասին, ակնարկում էր, որ Ռուսաստանը վերահաստատում է իր գերիշխանությունը Հարավային Կովկասում ու ամեն ինչ անելու է Արևմուտքի ինստիտուցիոնալ ազդեցությունը չեզոքացնելու համար:
Երկրորդ՝ երբեք պատրանքներ չունենաք, որ եթե Արևմուտքը լինի հակամարտության կարգավորման մոդերատորը, շատ ավելի հայանպաստ լուծումներ է առաջարկելու, քան առաջարկում է Ռուսաստանը, չկա նման բան:
Որպես երկիր՝ մենք չունենք այն գրավչությունը, որ Ադրբեջանի հաշվին մեզ համար նույն Արևմուտքը խնդիրներ լուծի: Հետևաբար, ռեալ պոլիտիկի դաշտում պետք է անենք հնարավորինը, որպեսզի Ռուսաստանի միջնորդությամբ նվազագույնի հասցնենք կորուստները, կարողանանք առկախել Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցի լուծումն ու խաղաղ զարգացման պայմաններում, արդյունավետ կառավարմամբ նոր որակի, մրցունակ պետություն կառուցել:
– Արվո՞ւմ է այդ հնարավորինը հիմա:
– Մեր իշխանության որակների մասին ես շատ բարձր կարծիքի չեմ, իհարկե վերջին շրջանում ավելի շատ հարթակի ընդդիմությանն եմ քննադատել, բայց եթե մեր իշխանությունը հետևություններ չարեց, կադրային բազան չվերանայեց, իշխանության ինստիտուցիոնալ հիմքերը չվերանայեց, չի կարող նման բարդ խնդիր սպասարկել, ինչի մասին քիչ առաջ ասում էի:
Իշխանությունն անցած չորս տարիներին ապացուցել է, որ արդյունավետ կառավարող չէ, որ չի կարողանում անհրաժեշտ վստահություն ներշնչել իր միջազգային գործընկերներին: Խոսում ենք Բերձորից ու Աղավնոյից, բայց կարելի էր, չէ՞, եռակողմ հայտարարության տեքստի վերաբերյալ ուշադիր լինել ու գոնե այդ ռիսկը չեզոքացնել, որովհետև դա ուղղակիորեն կապված չէր պատերազմական գործողությունների հետ:
Հասարակության հետ պետք է շատ անկեղծ լինել. նոյեմբերի 9-ից հետո, ով էլ լինի երկրի ղեկավարը, չի կարող այնպիսի լուծում բերել, որն այլ կլինի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ փաստաթղթի տրամաբանությունից, նման բան հնարավոր չէ, եթե նույնիսկ վարչապետ լինեմ ես կամ Իշխան Սաղաթելյանը:
Ինչ էլ բերենք՝ իր վրա կրելու է նոյեմբերի 9-ի տրամաբանությունը, որովհետև պատերազմն անհետևանք չի կարող լինել. այն ունենում է քաղաքական, լոգիստիկ, կոմունիկացիոն հետևանքներ, իսկ դրանք անտեսելն անհնար է: Այլ խնդիր է հնարավոր ռիսկերը կառավարելը, իսկ այս առումով ես գործող իշխանության հնարավորությունների նկատմամբ թերահավատ եմ, եթե շատ արագ բովանդակային ու կադրային վերանայումներ չանի:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
