«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է ՀԱԿ կուսակցության վարչության անդամ Արմեն Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, միջազգային ակտիվություն է նկատվում Հայաստանի շուրջ, հայ հասարակությունը, որոշ քաղաքական ուժեր, գործիչներ ոգևորության մեջ են, մի մասն ասում է՝ Իրանը մեզ կփրկի, մյուսի փրկության հույսը Արևմուտքն է, երրորդինը՝ Ռուսաստանը։ Դուք այս խմբերից որի՞ն եք հարում, թե՞ դուք բոլորովին այլ ուղղության վրա եք։
– Մենք ոչ մեկին չենք հարում, ու պետք է ասեմ, որ եթե Տեր-Պետրոսյանը ժամանակին ասում էր, որ կործանարար է ինչպես միակողմանի արևմտամետ լինելը, այնպես էլ միակողմանի ռուսամետ լինելը, այդ տեսական դասախոսությունը, որ արվում էր հասարակության համար, այսօր պետք է գործնականում կիրառել։
Այսօր Հայաստանի թիվ մեկ թշնամին ռուսամետն է, արևմտամետն է, իրանամետն է, ինչ-որ «մետ»-եր են, որոնք պետական շահը ստորադասում են որևէ պետության այնպիսի շահին տուրք տալու, որը կարող է իրականում մեր ազգային շահերի հետ չհամընկնել։ Որքան շուտ մենք մերժենք, ընդ որում՝ այն խնդիրների ու վտանգների համատեքստում, որի մեջ ենք այսօր, հակառուսականությունը, հակաարևմտականությունը, հակաիրանականությունը և այլն, այդ պարագայում գուցե գտնենք մեր խնդիրների լուծման իրական ճանապարհը կամ ավելի քիչ վնասարար ճանապարհը։
– Ձեր տպավորությամբ՝ գործող իշխանությունն արդյոք մերժո՞ւմ է այդ «մետ»-ությունը կամ «հակա»-ությունը» ու գիտի ինչ անել, որ երկիրը նվազ կորուստներով դուրս գա այս վիճակից։
– Շատ նուրբ հարց է, ընդ որում՝ հարցի նրբությունը նաև այն է, որ կան բաներ, որոնք հրապարակայնորեն չպետք է ասվեն, այնուամենայնիվ, կուզեի ասել հետևյալը․ երբ մերժում ենք հնարավոր լուծումներից մեկն ամբողջությամբ ու պնդում ենք մյուսն ամբողջությամբ, ընդ որում՝ դա անում ենք մոտավորապես այս կոնտեքստում, որ «լավ եմ անում, որ այդպես եմ անում», ըստ էության, մենք ընտրում ենք մի ուժային կենտրոնին և մերժում ենք մյուսին։ Իսկ սա ստեղծում է նոր սպառնալիք, որովհետև, այստեղ խնդիրն այն չէ, որ մեր ազգային իղձերի մեջ կա որևէ արժեքային համակարգ, որին մենք ձգտել ենք, այստեղ շատ ավելի ռեալ պոլիտիկն է։
Ենթադրենք, թե հաջողվեց մեր տարածաշրջանում եղած ազդեցությունը փոխարինել մեկ այլ ազդեցությամբ։ Շատ լավ, համաձայն եմ, բայց մենք արդյոք ունե՞նք այն երաշխիքները, որոնք ազգային անվտանգության համար իրատեսական են։ Տեսեք՝ ռուս-ուկրաինական պատերազմի դեպքում Արևմուտքն ինչ է անում. Ռուսաստանի նկատմամբ կիրառում է տնտեսական պատժամիջոցներ, երկրորդ գործիքակազմը, որ կիրառում է՝ ուկրաինական բանակին զինում է, երրորդ գործիքակազմը, որը դեռ չի կիրառում՝ զինված ուժերի ներգրավումն է հակամարտության մեջ։
Մեր պարագայում մենք առայժմ տեսնում ենք միայն հայտարարություններ, որոնք գուցեև ունեն որոշակի ազդեցություն, բայց, այնուամենայնիվ, բազմաթիվ հայտարարություններ, որոնցով պահանջում էին ադրբեջանական զինուժի դուրսբերում Հայաստանի սուվերեն տարածքից, մինչ օրս անպատասխան են մնացել:
Աստված տա` սխալվեմ, բայց, կարծում եմ, որ միայն այդ հայտարարությունների հիման վրա Ադրբեջանը չի պատրաստվում իր զորքը դուրս բերել։ Արդյոք մենք կստանա՞նք այնպիսի երաշխիքներ, որոնց մասին քիչ առաջ ասացի, որպեսզի կարողանանք այդ ուժային կենտրոնների փոփոխությանը գնալ՝ անտեսելով բոլոր ռիսկերը, որոնք իրականում կան։ Այստեղ է այն բարակ գիծը, որը մենք իրավունք չունենք հատելու, սրա վրա է, որ ես ուզում եմ, որ հասարակությունն ու քաղաքական ուժերն ուշադրություն դարձնեն։
– Հայաստանի շուրջ այս ակտիվությունն ի՞նչ ռիսկեր է պարունակում, որովհետև մենք ականատես եղանք Իրանի արտգործնախարարի շատ թափանցիկ ակնարկին, պարո՛ն Խաչատրյան։
– Շնորհակալություն, լավ հարց է։ Ցավոք սրտի, ժամանակին չհասկացանք, որ մենք հայտնվում ենք մեծ աշխարհաքաղաքական խաղի մեջ: Որ ասում եմ ժամանակին, եթե կհիշեք՝ 2016 թվականին, Տեր-Պետրոսյանն իր հայտնի ելույթում, դրանից առաջ էլ՝ տարբեր ելույթներում, խոսեց սիրիական խնդրի մասին և ուղղակիորեն մեր հասարակությանն ահազանգեց, որ Սիրիայում լուծվում է Ղարաբաղի հարցը։
Այդ ժամանակ էլ քամահրական, անլուրջ մոտեցմամբ, հերթական մեծամտությամբ ընդունեցին միտքը ու չկարողացան սառը դատել, որ ասվածն իսկապես լրջագույն ահազանգ է, որպեսզի ուշքի գանք։ Բայց պատմությունը ցույց տվեց, որ Լեռնային Ղարաբաղի հարցը, իսկապես, այս տարածաշրջանում գերտերությունների շահերի բախման դետալներից մեկն էր։
Ժամանակին պետք է հասկանայինք, որ Սիրիայից սկսվում է մի մեծ դարաշրջան, որտեղ Ռուսաստան ու Արևմուտք շահերի բախումը հասնելու է լայն էսկալացիայի, ու մենք այդ մեծ խաղի մեջ անիվներից մեկն էինք, բայց մենք գնացինք արկածախնդրության ճանապարհով, որովհետև պատերազմի ճանապարհով գնալով՝ դարձանք խաղի անդամ, ընդ որում՝ ամենաթույլը։
2019-2020 թվականներին տարածաշրջանում խաղաղություն հաստատելու շանսը բաց թողնելով` մենք ոչ միայն հայտնվեցինք այդ իրադարձությունների թատերաբեմում, այլ նաև մենք այդ իրադարձություններն այսօր, հիմարաբար թե միամտաբար, բերում ու մտցնում ենք մեր տուն։
Արդյոք ամերիկյան ու իրանական շահերը Հայաստան բերել ու Հայաստանը դարձնել այդ երկու պետությունների բախման կետ կամ ամերիկյան ու ռուսական շահերի բախումը բերել Հայաստան՝ բխո՞ւմ է մեր ազգային շահից։ Ես կարծում եմ՝ ո՛չ, կարծում եմ, որ մենք նոր սպառնալիք ենք մեր երկիր մտցնում, որի իրականանալու դեպքում, Աստված մի արասցե, ունենալու ենք շատ ավելի մեծ կորուստներ, քան ունեցել ենք մինչ օրս։
Արդյոք այդ ակտիվությունը, որ ասում եք, հանուն Հայաստանի ժողովրդի շահի՞ է, թե՞ այդ պետություններից յուրաքանչյուրի շահի դրսևորումն է մեր այս փոքրիկ տարածքի վրա։ Ես լուրջ կասկածներ ունեմ, որ այս տարածքը վերածվում է նոր Ուկրաինայի, որովհետև Արևմուտք-Ռուսաստան հակամարտության մի թատերաբեմ էլ ուզում ենք սարքել Հայաստանը։
Ահավոր մեծ սպառնալիք կա այս ամենում, ու պետք է փորձենք խուսափել դրանից, բայց վստահություն չունեմ, որ այս իշխանությունն այդքան ճկուն կլինի, ասեմ ավելին՝ գործող իշխանությունը միամտաբար գտնվում է էյֆորիկ վիճակում, ու իրենց իսկ լեզվով ասած` կարծես թե «կուտը կերել են»։
– Այսինքն՝ ինչ-որ կողմից փրկությա՞ն են սպասում։
– Հա՛, փրկության պատրանք են ստեղծում, առանց հստակ երաշխիքների մտնում են մի տեղ, որտեղ ավելի շատ անորոշություն կա, քան գործողությունների կամ ակնկալիքների սահմանում։
– Ձեր խոսքում նշեցիք, որ Տեր-Պետրոսյանը դեռ վաղուց էր զգուշացնում տեղի ունեցողի մասին, ու քամահրանքով, նաև պիտակավորումներով մեկնաբանվեց դա։ Վերջին հարցազրույցն էլ՝ Հանրայինին տված, կրկին նույն կերպ ընկալվեց։ Ինչո՞ւ առաջին նախագահի խոսքն այդպես էլ ընկալելի չի դառնում հայ հանրության մեծ մասին։
– Դա նոր բան չէ, 5-րդ դարից սկսած այդպես է, երբ Խորենացին էր ողջախոհության կոչ անում, մերժեցին, դրանից հետո մեր պատմության մեջ եղած սակավ գործիչներին, որոնք ևս ողջախոհության խոսք են ասել, բոլորը մերժվել են։ Երբ այդ կոնտեքստում ասվում է, որ Հայաստանը կապիտուլացվել է, քանի որ բոլորն են մեղավոր, փորձում են արդարանալ, բայց դա փաստարկված չէ, դա հայհոյախառն է, ոչ մի ռացիոնալ բան չկա դրա մեջ:
Հիմա էլ կհայհոյեն, հետո կանցնի մի 6-7 ամիս, նորից կհայհոյեն, որովհետև նորից սխալված կլինեն, բայց խնդիրն այն է, որ մենք ենք վերջանում, ի վերջո, պետականության, սուվերենության խնդիր է դրված։
Ազգը մեղավոր չէ, ազգի մտավորական հատվածն է մեղավոր, որովհետև ազգը սնվում է նրանցից, առաջնորդից, քաղաքական գործչից։ Երբ այդ էլիտա կոչվածն անընդհատ այդ թույնն է ներարկում ազգի մեջ, այսպես էլ պետք է լինի։
Կարևոր մի բան էլ կա, որ ուզում եմ անպայման ասել․ Տեր-Պետրոսյանը նոր կապիտուլյացիայից չէր խոսում, ասում էր, որ Հայաստանը ենթարկվել է կապիտուլյացիայի, իսկ դրա մասին նաև փաստում են այս մեծ-մեծ խոսող իշխանության ներկայացուցիչները։
Կապիտուլյացիան այն է, երբ քո բանակն այլևս չի կարողանում խնդիր լուծել, հա՛, կա նաև անվերապահ կապիտուլյացիա, պետք է փառք տանք Աստծուն, որ անվերապահ կապիտուլյացիա չենք ստորագրել նոյեմբերի 9-ին, բայց դա մեր շնորհքը չէ, որ անվերապահի չենք հասել։
Խոսքն այն մասին էր, որ Հայաստանը ենթարկվել է կապիտուլյացիայի, ու հետագա բոլոր գործողությունները պետք է բխեն հենց այդ փաստից, որովհետև ինչքան մերժես այդ փաստը, այնքան դու հայտնվելու ես ավելի անելանելի վիճակի մեջ։ Մենք այն ուժն ենք, որ մեզ երբեք չի հետաքրքրել, թե ինչ կասեն մեր մասին, մենք անհրաժեշտ ենք համարում եղած իրողությունների մասին խոսել անկեղծ՝ առանց վախենալու ճշմարտությունը հրապարակային ասելուց։
– Խաղաղության պայմանագրի կնքումը մինչև տարեվերջ, ինչպես ասում է իշխանությունը, որքանո՞վ եք հնարավոր համարում, եթե նկատի ունենանք, որ «Զանգեզուրի միջանցքի» մասով կողմերն անզիջում դիրքորոշում ունեն։
– Միջանցքի մասով թուրք-ադրբեջանական կողմն ասում է, որ դա պետք է ունենա նույն կարգավիճակը, ինչ Լաչինի միջանցքը, այսինքն՝ պետք է վերահսկվի ռուսների կողմից, առանց մաքսային անցակետերի։
Նկատենք, որ նոյեմբերի 9-ի հրապարակված փաստաթղթի որևէ կետ չի նախատեսում միջանցք, խոսքն ընդհանրապես կոմունիկացիաների ապաշրջափակման մասին է, ու այս մասով ակնհայտ է, որ ադրբեջանցիները կա՛մ այլ բանի մասին են խոսում, որը չկա այդ փաստաթղթի մեջ, կա՛մ իրենք մանիպուլացնում են գրվածը։
Խնդիրն այն է, սակայն, որ իրավիճակը փոխվել է, ու մենք հիմա գործ ունենք երկու տարբեր պլանների հետ։ Իսկ այդ մասին ակնհայտ խոսում են և՛ ռուսները, և՛ ադրբեջանցիները, և՛ հայերը, և՛ որոշակի ակնարկներ են անում նաև արևմտյան կենտրոնները։
Պլան Ա կամ ռուսական պլան, որն իրենից ենթադրում է հետևյալը․ Ղարաբաղը մնում է չկարգավորված խնդիր, ազգերի ինքնորոշման խնդիրը չի վերանում, մնում է Լաչինի միջանցքը, Ղարաբաղի հայ բնակչությունը շարունակում է մնալ այնտեղ, ու Ռուսաստանը շարունակում է պահել այնտեղի անվտանգությունը, բայց դրա փոխարեն Ադրբեջանը ստանում է Նախիջևանին կապող միջանցք՝ ռուսների վերահսկողությամբ։
Մյուս պլանը, որի մասին անընդհատ խոսում է Նիկոլ Փաշինյանը, ենթադրում է Ղարաբաղի ու Լաչինի միջանցքի մասին մոռանալ, բայց դրա փոխարեն Ադրբեջանը ճանաչում ու հետ է քաշվում 29800 քառակուսի կիլոմետրի վրայից, ու Ադրբեջանին որևէ կարգավիճակով միջանցք չի տրվում, ու, բնականաբար, ճանապարհներն ապաշրջափակվում են՝ մնալով Հայաստանի վերահսկողության ներքո։
Օրինակ՝ ռուսական պլանի դեպքում, թուլացած Ռուսաստանով, ինչ-որ տեղ վստահությունը կորցրած գործընկեր Ռուսաստանով, այնուամենայնիվ, ունենք որոշակի երաշխիքներ. դա Ղարաբաղում այս պահին առկա խաղաղապահ ուժերն են կամ փոխհամաձայնեցված միջանցքներն են։
Մյուս տարբերակում ո՞րն է այդ պլանի երաշխիքը, կամ դա ի՞նչ հետևանքներ կունենա։ Արդյոք Հայաստանը այս պահին պատրա՞ստ է գնալ այնպիսի փոփոխությունների, որոնց հետևանքները կարող են մեզ համար կործանարար լինել, որովհետև մեզանից մի քանի հազար կիլոմետր դեպի հյուսիս կատարվում են իրադարձություններ, որոնք ուղղակի հետևանք են այդպիսի փոփոխությունների։
Երբ վերջին մեկ-երկու ամիսներին խոսվում է համազգային կոնսոլիդացիայի, իշխանության ու ընդդիմության մի սեղանի շուրջ նստելու և ավելի քիչ ցավոտ լուծումը գտնելու, խոսքը հենց այս մասին էր, որ եղած երկու պլանի մեջ գտնել երրորդը, որը, միևնույն է՝ ցավոտ է լինելու, բայց գուցե ոչ կործանարար։
Խաղաղության պայմանագրերը, սովորաբար, ունենում են երաշխավորներ, իսկ այդ երաշխիքը չի լինում հայտարարություններով, դրանք պետք է լինեն ռեալ համակարգեր։ 40 հոգանոց դիտորդական խմբերով այդ երաշխիքները չես կարող պահպանել, էլ չեմ ասում, որ նոր սկանդալի մեջ ենք ընկնում․ մեր ամենամոտ հարևանը, որը այս պահին վերածվել է ամենալավ դաշնակցի, արդեն այդ մասով մեզ ներկայացնում է լրջագույն պրետենզիաներ։ Ես չեմ ասում՝ ո՛ր տարբերակն է ճիշտ, բայց ասում եմ այն վտանգների մասին, որոնք ակնհայտ են։
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
