«Մեդիալաբի» հարցերին պատասխանում է Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի (ՄԱՀՀԻ) փորձագետ Դավիթ Ստեփանյանը
– Պարո՛ն Ստեփանյան, ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդն արտահերթ նիստում քննարկեց Արցախի շրջափակման հարցը: Անդամ պետությունների ու Հայաստանի ներկայացուցչի ելույթի վերաբերյալ ձեր դիտարկումներն եմ խնդրում:
– Հայաստանի արտգործնախարարը պետք է իրավիճակը երկու ասպեկտով ներկայացներ՝ հումանիտար ու քաղաքական: Հումանիտարը ես գնահատում եմ շատ բարձր, որովհետև ադրբեջանական բոլոր հանցագործությունները, որոնք այսօր կան, նա թվարկեց: Ես, օրինակ՝ ցույց կտայի նաև մահացած երեխաների նկարները ու սովից մահացած արցախցու դիահերձարանի նկարը:
Ցավում եմ, որ քաղաքական ասպեկտների մասին Միրզոյանը չխոսեց: Մենք մոռանում ենք, որ ղարաբաղյան կոնֆլիկտի էջը փակված չէ, ու կա երեք հիմնարար դրույթ, որով այդ կոնֆլիկտը կարող է ու պարտադիր է լուծվել՝ դա տարածքային ամբողջականությունն է, ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը և ուժի չկիրառումը:
Արարատ Միրզոյանի փոխարեն ես հարց կտայի. ի՞նչ է պատահել, որ միջազգային իրավունքն այսպիսի ընտրական մոտեցում է ցուցաբերում Արցախի ժողովրդի նկատմամբ, ինչո՞ւ է այս երեք դրույթներից օգտագործվում միայն մեկը: Անհրաժեշտ էր վերադառնալ կոնֆլիկտի ակունքներին. ինչի՞ց է սկսվել կոնֆլիկտը, Ադրբեջանը 1992 թվականին հարձակվել է Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ խախտելով սեփական պարտավորվածությունները, որոնք վերցրել է իր վրա ԵԱՀԿ-ի ու նույն ՄԱԿ-ի առաջ:
Փաստաթղթերը կան, ինչո՞ւ չեն խոսում այս մասին, ես չեմ հասկանում, պատասխանը չունեմ: Այնպես որ, հումանիտար կողմը ներկայացվել է գրեթե գերազանց, իսկ քաղաքականը չի ներկայացվել ընդհանրապես:
Անդամ պետությունների դիրքորոշումը, ընդհանուր առմամբ, սպասելի էր. մենք տեսանք, որ մեր կողքին իրականում կանգնած է միայն Ֆրանսիան, մնացածը փորձում են խուսանավել, տանել մոդերատորի դեր: Խոսքն ԱՄՆ-ի մասին է, որն անում է իր ակցենտներով, ԵՄ-ի մասին, որն անում է իր ակցենտներով:
Ռուսաստանի մասին ընդհանրապես չեմ ուզում խոսել, նա վաղուց դարձել է հակամարտության կողմ, որը ծափ է տալիս Ադրբեջանի ու Թուրքիայի հետ, նա մեզ թշնամական երկիր է: Երեկ հանդիպման էի, չեմ ուզում նշել՝ ո՛ւմ հետ, բայց այդ հանդիպումից հասկացա, որ Արցախում էլ արդեն դա գիտակցում են, բայց նրանց մեջ կա վախ ռուսների նկատմամբ: Մյուսների ելույթները, կոչերը, ամեն ինչ սպասելի էին:
– Ի՞նչ տվեց մեզ այդ քննարկումը, օրինակ՝ գործադիրի ղեկավարն ասում է, որ այդ կերպ միջազգային հանրությունն իմացավ, որ Լաչինի միջանցքը փակ է:
– Կարծում եմ, դա վաղուցվանից արձանագրված փաստ է, այդտեղ նոր բան չկա, բոլորն էլ գիտեն, որ փակ է: Այլ խնդիր է, որ ոչ մեկը ոչինչ չի ուզում անել, որ Լաչինի միջանցքը բացվի, ու այլ խնդիր է, որ ոչ մեկը դա չի անելու մեր փոխարեն:
Նորից կրկնեմ նույն բանը. մենք պետք է հասկանանք ամենագլխավորը, որ եթե ուզում ենք, որ աշխարհը մեզ օգնի Լաչինի միջանցքը բացել, պետք է ստեղծենք իրավիճակ, երբ այդ երկրների ղեկավարները ստիպված կլինեն դա անել: Այդ իրավիճակը ստեղծել կարելի է կատարվողի լայն լուսաբանմամբ, ութ ամիս է՝ կրկնում եմ այդ ամենը:
Հասարակությունները պետք է իմանան Արցախում կատարվողի մասին, իսկ նրանք չգիտեն դա՝ մեր թերի աշխատանքի պատճառով: Պետք է այս հարցում ճնշում լինի, ամբողջ հայության պոտենցիալը պետք է օգտագործել, դա պետք է լուսաբանվի, պետք է միջազգային լրագրողներ այնտեղ լինեն, ոչ մեկը չկա այնտեղ:
– Ինչո՞ւ դա չի արվում:
– Չունեմ այդ հարցի պատասխանը, հարցրեք իշխանության ներկայացուցիչներին, երբ նրանց հետ խոսում ես այդ թեմայով, նրանք ասում են՝ այո, այո, դա միանշանակ ճիշտ քայլ է, պետք է արվի, բայց ինչո՛ւ ութ ամիս չի արվում, ես չեմ հասկանում:
Այսօր շատ մեծ է ԶԼՄ-ների դերը, այդ նկարի դերը շատ մեծ է, եթե այսօր մարդիկ տեսնեն, որ Արցախում սովամահ են լինում, ես վստահ եմ, որ Եվրոպայում, ԱՄՆ-ում շարժումներ կսկսվեն: Հայ համայնքը պետք է դրանով զբաղվի, օրինակ՝ շատ կուզեի իմանալ, Հայ դատը հիմա ինչո՞վ է զբաղված: Եթե մենք ուզում ենք, որ ՄԱԿ-ում կամ որևէ երկրում մոտեցում փոխվի, պետք է ճնշում գործադրենք, իսկ ճնշումը այդ թվում դա է:
Արցախում կատարվողը, որ երեկ նայում էի, ցավ էի ապրում: Շտաբի տղաները գնացել են, փորձում են փակել ռուսներին, բայց ժողովուրդը նրանց հետ չէ: Այսինքն՝ 120 հազարանոց Արցախում այդ մարդիկ չեն ուզում գալ ու այդ տղաների կողքին կանգնել, երբ որ կոնկրետ իրենց խնդիր լուծողն իրենք են, իրենք պետք է մի բռունցք դառնան, գան ու այդ բազայում ռուսներին ստիպեն, որ նրանք գործեն:
– Պարո՛ն Ստեփանյան, իսկ չմիանալու այդ տրամաբանությունը ձեզ համար հասկանալի՞ է:
– Փորձեմ ձեզ բացատրել, ես Արցախի հետ ամեն օր կապի մեջ եմ, կարող եմ այդ պատասխանը տալ: Արցախում կա մարդկանց խումբ՝ 120 հազարից մոտավորապես մի 5 հազար հոգի, որոնք ունեն կուտակած հարստություն, ու նրանք միայն ու միայն մտածում են իրենց կաշին ու հարստությունը փրկելու մասին: Փրկվելու համար նրանք պատրաստ են այն, ինչ մնացել է, հանձնեն թուրքին, միայն թե թուրքը թողնի իրենց, որ դուրս գան Արցախից, գան Երևան, որտեղ տներ ունեն, գնան Ռուսաստան, որտեղ տներ ունեն:
Այդ մարդիկ, որոնք հիմնականում այդ հներն են, նախկինները, տարածում են նարատիվներ ժողովրդի մեջ, որ պետք չէ, ոչինչ մի՛ արեք, կգնաք Հակարիի կամրջի մոտ, թուրքերը ձեզ վրա կկրակեն, կբռնեն: Ադրբեջանական քաղաքական նարատիվներն այդ մարդիկ ակտիվ տարածում են Արցախում, իսկ սովորական մարդիկ վախենում են ու ոչինչ չեն ուզում անել, իսկ այդ ակտիվ մասսան՝ Արթուր Օսիպյանը, Տիգրան Պետրոսյանը, շատ քիչ են: Միշտ ասել եմ, եթե արցախցիներն ուզում են, որ այդ միջանցքը բացվի, պետք է մի քանի տասնյակ հազար մարդ հավաքվի այնտեղ, ոչ ոք չի միանում այդ տղաներին, իսկ նրանք միայնակ ոչինչ չեն կարող անել:
– Իսկ դրա հետևանքով ի՞նչ ենք ունենալու:
– Ունենալու ենք Արցախի կորուստ: Մի՛ մոռացեք, որ պայմանական՝ երեք ամսից ցրտերն ընկնելու են, ու ես չեմ էլ ուզում ասել՝ ինչ է լինելու, այսինքն՝ արցախցիների դիմադրության ռեսուրսն անվերջ չէ: Ադրբեջանն այսօր կիրառում է քաղաքականություն, որն աշխարհում չի կիրառվել նացիստական Գերմանիայի փլուզումից հետո, այսինքն՝ մարդկանց սովամահ անելով, ստիպել են հանձնվել, հիմա Ալիևն է դա անում:
Ես ձեզ մի բան ասեմ. երբ դեռ ադրբեջանական անցակետը չէին դրել, Արցախից մի բարձրաստիճան պաշտոնյա, ես դարձյալ անուն չեմ հնչեցնի, ասաց՝ ոնց որ ադրբեջանցիներն ուզում են անցակետ դնել, ասացի՝ ո՞նց, ասաց՝ չգիտեմ, ուզում են դնեն: Այսինքն՝ Արցախում չկա պլան, թե այս գործողությանը ի՛նչ է հաջորդելու, դնելուց հետո ասում են՝ ինչ անենք, բերեցին, դրեցին: Գետի հոսանքով գնում են ու մտածում, որ կարող է այդ ճանապարհին մի քար հանդիպել, դրանից բռնեն, իրենք չեն ուզում դուրս գալ, որովհետև դուրս գալիս կարող է ոտքերը վնասեն: Իրավիճակը սա է, ու ինչքան այսպես գնաց, այնքան վատանալու է:
Ութ ամիս առաջ պետք է սկսեին գործել նրանք: Կա միջազգային կոնսենսուս հիմա, որը եթե չլիներ, Ադրբեջանը վաղուցվանից զորքը մտցրել էր, բոլորին գերեվարել ու Արցախի հարցը փակել: Նրան դա թույլ չեն տալիս անել, նրանց ուղիղ կերպով ասվել է՝ եթե դա անեք, մենք մեր մոտեցումները միանգամից փոխելու ենք Արցախի լուծման մասով: Հիմա Ադրբեջանը դա չի կարողանում անել, անում է սա, հիմա մենք էլ պետք է սրա դեմն առնենք, որի մասին ասել եմ ամիսներ առաջ: Արցախում կան քիչ մարդիկ, որոնք ուզում են դա անել, բայց նախկինները, իշխանության մի մասը, գեներալները խանգարում են:
Մի ծիծաղելի բան ասեմ. ավտոբուս կար երկհարկանի, որի վրա Շուշի էր գրված, այդ ավտոբուսի տերն ապրում է Մոսկվայում, նա այդ ավտոբուսի վարորդին գործից ազատել է այդ դեպքից հետո, հասկանո՞ւմ եք, թե ուր է հասնում այս ամենը, ու այդ մարդը, որն ապրում է Մոսկվայում, արցախցի է:
Այս պայմաններում ինչպե՛ս կարող ենք հույսներս ՄԱԿ-ի կամ մեկ այլ ուրիշի վրա դնել, եթե ներսից գնում է բացահայտ սաբոտաժ: Այս ամենն օդից չեմ ասում, փաստերով գիտեմ, միայն անուններ չեմ ուզում տալ: Մարդիկ ուզում են Արցախը հանձնել ու փրկել իրենց կաշին, իսկ թե սովորական մարդիկ ի՛նչ կլինեն, ես չգիտեմ:
Քրիստինե Աղաբեկյան
MediaLab.am
