«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ, «Դեմոկրատական այլընտրանք» կուսակցության քաղաքական խորհրդի նախագահ Սուրեն Սուրենյանցը
– Պարո՛ն Սուրենյանց, Թուրքիայի արտգործնախարարը իր դժգոհությունն է արտահայտել Հայաստան ԵԱՀԿ առաքելություն ուղարկելու վերաբերյալ: Ադրբեջանն էլ ավելի վաղ իր դժգոհությունն էր արտահայտել ԵՄ դիտորդական առաքելության մասով: Նախ՝ ի՞նչ են տալու այս առաքելությունները Հայաստանին խոշոր հաշվով, ու արդյոք պե՞տք է ինչ-որ մեկն արձագանքի Թուրքիայի դժգոհությանը:
– Նման առաքելությունները լինում են արդյունավետ, երբ դրանց մանդատը ընդունում են հակամարտող բոլոր կողմերը, ինչն այս պարագայում չկա: Իսկ դա ենթադրում է, որ Ադրբեջանը, ըստ էության, ազատվում է ԵՄ քաղաքացիական առաքելության արձանագրումների համար որևէ պատասխանատվությունից, որովհետև քառակողմ հայտարարությամբ ամրագրված է, որ կողմերն ընդունում են այն, որ Ադրբեջանը պարտավորված չէ համագործակցել առաքելության հետ:
Այս առաքելությունները գուցե կայունացնող ինչ-որ դերակատարություն ունենան, բայց դա չպետք է շփոթել անվտանգության գործիքի հետ: Առաքելություններին ես դրական եմ վերաբերվում, բայց կատեգորիկ դեմ եմ դրանց նշանակության ֆետիշացմանը:
Չպետք է մոռանալ նաև, որ այս առաքելությունները ծնում են ռիսկեր, օրինակ՝ Իրանի արտգործնախարարի երեկվա հայտարարությունը: Չեմ ասում, թե պետք է առաջնորդվենք այլ երկրների կարծիքով, բայց դրանք անտեսել չենք կարող, մանավանդ որ Իրանն այս հակամարտության մեջ բավականին շահեկան գնահատականներ է տալիս հայկական կողմին: Ստացվում է, որ մենք գործ ունենք իրականության հետ, որ առաքելությունները որոշակի կայունացնող կարճաժամկետ դեր կարող են ունենալ, բայց կարող են նաև Հայաստանի համար խնդիր հարուցել, ենթադրենք, Իրանի ու Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի ու Ադրբեջանի վերապահումներին՝ ԵԱՀԿ-ի դիտորդների հետ կապված. ԵԱՀԿ-ում որոշումները իսկապես կոնսենսուսային են կայացվում, դա այդպես է: Այս դեպքում մի շատ լեգիտիմ հարց Ալիևին. երբ ինքը մերժում է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության գոյությունը, մոռացե՞լ է, որ այդ նույն համանախագահությունն էլ ԵԱՀԿ կոնսենսուսային որոշմամբ է կայացվել, ու որևէ մեկը ցայսօր այդ որոշումը չի չեղարկել: Այսինքն՝ կոնկրետ դեպքից դուրս մենք կարող ենք սա օգտագործել ավելի գլոբալ համատեքստում:
– Հայաստանի կողմից պատասխան պե՞տք է լինի:
– Չեմ կարող ասել՝ տակտիկական առումով ճիշտ է պատասխանե՞լը, թե՞ դա պետք է որպես փաստարկ պահել՝ այլ դեպքում օգտագործելու համար, որովհետև միշտ չէ, որ կայծակնային պատասխանները էֆեկտիվ են լինում:
Այս պարագայում, ցավոք, փաստն այն է, որ միջազգային առաքելությունների հետ կապված Հայաստանը դրական է արձագանքում, Ադրբեջանը դրանց մանդատը չի ընդունում, ինչի պատճառով այդ առաքելությունների գործունեությունը չի կարող արդյունավետ լինել, իրականությունը սա է:
– Պարո՛ն Սուրենյանց, առաքելությունների ներկայությունը տարածաշրջանում, Արևմուտքի ակտիվությունն ընդհանրապես, ոմանց մեջ այն տպավորությունն է ստեղծել, որ Ռուսաստանը տարածաշրջանը լքելու նախաշեմին է կամ արդեն լքել է: Ունե՞ք նման տպավորություն:
– 1920 թվականի օգոստոսին, երբ Արևմուտքը մեզ «նվիրեց» Սևրի դաշնագիրը, մեզ թվում էր, թե այլևս Ռուսաստանի ու Թուրքիայի հետ բանակցելու անհրաժեշտություն չկա, որովհետև մենք արդեն մի մեծ Հայաստանի տեսլականով ենք ապրում: Այդ էյֆորիան տևեց ընդամենը չորս ամիս, ու մենք կանգնեցինք շատ դաժան իրականության առաջ:
Գլոբալ հարթության վրա դաժան պայքար է գնում Արևմուտքի ու Ռուսաստանի միջև՝ ազդեցության, աշխարհաքաղաքական շահերի համատեքստում, մենք դա տեսնում ենք Ուկրաինայում, դրա դրսևորումները տեսանելի են Հարավային Կովկասում, սա ակնհայտ փաստ է:
Իսկապես, ուկրաինական պատերազմը մեր տարածաշրջանում նվազեցրել է Ռուսաստանի կարողությունները, բայց դա հիմք չէ վստահ ենթադրել, որ Ռուսաստանը հանձնելու է այս տարածաշրջանը, դրա համար որևէ նշան չկա: Ցավոք, կոնկրետ Հայաստանի նկատմամբ Ռուսաստանն ունի ազդեցության շատ կոնկրետ գործիքակազմ ու հենց հիմա էլ: Ու սրանք Ռուսաստանն առանց աչքը թարթելու կիրառելու է Հայաստանի դեմ, եթե համոզվի, որ վերջինս ճամբարափոխության ճանապարհին է:
Այսինքն՝ այդ վարդագույն կանխատեսումները, որ մենք կարող ենք սահուն ճամբարափոխություն անել՝ առանց հետևանքների, մեղմ ասած, իրականության հետ ընդհանրապես աղերս չունեն:
Բացի այդ, եթե պատրաստվում ես ճամբարափոխության, պետք է հստակ երաշխիքներ ունենաս, որ այն հավակնությունները, որոնք չի բավարարել Ռուսաստանը, բավարարվելու են Արևմուտքի կողմից: Մեզ այդ երաշխիքները որևէ մեկը չի տվել:
Ղարաբաղի հարցում Արևմուտքի դիրքորոշումը շատ հստակ է՝ հենց հիմա լուծել խնդիրը՝ Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում թողնելով, պարզ է առաջարկի նպատակը, որպեսզի ռուսական խաղաղապահներին զրկեն այնտեղ գտնվելու հնարավորությունից, մյուս հարցերում էլ դիրքորոշումներն այնքան պարզ չեն:
Առանց անվտանգության լրացուցիչ երաշխիքներ ունենալու արժի՞ որ Հայաստանը գնա այնպիսի ծայրահեղության, որ անվստահելի գործընկեր Ռուսաստանի փոխարեն ունենանք բացահայտ թշնամական կեցվածք ունեցող Ռուսաստան: Կներեք, բայց Հայաստանն ուղղակի ոտնատակ կլինի աշխարհաքաղաքական այդ բախումների հորձանուտում:
– Լա՞վ է, որ Հայաստանի շուրջ այսքան ակտիվություն է դրսևորվում:
– Իհարկե ոչ: Ակտիվությունը շատ լավ բան է, եթե առարկայական գործողություններով է ամրապնդվում, եթե, օրինակ՝ Արևմուտքը պատժամիջոցներ կիրառեր Ադրբեջանի դեմ, ես դա շատ դրական կհամարեի, կամ եթե, օրինակ՝ Ռուսաստանը հստակ դիրքորոշում արտահայտեր ադրբեջանական ագրեսիայի նկատմամբ՝ դրական կհամարեի, որ տեսնեի՝ ի՞նչ հեռանկարներ ունի հայ-իրանական համագործակցությունը, շատ դրական կահամարեի:
Հիմա բոլորն իրենց խնդիրներն են լուծում Հայաստանի հաշվին, իրականությունը սա է, այստեղ բախվում են տարբեր աշխարհաքաղաքական շահեր, որից դրական սպասումներ ունենալու համար վառ երևակայություն է պետք: Երեկ ԱՄՆ-ի պետքարտուղարության փոխխոսնակը հայտարարեց, որ տարածաշրջանի բոլոր երկրները պետք է մտահոգվեն Իրանի ու Ռուսաստանի մերձեցմամբ, ինչը նաև մեզ էր վերաբերում, այսինքն՝ մեզնից դիրքորոշում են ակնկալում, որի դիմաց կլինի աջակցությունը, Իրանի արտգործնախարարի երեկվա հայտարարության մասով էլ՝ արդեն ասացի:
– Պարո՛ն Սուրենյանց, եթե պատկերավոր ասենք՝ երկու քարի արանքում հայտնված Հայաստանն այս պարագայում ի՞նչ պետք է անի, որ հնարավորինս քիչ տուժի:
– Հայաստանի իշխանությունը խաղում է ժամանակ ձգձգելու վրա: Մենք պետք է գիտակցենք, որ պատերազմում պարտվել ենք, իսկ դրա արդյունքները ինչ-որ պայմանագրով պետք է ամրագրվեն: Ես ավելին զիջելու կողմնակից չեմ, ընդհակառակը՝ հմուտ բանակցություններով ռիսկերը կառավարելի դարձնելու կողմնակից եմ:
Հայաստանի իշխանությունը կա՛մ պատրանքների հետևից է ընկել, որ հնարավոր է պարտության գինը չվճարել, կա՛մ վախենում է ներքաղաքական ցնցումներից: Իշխանությունը այս երկու բարդույթը պետք է կարողանա հաղթահարել ու հնարավորինս արագ գնալ խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը, որը չի կարող տեղի ունենալ այլ հենքով, քան է նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարությունը:
– Բայց իրենք ասում են, որ պատրաստ են, այդ Ադրբեջանն է ձգձգում պայմանագրի կնքումը:
– «Հայկական ժամանակում» հոդված է հրապարակվել, հեղինակը չի նշվում, որում գրված է, որ Սյունիքով անցնող ճանապարհի նկատմամբ ռուսական վերահսկողությանը կողմ են Ռուսաստանը, Թուրքիան ու Ադրբեջանը: Իհարկե, այնտեղ միջանցք է գրված, բայց գրված է՝ ռուսական վերահսկողության ներքո: Ինձ համար ակնհայտ է, որ այդ հոդվածի հեղինակը ևս Նիկոլ Փաշինյանն է կամ որ նույնն է՝ հավաստի աղբյուրը:
Հաղորդակցության նկատմամբ ռուսական վերահսկողությանը, որն այս հոդվածում անվանված էր միջանցք, նոյեմբերի 9-ի եռակողմ փաստաթղթում անվանված էր հաղորդակցություն, համաձայնություն տվել է նաև Նիկոլ Փաշինյանը:
Հիմա անհասկանալի է՝ հոդվածագիր Նիկոլ Փաշինյա՞նն է մուննաթ գալիս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի վրա, թե՞ ինչ-որ բան է փոխվել: Պարտվող երկիրը չի կարող ստանձնել պայմանավորվածություն և չկատարել: Նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը ենթադրում է հաղորդակցություն, որը չի լինելու արտատարածքային միջանցք, այլ լինելու է ֆունկցիոնալ միջանցք Ռուսաստանի վերահսկողությամբ: Հիմա, եթե ՀԺ-ի անանուն հեղինակը կամ Նիկոլ Փաշինյանը դժգոհում է, որ իրենից դա են պահանջում, ես ստիպված եմ արձանագրել, որ Նիկոլ Փաշինյանը բողոքում է վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանից, որը ստորագրել է այդ եռակողմ հայտարարությունը:
Այս պարագայում ես հիմքեր ունեմ մտածելու, որ Հայաստանի իշխանությանն էլ ձեռնտու չէ ստորագրել այդ պայմանագիրը: Ադրբեջանը դա ձգձգում է, որովհետև ձգտում է ավելին ստանալ ու ստանում է, ես չեմ հասկանում՝ ինչի հույսով է ձգձգում Հայաստանը:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
