Կարգավորում պետք է փորձել գտնել մեկ հարթակում, ու դա ռուսականը չպետք է լինի, նա շահագրգիռ կողմ է ու՝ ոչ լավ իմաստով. Արմեն Հովհաննիսյան

«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է քաղաքագետ Արմեն Հովհաննիսյանը

– Պարո՛ն Հովհաննիսյան, վաշինգտոնյան քննարկումների վերջնարդյունքն ինչպե՞ս եք գնահատում։ 

– Գնահատելը դժվար է, քանի որ փաստաթուղթն ամբողջությամբ հրապարակված չէ, իսկ այս փուլում, կարծում եմ՝ չի էլ հրապարակվի։ Բլինքենի խոսքին եթե հետևենք, ապա ստացվում է, որ կա առաջընթաց, այսինքն՝ նախնական հոռետեսական կանխատեսումները, որ տիրում էին թե՛ Հայաստանում, թե՛ Ադրբեջանում, երևի չեն հաստատվում, այսինքն՝ ինչ-որ առաջընթաց կա, բայց դեռ լիարժեք չէ, որպեսզի ապահովի պայմանագրի վերջնական տարբերակը ու դրա ստորագրումը։ 

Իհարկե դժվար է ասել, թե ի՛նչ նկատի ունի ամերիկյան կողմը՝ առաջընթաց ասելով, բայց սա, ըստ նրանց, առաջընթացի ֆիքսում է՝ առանց վերջնական արդյունքի հասանելիության։ 

– ՀՀ արտգործնախարարության հաղորդմամբ էլ՝ մի շարք առանցքային հարցերի շուրջ դիրքորոշումները մնում են տարամետ: Առանցքային հարցերը, ըստ ձեզ, որո՞նք են, ու ինչպե՞ս է հնարավոր այդ հարցերի շուրջ ընդհանուր հայտարարի գալ։

– Դրանք հայտնի են․ Ադրբեջանը պահանջում է, որ Ղարաբաղի հարցը ոչ միայն չնշվի, դա նախնական տարբերակներից մեկն էր դեռ 2020 թվականին, այլ նշվի, որ այդ հարցը լուծված է, ու Հայաստանը ճանաչում է Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի մաս, ու ամենը, ինչ կապված է Ղարաբաղի հետ, փաստորեն Ադրբեջանի ներքին գործն է։ 

Հայկական կողմը գտել է մի այսպիսի ձևակերպում, որը մեր ԱԳՆ-ն համարում է իբր շատ հաջող, որ այնտեղ կա մարդու իրավունքների ու փոքրամասնության իրավունքների խնդիր, որի երաշխավոր պետք է հանդես գան նաև միջազգային ուժեր, որ այդ իրավունքները չխախտվեն։ 

Ես չեմ բացառում, որ Ադրբեջանը փորձում է, որ պայմանագրի թեկուզ շարադրողական մասում նշվի, թե իրենք զոհ են, իսկ Հայաստանը՝ ագրեսոր, գուցե ավելի մեղմ ձևով, քան ես ասացի: Դա նրանց ապագայում ինչ-որ կտրուկ գործողությունների քարտ բլանշ կտա, սա նրանց համար կարևոր է։ 

Ու եթե Հայաստանի ու Ադրբեջանի միջև հաշտության պայմանագիր է կնքվում, դա չի կարող վերաբերել միայն Լեռնային Ղարաբաղին, դա նախևառաջ վերաբերում է նաև սահմանին, իսկ մենք գիտենք, որ Ադրբեջանը Հայաստանից տարածքային պահանջներ ունի, և Հայաստանը, ըստ մեր կառավարության, համենայնդեպս, նախնական պնդումների, մտադիր չէ բավարարել դրանք։ Սրանք հայտնի կետերն են։ 

Իսկ որ այս հարցերը լուծելի դառնան, դա շաբաթների կամ ամիսների հարց չէ: Ադրբեջանը համոզված է, որ սա Հայաստանից մաքսիմալ զիջումներ ստանալու վերջին հնարավորությունն է ոչ թե այն պատճառով, որ Հայաստանը կհզորանա և այլն, այլ որովհետև միջազգային ասպարեզում իր գլխավոր աջակիցները՝ Թուրքիան ու Ռուսաստանը, մեծ փոփոխությունների առաջ են կանգնած, ու դրանից հետո Ադրբեջանը չի կարող համոզված լինել, որ կունենա աջակցության նույն թափը։ Այդ իսկ պատճառով Ադրբեջանի համար հիմա ծայրահեղ պահանջների լավագույն ժամանակն է։ 

– Ռուսաստանում նախապատրաստվում են ինչպես Միրզոյան-Բայրամով, այնպես էլ՝ Փաշինյան-Պուտին հանդիպմանը, պարո՛ն Հովհաննիսյան։ Ռուսական կողմի միջնորդությամբ կայանալիք հանդիպումներից ի՞նչ սպասենք։

– Թե ինչո՛ւ է պետք գնալ Ռուսաստան, ես չեմ կարողանում խելամիտ բացատրություն գտնել։ Եթե կողմերը Վաշինգտոնում արդեն ինչ-որ հարցերում եկել են համաձայնության, չգիտեմ՝ ի՞նչ հարցեր են, ձեռնտո՞ւ են մեզ, թե՞ չէ, գնահատական չեմ տալիս, փաստն եմ ֆիքսում, ու դա կարող է նախաստորագրման փուլում լինել, այսինքն՝ այս կետերն էլ չենք քննարկում, գնում ենք առաջ։ 

Պատկերացրեք՝ գնում են Մոսկվա, իսկ Մոսկվան տարածաշրջանում իր ուրույն շահերն ունի, նրանք ասում են՝ ինչ Վաշինգտոնում պայմանավորվել եք, մի կողմ դրեք, որովհետև դա ինձ ձեռնտու չէ։ Ի՞նչ իմաստ կա Վաշինգտոնի բանակցություններից հետո գնալ Ռուսաստան ու շարունակել բովանդակային բանակցություններ, եթե Հարավային Կովկասի հետ կապված շատ-շատ կետերում Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի տեսլականն ու շահերը նույնիսկ հակառակ են։ 

Հասկանում եմ, որ կան ճնշում, կախվածություններ, պատկերացնում եմ, որ մեր ղեկավարության մոտ նույնիսկ կան անձնական վախեր, բայց կան ֆորմալ տրամաբանական պահանջներ, որ ցանկացած գործողություն պետք է դրանց համապատասխանի, առավելևս՝ քաղաքական գործողությունները։

– Այսինքն՝ համակարծիք չե՞ք, որ առանց Ռուսաստանի մասնակցության, այնուամենայնիվ, կողմերը չեն կարող որևէ փաստաթուղթ կնքել:

– Համակարծիք չեմ, բայց, ենթադրենք՝ համակարծիք եմ, այդ դեպքում ԱՄՆ գնալու իմաստը ո՞րն էր։ 

– Դե այս տեսակետի կրողներն ասում են, որ գործընթացները չեն կարող իրարից անջատ տեղի ունենալ, գնալու են Ռուսաստան, արդեն ձեռք բերվածը գուցե լրամշակեն և այլն։

– Այսինքն՝ այն, ինչ համաձայնեցրել են, գնալու են ևս մեկ անգամ Ռուսաստանին համոզեն, որ դրանց համաձայնի՞, եթե նույնիսկ դա այնքան էլ չի բխում իր շահերից։ Այդ գործընթացը դառնում է անհնար, որովհետև Ֆրանսիայի ու ԱՄՆ-ի պատկերացումների միջև էլ կան տարբերություններ, բայց դրանք հաղթահարելի են, կարելի է կոմպրոմիսի գալ, իսկ այս փուլում, գիտեք՝ ի՛նչ է կատարվում, ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ռուսաստանի ու ԱՄՆ-ի տարաձայնությունների համաձայնեցումը, ինչպե՞ս դա պետք է իրականանա, որևէ մեկը կարո՞ղ է ասել։

– Ձեզ ճի՞շտ եմ հասկանում, որ ավելի ճիշտ եք համարում մեկ հարթակում հարցերը կարգավորել, պարո՛ն Հովհաննիսյան։

– Միանշանակ, ու դա ռուսական հարթակը չպետք է լինի, որովհետև Ռուսաստանը շահագրգիռ կողմ է ու՝ ոչ լավ իմաստով: Նա շահագրգիռ է, որ երկու կողմն էլ միշտ իրենից կախման մեջ լինեն, նա շահագրգիռ չէ, որ տևական լուծումներ տրվեն, որովհետև դա նշանակում է, որ իրենք զորքերը պետք է հավաքեն ու գնան այստեղից։ 

Ռուսաստանը շահագրգիռ է, որ արյունաքամ եղած Հայաստանը համաձայնի միութենական պետության կամ նման ինչ-որ կառույցի մեջ մտնել։ Հիմա, այս ամենով հանդերձ, սպասել, թե Ռուսաստանը շահագրգռված է ինչ-որ լուծում տալ այս ամենին, անիմաստ զբաղմունք է։

– Ձեզ հակադարձողներն էլ ասում են, որ Արևմուտքը կայուն ու երկարատև խաղաղության հստակ մեխանիզմներ, երաշխիքներ չի տալիս։

– Համաձայն եմ, այո՛, ճիշտ են, առաջարկվող տարբերակը լավագույնը չէ, բայց երկրորդ կողմն էլ ասում է՝ ընդհանրապես լուծում չպետք է լինի, պետք է լինի այն, ինչ կա այսօր, ու գոյություն չունեն հայկական շահեր, իմ սեփականությունն են, ես մանր-մանր, գյուղ առ գյուղ վաճառելու եմ՝ որպես իմ ապրանք, ոչ թե ձեր։ Հիմա, այս երկու տարբերակի միջև, եթե չկան անձնական շահագրգռվածություն ու աշխարհաքաղաքական ֆանատիզմ, ի՞նչ պետք է ընտրել՝ ըստ ձեզ։ 

Չպետք է իդեալականացնել ամերիկյան տարբերակը, շատ վատ տարբերակ է, մենք անհամեմատ ավելի լավ հնարավորություններ ունեինք, բայց մեր կառավարությունը ինչ-ինչ պատճառներով, իսկ սա շատ երկար խոսակցություն է, այդ հնարավորությունները նվազեցրեց, հիմա ունենք այն, ինչ ունենք։ Ես չեմ ասում, որ պետք է ընտրել ամերիկյանը, ես ասում եմ, որ ռուսականը չպետք է լինի հարյուր տոկոս։

Քրիստինե Աղաբեկյան

MediaLab.am